Küleynî’nin el-Kâfî Adlı Eserinde Hz. Ali'yle İlgili Bazı Rivayetlerin Tenkit ve Değerlendirilmesi

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 26, 5 - 42, 30.12.2015

İbrahim Kutluay

https://doi.org/10.14395/jdiv110

Öz

Küleynî el-Kâfî adlı eserinin Usûl bölümünün”Hücce”kısmında, başta Ali b. Ebû Tâlib olmak üzere mâsum imamlara dair birtakım rivayetlerle Hz. Ali’ye ve diğer imamlara delalet ettiği iddia edilen bazı âyetlere yer vermiştir. Ne var ki ilgili rivayetlerin çoğu, Kur’ân âyetleri ile açık bir şekilde çeliştiği gibi delil olarak kullanılan âyetlerin çoğunun ise konu ile ilgisi bulunmamaktadır. Bu çalışmamız, Küleynî’nin mezkûr eserinin “Hücce” kısmında tahric ettiği rivayetleri esas almakta, delil olarak kullanılan âyetlerin Şîa ve Ehl-i sünnet’e ait temel tefsirlerde nasıl yorumlandığını tesbit etmeyi, ardından Şîa’nın imâmet teorisini temellendirmek için Hz. Ali’nin ve diğer imamların nasla tayin edildiklerini iddia etmelerinin nazarî arka planını ortaya koymayı, bu rivayetlerin doğuşuna sebep olan faktörleri belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu çalışmanın diğer bir amacı, imâmet nazariyesini ispat edebilmek için Küleynî’nin “Hücce” başlığı altında tahric ettiği rivayetler içinde zikrettiği âyetlerin bağlamından nasıl koparıldığını, bazı rivayetlerin aşırılıklar ve zorlama yorumlar, hatta tahrifler ihtiva ettiğini göstererek ilgili bölümde kaydedilen Hz. Ali ile ilgili rivayetlerin kat’i olduğunu iddia etmenin ne derece gerçeği yansıttığını tartışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Ali b. Ebû Tâlib, Küleynî, Kitâbü’l-Hücce, Velâyet, İmâmet

The Criticism and Evaluation of Some Hadiths on Ali b. Abī Tālib in Kuleyni’s al-Kāfī

Öz

Shiī scholar al-Kuleynī transmits some hadīths on Ali b. Abū Tālib and other imams in Usūl al-Kāfī under chapter Kitāb al-Hujja. However, most of these narrations explicitly contradict some Qur’ānic verses and the majority of them used for as evidence don’t have any relationship with the subject. Our study, therefore, based on narrations in Kitāb al-Hujja in Kuleyni’s al-Kāfī and primarily analyses how these verses were interpreted by some key Shiī and Sunni’s tafsīr books. Our paper also aims at establishing a theoretical background for the theory of imamāt and of imams who were determined by Allāh, argued by Shia; and intends to identify factors that lead to the appearance of these narrations. This study targets to show how Kuleynî decontextualized the verses and how some narrations contain excesses and inappropriate comments or even some narrations contained distortions in order to prove the imāmate theory. Finally, our goal is to discuss to what extent the narrations are genuinely recorded in Kitāb al-Hujja in al-Kāfī and what the value of the narrations about Ali b. Abū Tālib.

Anahtar Kelimeler

Ali b. Abū Tālib, al-Kuleynī, Kitāb al-Hujja, Walâya, Imāma

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuad, el-Mu'cemü'l-müfehres li-ayâti'l-Kur'âni'l-hakîm, el-Mektebetü'l- İslâmiyye, İstanbul 1982.
• Abdünnâzır, Muhsin, Mes’eletü’l-imâme, Beyrut 1983.
• Âlûsî, Ebü's-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd, (ö.1270/1854) Ruhü'l-meânî fî tefsîri'l-Kur'âni'l-azîm ve's-seb‘i'l-mesanî, tsh. Muhammed Hüseyin Arab, Dârü'l-fikr, Beyrut 1997/1417.
• Askerî, Murtezâ, Meâlimu’l-medreseteyn, Müessesetü’n-Nu‘man, Beyrut 1410/1990.
• Aydın, M. Akif, “İmâmet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2000, c. 22, s. 204-205.
• Ayyâşî, Ebü'n-Nasr Muhammed b. Mesud(ö.320/932), Tefsirü'l-Ayyâşî, tahk.: Haşim Resuli Muhal- lati, Müessesetü’l-a’lemi li’l-matbuât, Beyrut 1991/1411.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed (ö.685/1286), Envârü't-tenzîl ve esrârü't-te'vîl, Şirket-i sahafiye-i Osmaniye, İstanbul 1884.
• Bozan, Metin, İmâmiyye’nin İmâmet Nazariyyesinin Teşekkül Süreci, İSAM Yay., İstanbul 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil, el‐Câmiu’s‐sahîh, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
• Demircan, Adnan, Hz. Ali’nin Hilafet Hakkı Meselesinde Gadir-i Hum Olayı, İstanbul, 1996.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî Ebû Dâvud es-Sicistânî (ö.275/889) Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1413/1992.
• Emin, es-Seyyid Muhsin, A‘yânü’ş-Şîa, Dârü’t-taârüfi li’l-matbûât, Beyrut 1406/1986.
• Fadlî, Abdülhâdî, Usûlü’l-hadîs, Câmiatü’l-âlemiyyeh li’l-ulûmi’l-İslâmiyye, Londra, Dârü müverri- hu’l-Arabî, Beyrut 1414/1993.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, İmâmiyye Şîası, Selçuk Yay., Ankara 1984.
• --------, “Gadîr-i Hûm” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA),İstanbul 1996, XIII, 279-280.
• Gleave, Robert, Scriptualist Islām The History and Doctrinies of Akhbārī Shi‘ī School, Leiden, Boston 2007.
• Hâkim, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi Muhammed Hâkim en-Nisâburî, (ö.05/1014), el-Müstedrek ale's- Sahîhayn, Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye, Haydarabad 1915.
• Hakyemez, Cemil, Şîa’da Gaybet İnancı ve Gâib On İkinci İmam, İSAM yay. İstanbul 2009.
• Hillî, İbnü'l-Mutahhar Cemalüddîn el-Hasen b. Yusuf b. Ali Allâme (ö.726/1325), Nehcü’l-hak ve keşfü’s-sıdk, tahk.: Aynullah el-Hasenî Urmevî, Dârü’l-hicre, Kum 1986/1407.
• İbn Asakir, Ebü'l-Kâsım Sikatüddin Ali b. Hasan b. Hibetullah (ö.571/1176), Târîhu medîneti Dımaşk, tahk.: Muhibbüddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Amravî, Dârü'l-fikr, Beyrut 1996/1417.
• İbn Bâbeveyh, Ebû Cafer Şeyh Saduk Muhammed b. Ali b. Hüseyin, (ö.381/991) Kamal al-din wa- tamam al-ni’mah: perfection of faith and completion of divine favour, trans. by Sayyid Athar Husain S.H. Rizvi, Ansariyan Publications, Kum 2011/1432.
• --------, Kemâlü’d-dîn ve temâmü’n-ni‘me, Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, Kum 1984.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris (ö.327/938), Tefsîrü’l- Kur’âni’l-azîm: müsneden an Resulillah s.a.v. ve’s-sahâbe ve’t-tâbiîn, tahk.: Es‘ad Muhammed et- Tayyib, Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, Mekke 1997/1417.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer (ö.774/1373), Tefsîrü Kur’âni’l-azîm, Dâru ihyai'l- kütübi'l-Arabiyye, Kahire ts.
• --------, Tefsîrü Kur’âni’l-azîm (muhtasar), Dârü İbn Hazm, Beyrut 2000/1420
• İbn Küteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs, nşr. Zührî en-Neccâr, Kahire 1386/ 1966.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvinî (ö.273/887) Sünenü İbn Mâce, Çağrı Yay., İstanbul 1992/1413.
• İbnü’l-Esîr, Ebü's-Saadat Mecdüddin Mübarek b. Muhammed İbnü'l-Esîr (606/1210), en-Nihâye fî Garîbi’l-hadîs, nşr: Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, Kahîre1963/1383.
• İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim İbn Teymiyye (ö.728/1328), Min- hâcü's-sünneti'n-Nebeviyye fî nakzi kelâmi’ş-Şîati’l-kaderiyye, tahk.: Muhammed Reşad Salim, Mektebetu dâri’l-urube, y.y., t.y.
• Kandemir, M. Yaşar, “Ali” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1989, c. II, s. 375
• Kohlberg, Etan, “From Imâmiyya to Ithna Ashariyya”, Belief and Law in Imami Shiism içinde XIV. makale, Variourum Reprints, London 1991, s. 521-534.
• -----------, “An Unusual Shi‘î isnad”, Belief and Law in Imami Shiism içinde VIII. makale, Variourum Reprints, London 1991, s. 142-149.
• -----------, “Imam and Community in the Pre-Ghayba Period”, Authority and political culture in Shi'ism, edit. Said Amir Arjomand, State University of New York, Albany 1988.
• Kummî, Ebü’l-Hasan Ali b. İbrahim, tahk.: Tayyib el-Mûsevî el-Cezâirî, Tefsîrü’l-Kummî, Mektebe- tü’l-Hüdâ, yy., ts.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî (ö.671/1273), el-Câmi li ahkâmi’l-Kur’ân, tahk.: Abdürrezzâk el-Mehdî, Dâru kütübi’l-Arabî, Beyrut 1997/1418.
• Kutluay, İbrahim, İmâmiyye Şîası’na Göre Cerh ve Ta‘dîl, Rağbet Yay. İstanbul 2011, s. 76-77.
• --------, “İmâmiyye Şîası’na Göre Haber-i Vâhidin Hücciyeti Problemi (Şeyhü’t-Tâife et-Tûsî Öze- linde)”, Marife, Konya 2014, y. 14, s. 2, Yaz 2014), s. 63-84.
• Kuzudişli, Bekir, Şîa’da Hadis Rivayeti ve İsnad, BSR Yay., İstanbul 2011.
• Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya῾kub (ö.329/939), el-Usûl mine’l-Kâfî, tahk.: Ali Ekber el-Ğifârî, Dârü sa‘b-Dâru’t-teâruf, Beyrut 1401/1981.
• Lalani, Arzina R., Early Shī‘i Thought The Teaching of Imam Muhammad al-Baqir, I 13, I.B.Tauris, Lon- don-New York, 2000.
• Madelung, Wilferd, “Imāma” The Encylopedia of Islam (El²), E.J. Brill, Leiden 1971, c. 3, s. 1163-1169.
• --------, “Imāmete”, The Encylopedia of Religion (ER),edit. Mircea Eliade, The Macmillan Co., New York 1987,c. 7, s. 114-119.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahi el-Himyerî (ö.179/795), el-Muvattâ,Çağrı Yay., İstanbul 1992/1413.
• Mâzenderânî, Ebû Ca'fer Reşidüddin Muhammed b. Ali İbn Şehrâşûb (588/1192), Menâkıbü Ali b. Ebî Tâlib, Kum 1379.
• Meclisî, Muhammed Bakır b. Muhammed Takî b. Maksud Ali (ö.1110/1698-99), Bihârü'l-envâri’l- câmia li-düreri ahbâri’l-eimmeti'l-ethâr: el-adl ve'l-mead, Müessesetü'l-vefa, Beyrut 1983/1403.
• Mehdevirâd, Muhammed Ali, Tedvînü’l-hadîs inde Şîati’l-İmâmiyye, Tahran 2010.
• Moezzi, Muhammad Amir, The Divine Guide in Early Shiism: the sources esotericism in Islam, trans. David Stright, State University of New York Press, Albany 1994.
• Murtazâ, Ebü'l-Kâsım Alemülhüda Ali b. Hüseyin Şerif Murtazâ, (ö.436/1044), Tefsîrü’ş-Şerif el- Murtazâ=Nefâisü’t-te’vîl, cem ve tahk.: Seyyid Mücteba Ahmed el-Musevî, Müessesetü'l-a’lemi li’l-matbuât, Beyrut 2010/1431.
• Müfîd, Ebû Abdullah İbnü’l-Muallim Muhammed b. Muhammed (ö.413/1022), Şerhu akâidi’s-sadûk (Evâilü’l-makâlât içinde) nşr. Abbaskulî S. Vecdî, Tebrîz, 1364.
• --------, Mesâilü’l-ukberiyye, tahk.: Ali Ekber el-İlâhî Horasânî, Dârü’l-Müfîd, Beyrut 1993/1414.
• --------, el-Fusûli’l-muhtâre, tahk.: Seyyid Ali Mir Şerifî, Dârü’l-Müfîd, Beyrut 1993,
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâburî Müslim b. el-Haccâc (ö.261/875), Sahîhü’l-Müslim, Çağrı Yay., İstanbul 1992/1413.
• Necâşî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ali b. Abbas (ö.450/1058), Ricâlü’n-Necâşî, Müessesetü Neşri’l-İslâmî, Kum, 1418.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb (ö.303/915), Kitâbü’l-hasâis fî fazli Ali b. Ebî Tâlib, Kahire 1308.
• Nesefî, Ebü'l-Berekat Hafızüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd (ö.710/1310), Tefsirü’n- Nesefi =Medârikü't-tenzîl ve hakaikü't-te'vîl, Kahraman Yay., İstanbul 1984.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed Hasan b. Mûsâ (ö.311/923), Firakü’ş-Şîa, İstanbul 1931.
• Öz, Mustafa, “Ehl-i Beyt”,Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1994, c. 10, s. 498- 501.
• Öz, Mustafa; İlhan, Avni, “İmâmet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2000, c. 22, s. 203.
• Özer, Salih, Sünneti ve Hadisi Yeniden Düşünmek İbn Teymiyye Örneği, Pınar Yay., İstanbul 2004.
• Öztürk, Mustafa, Tefsirde Ehl-i Sünnet & Şîa Polemikleri, Ankara Okulu Yay., Ankara 2009.
• Râzî, Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin (ö.606/1209), Tefsîr-i kebîr = Mefâti- hü'l-gayb, Dârü kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2000/1421.
• Saffâr, Ebû Cafer Muhammed b. el-Hasan b. Ferruh, Besâirü’d-derecât, Menşûratü’l-âlemî, Tahran 1374.
• Salah, Abdülfettah Hâlidî, el-Küleynî ve te’vilâtühü’l-bâtıniyye li’l-âyâti’l-Kur’âniyye fi kitâbihi usuli’l- Kâfî, Dâru Ammar, Amman 2007/1427.
• Seyyid Kutub, Seyyid b. İbrâhim (ö.1386/1966) Fî zılali'l-Kur'ân, Dârü'ş-Şuruk, Beyrut 1985.
• Sofuoğlu, M. Cemal, Hadis Tenkidi Yönünden el-Kâfî Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış doçentlik tezi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara 1982.
• --------, “el-Kâfî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA),İstanbul 2001, c. 24, s. 148.
• --------, “Gadir-i Hûm Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1983, c. XXVI, s. 461-470.
• Suyûtî, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö.911/1505) ed-Dürrü'l-mensûr fi't-tefsîri'l- me'sûr, Dârü'l-Fikr, Beyrut 1983.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdullah İbnü’l-Muallim Muhammed b. Muhammed (ö.413/1022), el-Mesâilü’l- ukberiyye, Kum 1413.
• Tabâtabâî, Allame Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin , (ö.1402/1981), el- Mizân fî tefsîri'l-Kur'ân, Müessesetü’l-a’lemi li’l-matbuât, Beyrut 1973.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid (ö.310/923), Câmiü'l-beyân fî tefsiri'l- Kur'ân, tahk.: Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Dârü âlemi’l-kütüb, Riyad 2003/1424.
• Tabersî, Ebû Ali Eminüddin Fazl b. Hasan b. Fazl (ö.548/1153), Mecmaü'l-beyân fî tefsiri'l-Kur'ân, Müessesetü'l-i'lam li'l-matbûa, Beyrut 1995/1415.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. Îsâ (ö.279/892) Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1992/1413.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî (ö.460/1067), et-Tibyân fî tefsiri’l-Kur’ân tahk.: Ahmed Habib Kasir el-Amilî, Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arab, Beyrut ty.
• Üzüm, İlyas, “İsnâaşeriyye”, DİA, Istanbul 2001,c. 23, s. 147-149.
• Vâhidî, Ebü’l-hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nisâburî (ö.468/1076),Esbâbü-nüzûli’l-Kur’ân, Darü’l-meyman, Riyad 2005/1426.
• Watt, Montgomery, Islam and the Integration of Society, edit. W.J.H. Sprott, Routledge & Kegan Paul, London 1966.
• Wensinck, Arent Jean, el-Mu’cemü'l-müfehres li-elfâzi'l-hadîsi'n-nebevî: Concordance et indices de la tradition musulmane, Çağrı Yay., İstanbul 1986.
• Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed (ö.538/1144), el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve ’uyûni’l-ekâvil fî vucûhi’t-te’vîl, tahkik, talik ve dirâse: Adil Ahmed Abdül- mevcud vd., Mektebetü’l-ubeykan, Riyad 1998/1418.