The Historical Process of Naqshbandiyyah in Corum and its Representatives

Yıl 2008, Cilt: 7 Sayı: 13, 61 - 82, 01.06.2008

Ahmet Cahid Haksever

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Çorum’da Nakşbendîliğin Tarihi Süreci ve Temsilcileri

Öz

Çorum’da Nakşbendîliğin Tarihi Süreci ve Temsilcileri Nakşbendîlik, özellikle XIX. asırdan sonra Osmanlı topraklarında en yaygın tarikatlardan biri konumuna gelmiştir. Osmanlı Devleti’nin genelindeki bu durum, Çorum özelinde de geçerlidir. Tekke ve Zaviyelerin kapatılışı öncesi yaklaşık 250 yıllık bir maziye sahip olan Çorum’daki Nakşî temsilcileri bu süreç içinde soysal ve kültürel alanlarda faaliyetler göstermişlerdir. Yolcuların, fakirlerin doyurulup barındırılması, kütüphane hizmetleri ve özellikle de tedris ile meşgul olunması icra ettikleri fonksiyonlar arasında sayılabilir

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Nakşbendîlik, Osmanlı, Çorum

Kaynakça

• Abdullah Ercan, 14. Yüzyıldan Günümüze Çorumlu Şairler, Çorum Eğitim ve Kültür Vakfı Yay., Çorum 1998.
• Abdurrahman Memiş, Halid-i Bağdadi ve Anadolu’da Halidîlik, Kitabevi Yay., İstanbul 2000.
• Ahmet Cahid Haksever, ‚Çorum’da Mevlevîlik: Tarihi Süreci ve Son Temsilcileri‛, Tasavvuf, Ankara 2007, sayı 19.
• Ahmet Yaramış, Çorum’un H. 1240-1254/M. 1824-1826 Tarihli Şer’iye Sicili’nin H. 1240-1241/1824- 1826 Yılları Arası Transkripsiyon ve Değerlendirme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1993.
• Ahmet Yaşar Ocak, ‚Osmanlılar’da Din ve Düşünce Tarihi‛, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tari- hi, ed.: Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul 1998.
• Âkifzâde Abrdurrahim Efendi, et-Tezkiretu bi’l-mecmû fi’l-meşhûdi ve’l-mesmû’, çev.: Hikmet Özdemir, İstanbul 1998.
• Alexandre Bennigsen, ‚Orta Asya’da Tarikatlar‛, çev.Osman Türer, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum 1993.
• Ali b. Hüseyin Vâiz el-Kâşifî, Reşahât Ayne’l-Hayât, çev.: Mehmed Rauf Efendi, İstanbul 1291.
• Ali Ilıca, Çorum Vakıfları, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yük- sek Lisans Tezi), Bursa 2001.
• Ali İzzet Efendi, Tezkire-i Makâmât, Şirket-i Sahafiyye-i Osmaniye, İstanbul tr.
• Ali Kılcı, ‚İskilip’teki Vakıflar ve Ebussuud Efendi‛, Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Âlimler, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1998.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Bizim Büro Yay., İstanbul 1333, c. 1.
• Ebu’l-Fazl Muhammed Halil b. Ali el-Murâdî, Silkü’d-dürer fi a’yâni’l-karni’s-sânî ‘aşer, Mektebetü’l-Müsennâ, Bağdat trz.
• Fazıl Çiftçi, Hazreti Pir Şeyh Şaban-ı Velî, Kastamonu 2005.
• Hamdi Ertekin, ‚Son Dönem İskilipli Alimler‛, Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Alimler, Tür- kiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1998.
• Hamid Algar, ‚Nakshbandiyya‛, EI, Leiden-New York E. J. Brill 1993.
• -----, ‚Naqshbandiyya‛, The Oxford Encyclopaedia of the Modern Islamic World, Oxford University Press, New York 1995.
• Harîrîzâde M. Kemaleddin, Tibyânu vesâili’l-hakâik fî beyân-i selâsili’t-tarâik, Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi, no: C 441.
• Hür Mahmut Yücer, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: XIX. Yüzyıl, İnsan Yay., İstanbul 2004.
• İhsan Sabuncuoğlu, ‚Kara Müftü‛, Çorumlu, 1 İkinciteşrin 943, sayı 42.
• İrfan Gündüz, Osmanlılarda Devlet Tekke Münasebetleri, Seha Neşriyat, İstanbul 1989.
• İsmail Hakkı Altuntaş, İsmail Hakkı Toprak ve Tasavvuf Felsefesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Lisans Tezi, no: 29890.
• İsmail Paşa el-Bağdâdî, Hediyyetü’l-ârifîn: esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn min keşfi’z- zünûn, Daru’l-Fikr, Beyrut 1990, c. 6.
• Johan G. J. ter Haar, ‚Nakşbendiyye’de Manevî Rehberliğin Önemi‛, Tasavvuf, çev.: Ahmet Cahid Haksever, Ankara 2002, sayı 9.
• Kamil Şahin, ‚Ahmed Feyzi‛, DİA, c. 2.
• Kasım Kufralı, ‚Molla İlâhî ve Kendisinden Sonra Nakşbendi Muhiti‛, İstanbul Üniversitesi Eedebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul 1949, c. 3, sayı 1-2.
• Khalıq Ahmad Nizami ‚The Naqshbandiyyah Order‛, Islamic Spirituality, ed.: Seyyet Hossein Nasr, New York 1991.
• M. İhsan Sabuncuoğlu, Çorum Tarihine Ait Derlemelerim, Çorum 1971.
• Mustafa Kara, Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler, Uludağ Yay., Bursa 1990.
• Necmettin Sarıoğlu, ‚Mustafa Tâkî Efendi‛, Somuncubaba Dergisi, sayı 57.
• -----, ‚Niksarlı Hacı Ahmet Efendi‛, Somuncubaba Dergisi, sayı 58.
• Ramazan Muslu, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl), İnsan Yay., İstanbul 2004.
• Şerif Korkmaz, Çorum’un İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapısı: (Tanzimat-II. Meşrutiyet), Yayımlan- mamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2003.
• Tahsin Yazıcı , ‚Nakşband, Bahâ’al-Din Muhamed b. Muhammed al-Buhârî‛, İA, İstanbul 1964, c. 9.
• Tayyar Anakök, Çorum Tarihi, (Müellifin daktilo ile yazdığı nüsha), Çorum 1950, Çorum Hasan Paşa Ktp., no: 18833.
• Turhallı Mustafa Efendi, Mektup, Süleymaniye Kütüphanesi, Yahya Tevfik no: 190, vr. 78b.
• -----, Mürşidü’s-sâlikîn, Çorum Hasan Paşa Kütüphanesi, no: 871/1.
• -----, Reşahât-ı Lâhûtiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Yahya Tevfik Bölümü, no: 190.