Razi’s Book Entitled as al-Asas al-Takdith in the Case of Resolving Narrations of Reported Attributes by Ta’wil Method

Yıl 2011, Cilt: 10 Sayı: 19, 37 - 77, 01.06.2011

Ali Budak

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Haberî Sıfatlara Dair Rivayetlerin Te’vîl Yoluyla Çözümü Bağlamında Râzî’nin Esâsu’t-Takdîs Adlı Eseri

Öz

Kur’an’daki bazı müteşâbih ayetler ve hadislerdeki birtakım ihtilaflı gözüken rivâyetler, zâhir lafızlarıyla değerlendirildiğinde değişik problemlere sebep olmaktadır. İslam tarihi boyunca Müslümanlar arasında bazı fikrî münakaşalara sebep olan bu ayet ve hadisleri çözüme kavuşturmak için İslam bilginleri birtakım metotlar geliştirmişlerdir. Bu yöntemlerden biri de te’vîl’dir. Te’vîl metodunun uygulanıp uygulanmamasında, farklı düşüncelerin çıkmasına sebep olan en bariz alanlardan biri, hem müteşâbih ayetleri ve ihtilaflı hadisleri içeren, hem de Arap dilinin anlatım özelliklerinin ağırlıklı olarak kullanıldığı haberî sıfatlar konusudur. İşte, bu çalışmada Râzî’nin (ö.606) “Esâsu’t-Takdîs” adlı eserinde haberî sıfatları te’vîl metodu ile yorumlaması konu edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Râzî, haberî sıfatlar, te’vîl, müteşâbih, ihtilâf, Esâsu’t-Takdîs

Kaynakça

• Abdullah İbn Mübarek, Ebu Abdirrahman b. Vâdıh el-Hanzalî, ez-Zühd ve’r-rekâik, tahk.: Habibur- rahman el-A’zamî, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts..
• Abdurrahman el-Vekîl, es-Sıfâtu’l-ilâhiyye beyne’s-selefi ve’l-halef, Müessesetü Kurtuba, Mısır, ts..
• Abdurrezzak b. Hemmâm, Ebû Bekr es-San’ânî, el-Musannaf, tahk.: Habîburrahmân el-A’zamî, el- Mektebu’l-İslâmî, Beyrut 1403.
• el-Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ ve müzîlu’l-ilbâs, Mektebetü’l-Kudsî, Kahire 1351.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî, el-Müsned, zeyl: Şuayb Arnavût, Müessesetü Kurtuba, Kahire, ts..
• Ali b. Abdillah el-Uveyşiz, Mukaddimât fi ilmi muhtelifi’l-hadîs, neşr: www.islamport.com ve http://majles.alukah.net (erişim: 27.06.2011).
• Altıntaş, Hayrani, “Dehriyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1994, c. 9, ss. 107
• Altıntaş, Ramazan, “Haşviyye’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri”, Cumhuriyet Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 1999, c. 3, sayı: 1.
• el-Aynî, Ebu Muhammed Muhammed b. Ahmed Bedrüddin, Umdetu’l-kârî şerhu sahîhi’l-buhârî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts..
• Bağcı, H. Musa, Hadis Tarihi H. İlk Üç Asır, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2009.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir et-Temîmî, Usûlü’d-dîn, Nşr. Ahmed Şemsüddin, Beyrut 2002.
• Baktır, Mehmet, “Mütekaddimun Selefiyye ve Metod Anlayışı”, Cumhuriyet Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 8, sayı: 2, ss: 25-48, Sivas 2004.
• Bazmûl, Muhammed b. Ömer b. Salim, İlmu muhtelifi’l-hadîs ve müşkilihî, neşr: http://uqu.edu.sa, (erişim: 27.06.2011).
• Bedir, Ahmet ve Sarsılmaz Arif, “Hz. Âdem’in Boyu”, Harran Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, sayı: 4, ss. 133-138.
• el-Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Mûsâ, es-Sünenü’l-kübrâ, tahk.: Muhammed Abdülkâdir Ata, Mektebetu Dâri’l-Bâz, Mekke 1994.
• el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail el-Cu’fî, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul 1401.
• -------, el-Edebu’l-müfred, tahk.: M. Fuâd Abdülbâkî, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1989.
• Câbir b. Zâyid es-Semîrî, es-Sıfâtu’l-haberiyye beyne’l-müsbitîn ve’l-müevvilîn beyânen ve tafsîlen, ed- Dâru’s-Sûdaniyye Li’l-Kütüb, Hurtûm 1416.
• el-Cürcânî, Şerif Ali b. Muhammed, Kitâbu’t-ta’rîfât, tahk.: Heyet, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1983.
• Çelik, İbrahim, “Kur’ân’da Haberî Sıfatlar ve Mukâtil b. Süleyman’a İsnâd Edilen Teşbîh Fikri”, Uludağ Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 2, c. 2, sayı: 2, ss. 151-159.
• ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân, es-Sünen, Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut 1407.
• Ebu Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen, tahk.: Muhammed Muhyiddîn Abdül- hamîd, talik: Kemâl Yûsuf el-Hût, Dâru’l-Fikr, Beyrut ts. (Elbânî’nin ahkâmı ile birlikte).
• Ebu Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-Isfehânî, Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtu’l-asfiyâ, Dâru’l-Kitâbi’l- Arabî, Beyrût 1405 .
• Ebu Ya’lâ, Ahmed b. Ali b. Müsennâ el-Mevsılî, el-Müsned, Dâru’l-Me’mûn Li et-Türâs, tahk.: Hü- seyn Selim Esed, Dımeşk 1984.
• Ebu Ya’lâ el-Ferrâ, Muhammed b. Hüseyn el-Kâdî, İbtâlu’t-te’vîlât li ahbâri’s-sıfât, tahk.: Muhammed en-Necdî, Dâru Îlâfi’d-Düveliyye, Küveyt, ts..
• Güllüce, Veysel, “Kur’ân-ı Kerîm’de Allah’a Müşâkele Yoluyla İsnad Edilen ifadelerin Değerlendi- rilmesi”, Atatürk Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum 2006, sayı: 25.
• el-Hâkim, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Neysâbûrî, el-Müstedrek ale’s-sahîhayn, tahk.: Mustafa Abdülkâdir Ata, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990 (Zehebî’nin Telhîs’i ile birlik- te).
• Hâris b. Ebî Üsâme, Müsnedü hâris, tahk.: Hüseyin Ahmed el-Bâkirî, Merkezu Hidmeti’s-Sünneti ve’s-Sîreti’n-Nebeviyye, Medine 1992.
• İbn Abdi’l-Berr, Ebu Ömer Yusuf b. Abdillah el-Kurtubî, Câmiu beyâni’l-ilmi ve fadlihî, tahk.: Ebu’l- Eşbâl ez-Züheyrî, Dâru İbni’l-Cevzî, Suudi Arabistan 1994.
• İbn Ebî Hâtim, Ebu Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî, Tefsîru’l-kur’âni’l-azîm, tahk.: Es’ad Muhammed Tayyib, Mektebetu Nizar Mustafa el-Bâz, Suudi Arabistan 1419.
• İbn Ebî Şeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî, el-Musannaf fî’l-ehâdîs ve’l-âsâr, tahk.: Kemâl Yûsuf el-Hût, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1409.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemseddin b. Ahmed, Vefeyâtu’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zemân, Dâru Sâdır, Beyrut 1977.
• İbn Hibban, Muhammed b. Hibban el-Büstî, es-Sahîh, tahk.: Şuayb Arnavut, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1993.
• İbn Huzeyme, Ebu Bekr Muhammed b. İshak es-Sülemî, Kitâbu’t-tevhîd ve isbâtu sıfâti’r-rabbi azze ve celle, tahk.: Abdülaziz b. İbrahim, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1994.
• -------, Sahîhu ibn huzeyme, tahk.: Muhammed Mustafa el-A’zamî, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut Lüb- nan, ts..
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem el-Ifrîkî, Lisânu’l-arab, Dâru Sâdır, 3. bs., Beyrut 1414.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr, Zâdu’l-meâd fî hedyi hayri’l-ibâd, Müessesetü’r- Risale, 27. bs., Beyrut 1994.
• İbn Kudâme el-Makdisî, Ebu Muhammed el-Hanbelî, Zemmu’t-Te’vîl, tahk.: Bedr b. Abdillah el- Bedr, ed-Dâru’s-Selefiyye, Küveyt 1406.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid, es-Sünen, tahk. ve talîk: M. Fuâd Abdülbâkî, Dâru’l- Fikr, Beyrut, ts.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm el-Hanbelî, el-İklîl fi’l-müteşâbihi ve’t-te’vîl, tahric: Muhammed Şehhâte, Dâru’l-İman, İskenderiye ts..
• İbnu Fûrek, Ebu Bekir Muhammed b. Hasan, Müşkilu’l-hadîs ve beyânuhû, tahk.: Musa Muhammed Ali, Âlemu’l-Kütüb, Beyrut 1985.
• İbnu’s-Salâh, Osman b. Abdirrahman Takiyyüddin Ebu Amr, Mukaddimetu İbni’s-salah, tahk.: Nu- reddin Itr, Daru’l-Fikr, Suriye 1986.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i kelâm, İstanbul 1342.
• Kahraman, Hüseyin, “Sûret Hadîsi Üzerine Bağlam Esaslı Bir Tahlil Denemesi”, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), 2003, c. 1, sayı: 1, ss. 51-70.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdillah, Keşfu’z-zunûn an esâmî’l-kütübi ve’l-fünûn, Mektebe- tu’l-Müsennâ, Bağdad 1941.
• Keleş, Ahmet, Hadislerin Kur’ân’a Arzı, İnsan Yayınları, İstanbul 1998.
• Kiraz, Celil, “Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ında Allah’ın Bazı Sıfatlarıyla İlgili Temsîl, Mecâz ve İstiâre Algılamaları”, Uludağ Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bursa 2008, c. 17, sayı: 2, ss. 523-552.
• Koçyiğit, Talât, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münakaşalar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1989.
• Malik b. Enes, Ebû Abdillah el-Asbahî, el-Muvatta, tahk.: M. Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- Arabî, Mısır, ts..
• Mer’î b. Yusuf, İbn Ebî Bekr el-Makdisî el-Keramî el-Hanbelî, Ekâvîlu’s-sikât fî te’vîli’l-esmâ ve’s-sıfât ve’l-âyâti’l-muhkemât ve’l-müştebihât, tahk.: Şuayb Arnavût, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut 1406.
• Muhammed Accâc el-Hatîb, Usûlu’l-hadîs, Dâru’l-Menâra, 7. bs., Cidde 1997.
• Muhammed Ebû Zehv, el-Hadîs ve’l-muhaddisûn, Riyad 1984.
• Muhammed Eman b. Ali el-Câmî, es-Sıfâtu’l-İlâhiyye fi’l-Kitâbi ve’s-Sünneti’n-Nebeviyye, neşr.: ed-Düreru’s-Seniyye (www.dorar.net) (erişim: 03.05.2010).
• Muhammed er-Râzî, Zeynüddin Ebu Abdillah b. Ebî Bekr, Muhtâru’s-sıhâh, tahk.: Yusuf Şeyh Mu- hammed, Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1999.
• el-Münâvî, Abdurraûf Zeynüddîn Muhammed, Feyzu’l-kadîr şerhu’l-câmii’s-sağîr, Mektebetü’t- Ticâriyyeti’l-Kübrâ, Mısır 1356.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn İbn Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî, Sahîhu müslim, Mukaddime, tahk.: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts..
• en-Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, es-Sünenü’l-kübrâ, tahk.: Abdülğaffâr Sü- leymân el-Bündârî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1991.
• -------, es-Sünen (el-Müctebâ), tahk.: Abdülfettah Ebû Ğudde, Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, Haleb 1986.
• Nureddin Itr, Menhecu’n-nakd fi ulûmi’l-hadis, Dâru’l-Fikr, 3. bs., Dımaşk 1981.
• Ömer b. Süleyman el-Eşkar, et-Te’vîl, hutûrâtuhû ve âsâruhû, Dâru’n-Nefâis, Umman 1412.
• er-Râmehurmuzî, Hasan b. Abdirrahman, el-Muhaddisu’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâî, tahk.: Muham- med Accâc el-Hatîb, Daru’l-Fikr, Beyrut 1404. er-Râzî, Ebu Abdillah Fahreddin Muhammed b. Ömer, el-Metâlibu’l-âliyye mine’l-ilmi’l-ilâhî, tahk.: Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1987.
• -------, Esâsu’t-takdîs, tahk.: Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, Kahire 1986.
• -------, Levâmiu’l-beyyinât şerhu esmâillâhi teâlâ ve’s-sıfât, el-Matbaatü’ş-Şerefiyye, Mısır 1323.
• -------, Mefâtîhu’l-gayb=et-tefsîru’l-kebîr, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1420.
• es-Sübkî, Tâcüddin Abdülvehhâb b. Ali, Tabakâtu’ş-şâfiiyye el-kübrâ, Mısır 1324.
• eş-Şâfiî, Ebu Abdillah Muhammed b. İdris, er-Risâle, tahk.: Ahmed Şâkir, Mektebetü’l-Halebî, Mısır 1940.
• -------, İhtilâfu’l-hadîs, tahk.: Âmir Ahmed Haydar, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut 1985.
• eş-Şecerî, Yahya b. Hüseyin, el-Emâlî el-hamîsiyye, tertib: Muhyiddin el-Kuraşî, tahk.: Muhammed Hasan, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• Şeref Mahmud Kudât, “İlmu Muhtelifi’l-Hadîs Usûluhû ve Kavâiduhû”, Mecelletü dirâsât, Ürdün Üniversitesi, Ürdün 2001, c. 28, sayı: 2.
• et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed, el-Mucemu’l-evsat, tahk.: Târık b. İvadillâh, Dâru’l- Harameyn, Kâhire 1415.
• -------, el-Mucemu’l-Kebîr, tahk.: Hamdi b. Abdilmecîd es-Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, II. bs., Kahire 1415.
• et-Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-kur’ân, tahk.: Ahmed Mu- hammed Şâkir, Müessesetü’r-Risâle, yy. 2000.
• et-Tayâlisî, Ebu Davud Süleyman b. Davud, el-Müsned, Dâru’l-Marife, Beyrut, ts..
• Tekineş, Ayhan, “Şerhu Meâni’l-Âsâr’da Hadisler Arasındaki İhtilafları Çözümleme Yöntemi”, Sakarya Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 3/2001, Sakarya 2001, ss. 197-216.
• et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, el-Câmiu’l-kebîr (es-Sünen), tahkik, tahrîc ve ta’lîk: Beşşâr Avvâd Maruf, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1996.
• Uludağ, Süleyman, Fahrettin er-râzî, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Uzunoğlu, M. Vecih, “Hz. Peygamber’in Edebî Yönü”, Dokuz Eylül Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir 2010, sayı: 32, ss. 41-76.
• Ünal, İsmail Hakkı, “Seçmeci ve Eleştirel Yaklaşım veya Hz. Peygamber’i (s.a.v) Anlamak”, İslâmî Araştırmalar, 1997, cilt: 10, sayı: 1-2-3, ss. 42-58.
• el-Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed, el-Vasît fi tefsîri’l-kur’âni’l-mecîd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
• Yâkût el-Hamevî, Şihâbüddîn Ebu Abdillah, Mucemu’l-Büldân, Dâru Sâdır, Beyrut 1995.
• Yurdagür, Metin, “Esâsut-Takdîs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1995, c. 11, ss. 358-359.
• -------, “Haberi Sıfatları Anlamada Metod”, Erciyes Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kayseri 1983, sayı: 1, ss. 249-264.
• Yücel, Ahmet, Başlangıçtan Günümüze Hadis Usûlü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2009.
• ez-Ziriklî, Hayrüddin b. Mahmud ed-Dımaşkî, el-A’lâm, Dâru’l-İlm Li’l-Melâyîn, 15. bs., yy., 2002.