The Birth and Rise of Hadith Interpretativeness

Yıl 2009, Cilt: 8 Sayı: 16, 101 - 133, 01.12.2009

Zişan Türcan

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Hadis Şerhçiliğinin Doğuşu ve Gelişimi

Öz

Hadis Şerhçiliğinin Doğuşu ve Gelişimi Hadise ilgi başlangıçta, kişilerin Hz. Peygamber‟in tavsiyeleri doğrultusunda yaşama arzularından doğmuştu ve bu ilgi „anlama‟ çabası ile sınırlı idi. Hadislerin metinleşmesi ile birlikte „yorumlama‟ dönemine girilmiştir. Bu anlama ve yorumlama faaliyeti münferit hadislerin yorumu şeklinde iken, otorite kazanma süreçlerine bağlı olarak- belli hadis kitaplarının esas alınmasıyla birlikte dördüncü asırda „hadis şerhi‟ kendine özgü yapı ve sistematiği olan bir edebiyat türü haline gelmiştir. Hadisleri anlama, yorumlama ve şerh etme geleneği, „münferit rivayetlerin izahı, „belli bir kitabın rivayetlerinin yorumu‟ ve „belli bir hadis kitabının şerhi‟ çizgisini takip etmiştir

Anahtar Kelimeler

Anlama, yorumlama, hadis şerh geleneği

Kaynakça

• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed, Umdetu’l-kârî şerhu sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1421/2001.
• A’zamî, Muhammed Mustafâ, Dirasât fî’l-hadîsi’n-nebeviyye ve târîhi tedvînihi, I-II, el-Mektebetu’l- İslâmiyye, yy., 1413/1996.
• Ahmed Naim, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh, IV. Baskı, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1976.
• Azîmâbâdî, Muhammed Şemsu’l-Hak, Avnu’l-ma’bûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd, Dâru’l-Kütübi’l- ilmiyye, Beyrut 1415H.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd Suleyman b. Halef, el-Muntekâ şerhu muvatta’ı Mâlik, tahk.: Muhammed Abdulkâdir Ata, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1420/1999.
• Bağdadî, Ebû Mansur Abdulkâhir b. Tâhir (429/1037), el-Fark Beyne'l-fırak ve beyânu’l-fırkati’n-nâciye, tahk.: Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Beyrut, ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn, es-Sünenu’l-kubrâ, tahk.: Muhammed Abdulkâdir Ata, I-X, Mektebetu Dâri’l-Bâz, Mekke 1414/1994.
• Bilen, Mehmet, İbn Hacer’in Buhârî’ye Yöneltilen İtirazlara Verdiği Cevaplar, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2004.
• Bilen, Osman, Çağdaş Yorumbilim Kuramları, Kitâbiyât, Ankara 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil, el-Câmiu’s-sahîh, I-VIII, Çağrı Yay. İstanbul 1992.
• Çakın, Kamil, ‚Buhârî’nin Otoritesini Kazanma Süreci‛, İslâmi Araştırmalar, Ankara 1997, c. X, sayı: 2, ss. 100–109.
• David, West, Kıta Avrupası Felsefesine Giriş, çev.: Ahmet Cevizci, Paradigma, İstanbul 1988.
• Dihlevî, Şah Veliyullah (1176/1762), Huccetullâhi’l-bâliğa, çev: Mehmet Erdoğan, İz Yayınları, I- II, İstanbul 2002.
• Ebû Dâvûd, Suleyman b. Eş’as es-Sicistânî, er-Risâle ilâ ehl-i Mekke, tahk.: Muhammed b. Lutfî es- Sabbağ, el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut 1405H.
• -------, es-Sünen, I-IV, Çağrı yay. İstanbul 1992.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed en-Neysâbûrî, Ma’rifetu ‘ulûmi’l-hadîs, tahk.: es-Seyyid Muazzam Hüseyn, II. baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1977.
• -------, el-Medhal ilâ kitâbi’l-iklîl, tahk.: Fuâd Abdulmun’im Ahmed, Dâru’d-Da’ve, İskenderiye, ts.
• Hallaq, Wael. B., A History of Islamic Legal Theories-An Introduction to Sunnî Usûl al-Fiqh- Cambridge University Press, Cambridge 1997.
• Hamîdâtu, Mustafa, ‚eş-Şurûhu’l-Endülüsiyye li Sahîhi’l-İmam el-Buhârî –Şerhu’l-Mühelleb b. Ebî Sufra enmûzecen-, Mecelle minber ed-dirasâti’ş-şer’iyye, Şa’bân, 1426 / Eylül, 2005, sayı: 5, ss. 72–80.
• Hatîb, Ahmed b. Ali el-Bağdâdî, Takyîdu'l-ilm, tahk.: Yusuf el-Aş, II. Baskı, Dâru ihyâi’s-sünneti’n- nebeviyye 1974.
• -------, Câmî’ li ahlâki’r-râvi ve adâbi’s-sâmi’, tahk.: Muhammed Accâc el-Hatîb, IV. Baskı, Beyrut, ts.
• -------, el-Fakîh ve’l-muteffakkih, tahk.: Âdil b. Yusuf el-Azzâzî, (I-II), II. Baskı, Dâru İbni’l-Cevziyye bi’s-Suûdiyye, yy., 1417H.
• Hattâbî, Ebû Suleyman Hamd b. Muhammed, Meâlimu’s-Sünen şerhu Süneni Ebî Dâvûd, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1426/2005.
• Hucvî, Muhammed b. el-Hasen, el-Fikru’s-Sâmî fî târihi’l-İslâmî, Medine 1396H.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah, el-İstizkâr el-câmi’ li mezâhibi fukahâi’l-emsâr ve ulemâi’l- aktâr fî mâ tedammenehu el-muvatta’ min meânî’r-re’y ve’l-âsâr, I. Baskı,Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1421/2000.
• -------, et-Temhîd limâ fî’l-muvattai mine’l-meânî ve’l-esânîd, tahk.: Mustafa Ahmed el-Alevî- Muhammed Abdulkebîr, Mağrib 1387H.
• İbn Asâkir, Ebû’l-Kasım Ali b. Hasan b. Hibetullah b. Abdullah, Tarîhu Medinet’i Dımeşk, I-LXXX, tahk.: Muhibbuddin Ebî Said Ömer b. Gurame el- Amravi, Dâru’l Fikr, Beyrut 1997.
• İbn Battâl, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li İbn Battâl, tahk.: Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim, Mektebetü’r-rüşd, II. baskı, Riyad 1423/2003.
• İbn Ebî Hâtim, Muhammed b. İdrîs, el-Cerh ve't-ta'dîl, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, I-IX, Beyrut 1271/1952.
• İbn Ferhûn, ed-Dîbâcu’l-muzheb fî ma’rifeti a’yâni ulemâi’l-mezheb, I-II, nşr.: M. el-Ahmedî Ebû’n-nûr, Kahire, ts.
• İbn Hacer, Ebû’l-fadl Ahmed b. Ali, Hedyu's-sârî, Beyrut 1379H.
• -------, Fethu’l-bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Ma’rife, I-XIII, Beyrut, 1379H.
• İbn Haldûn, Mukaddime, Dâru ihyâi’t-turâs, Lübnan, ts.
• İbn Hallikân, Ebû’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed, Vefayâtu’l-a’yân ve ebnâu’z-zaman, tahk.: İhsan Abbâs, I-VIII, Beyrut, ts.
• İbn Hayr, Ebû Bekr Muhammed b. Hayr el-İşbîlî, Fehrese, tahk.: Muhammed Fuâd Mansur, Dâru’l- kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1419/1998.
• İbn Hıbbân, es-Sikât, tahk.: es-Seyyid Şerefuddin Ahmed, I-IX, I. baskı, Dâru’l-fikr, yy. 1975.
• İbn Sa'd , Muhammed, et-Tabakâtü’l-kübrâ, Dâru’s-sâdır, I-VIII, Beyrut, ts.
• Kâdî İyâz, İkmâlu’l-mu’lim bi fevaidi Muslim, tahk.: Yahyâ İsmâîl, Dâru’l-Vefâ, 1425/2004.
• Kandemir, Yaşar, ‚el-Câmiu’s-sahîh‛, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 7, s. 124.
• -------, ‚el-Muvatta’‛, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 31, s. 416.
• Karacabey, Salih, Hattâbî’nin Hadis İlmindeki Yeri, Sır Yayıcılık, İstanbul 2002.
• Karaman, Hayreddin, İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul 1989.
• Kâtip Çelebi (1067/1656), Keşfu’z-zünûn an esâmî’l-kutubi ve’l-fünûn, I-VI, Dâru ihyâi’t-Turâsi’l- Arabî, Beyrut, ts.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-muellifîn Terâcimi musannifi’l-kutubi’l-arabiyye, I-XV, Mektebetu’l- musennâ, Beyrut 1957.
• Koçyiğit, Talât, Hadis Istılahları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1985.
• Le Compte, Güney, ‚Ruhsal Dilbilim‛, (Dilbilim ve Dilbilgisi Konuşmaları içinde), Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 1980.
• Mâlik b. Enes, el-Muvatta’, I-II, Çağrı Yay. İstanbul 1992.
• Mâzerî, Ebû Abdillah muhammed b. Ali, el-Mu'lim bi fevâidi Muslim, tahk.: Fudayl Muhammed eş- Şâzelî, I-III, ed-Dâru'd-Tunûsiyye, Tunus 1987.
• Moğoltay b. Kılıç, Şerhu Süneni İbn Mâce –el-İ’lâm bi sünnetihi aleyhisselam- tahk.: Kâmil Avîda, I-V, Mektebetu nezzâr Mustafa el-Bâz, I. baskı, Suudî Arabistan 1419/1999.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, el-Minhâc şerhu sahihi Müslim b. el-Haccâc, Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, I-XVIII, II. baskı, Beyrut 1392H.
• Özafşar, M. Emin, Hadîsi Yeniden Düşünmek, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 1998.
• Özer, Salih, Endülüslü İbn Battâl ve Buhârî Şerhi, Araştırma Yayınları, Ankara 2007.
• Özpınar, Ömer, ‚Hadis Şerhlerinin Hadis, Dil ve Tarih Kaynakları –İbn Battâl’ın Şerhu Sahihi’l- Buhârî Örneği-‚, VI. Gerede Hadis Meclisi, Basılmamış tebliğ metni.
• Rabi’ b. Habîb, el-Câmiu’s-sahih, Mektebetu’s-sakâfe ed-diniyye, yy., ts.
• Rabinow, Paul, Sullivan, William, Toplumbilimlerinde Yorumcu Yaklaşım, Çeviren Taha Parla, Hürri- yet Vakfı Yayınevi, yy., 1990.
• San’ânî, Muhammed b. İsmâil el-Emîr el-Huseynî, Tavzihu’l-efkâr li maâni tenkîhu’l-anzâr, I-II, tahk.: M.Muhyiddin, Abduhamid, Mektebetu’s-Selefiyye, Medine, ts.
• Sandıkçı, Kemal, Buhârî Üzerine Yapılan Çalışmalar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Sezgin, M. Fuad, Buhârî'nin Kaynakları, Kitâbiyât, Ankara 2000.
• Suyûtî, Buğyetu’l-vu’ât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât, I-II, tahk.: Ebû’l-Fadl İbrahim, Lübnan, ts.
• Suyûtî, Celâluddîn, Tedrîbu’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-Nevevî, tahk.: Muhammed Emin b. Abdullah, Dâru’l-Hadis, Kahire 1425/2004.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, tahk.: Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, yy., ts.
• Tehânevî, Muhammed Ali, Keşşâfu ıstılahâti’l-fünûn ve’l-ulûm, I-II, tahk.: Ali Dahruc, Mektebetu Lübnan, Beyrut 1996.
• Uğur, Mücteba, Hadis İlimleri Edebiyatı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1996.
• Ünal, Yavuz, Hadis Geleneğinde Metin Bilinci, Etüt yay., Samsun 2008.
• -------, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, Etüt Yayınları, Samsun 2001.
• Walter J. Ong, Sözlü ve Yazılı Kültür, Çeviren: Sema Postacıoğlu Banon, Metis Yayınları, İstanbul 1999.
• Yardım, Ali, Hadis II, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir 1984.
• Yusuf Kettânî, "eş-Şurûhu'l-mağribiyye li sahih'l-Buhârî", Kitâbu'l-es'ile, XVI. İslâmî fikir sempozyu- mu, 1982, ss. 265–272.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, tahk.: Şuayb el- Arnavut ve Muhammed el-Bicâvî, Dâru ihyâi’l-kutubi’l-arabiyye, Kahire 1962.
• HADİS KAYNAKLARINDAKİ TARİHE/VÂKIAYA AYKIRI
• RİVAYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ * Ali ARSLAN