Suheyb-i Rumi Zawiya

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: Türkistan'dan Anadolu'ya İrfan Geleneği: Abdal Ata Özel Sayısı, 73 - 89, 15.03.2025

Mustafa Fatih Balkanlıoğlu

Öz

It is known that Turkmen fathers, sheikhs, and dervishes played significant roles in the process of Turks settling in Anatolia and the Balkans. These sheikhs and dervishes continued their services through lodges and zawiyas (Sufi monasteries) in areas such as guidance, conquests, settlement, communication, security, and addressing the needs of travelers and the poor, as well as maintaining the spirituality of the local population. The Suheyb-i Rumi Zawiya, which is seen to perform these services, is named after Ebu Yahya Suheyb bin Sinan bin Malik al-Rumi, a companion of significant importance in the Islamic world. Although it is recorded that he joined the Islamic army that set out for the conquest of Istanbul in the Hijri year 49 and died in Çorum on his return, being buried at the Hıdırlık site, it is also thought that the tomb has only a symbolic significance. The zawiya was established next to the tomb of Hz. Suheyb-i Rumi. While its foundation is recorded to date back to the Seljuk period, the earliest archival documents available are from the Ottoman era. A physical examination of the zawiya reveals a complex with a courtyard, including the zawiya building, mosque, cemetery, public kitchen, fountain, and toilets. Today, the tomb of Hz. Suheyb-i Rumi, the mosque, and the courtyard's fountain have survived, but no trace of the zawiya remains. The zawiya has held an effective place in the social, cultural, and religious life of the people of Çorum. In addition to its influential position, it has played active roles alongside the state and nation in overcoming political and military crises during events such as the Ottoman-Greek War, World War I, Armenian incidents, and the National Struggle. What makes the Suheyb-i Rumi Zawiya significant is precisely this active stance, along with its name derived from a companion, its importance to the people even today, and its location at the Hıdırlık site. This study aims to present the history, physical structure, and socio-cultural fabric of the Suheyb-i Rumi Zawiya, explaining its contributions to the city's social, cultural, and religious life.

Anahtar Kelimeler

Ottomans, Lodge, Zawiyah, Rifai

Suheyb-i Rumi Zaviyesi

Öz

Türklerin Anadolu ve Balkanlardaki yurt tutma sürecinde Türkmen babaları, şeyh ve dervişlerinin önemli roller üstlendiği bilinmektedir. Bu şeyh ve dervişler irşat, fütuhat, iskân, haberleşme, güvenlik, yolcu ve fakir fukaranın ihtiyaçlarının giderilmesi, bölge halkının maneviyatının canlı tutulması gibi konulardaki hizmetlerini tekke ve zaviyeler aracılığı ile sürdürmüştür. İşte tam da bu hizmetleri yaptığı görülen Suheyb-i Rumi Zaviyesi, adını İslam dünyası için önemli bir sahabe olan Ebu Yahya Suheyb b. Sinan b. Malik er-Rumi’den almaktadır. Hicri 49 yılında İstanbul’un fethi için yola çıkan İslam ordusuna katıldığı ve dönerken Çorum’da vefat ederek Hıdırlık mevkiine defnedildiği kaydedilmiş olsa da türbenin yalnızca bir makam niteliği taşıdığı da düşünülmektedir. Zaviye Hz. Suheyb-i Rumi’nin türbesinin yanında kurulmuştur. Kuruluşunun Selçuklulara kadar dayandığı kaydedilmekle birlikte ulaşılan ilk arşiv belgeleri Osmanlı dönemine aittir. Zaviyeye fiziki olarak bakıldığında külliye şeklinde bir avlusunun olduğu, bu avluda zaviye binası, cami, hazire, imaret, şadırvan ve tuvaletlerin bulunduğu görülmektedir. Suheyb-i Rumi Külliyesindeki Hz. Suheyb-i Rumi’nin türbesi, cami ve avludaki şadırvan günümüze kadar varlığını korurken zaviyeden bir iz kalmamıştır. Zaviye, Çorum halkının sosyal, kültürel ve dini yaşamı üzerinde etkin bir yere sahiptir. Bu etkin konumunun yanı sıra Osmanlı-Yunan Harbi, I. Dünya Savaşı, Ermeni hadiseleri ve Millî Mücadele gibi meselelerdeki faaliyetleriyle siyasi ve askeri bunalımların aşılması noktasında her daim devlet ve milletin yanında aktif roller üstlenmiştir. Suheyb-i Rumi Zaviyesini önemli kılan nokta işte tam da bu aktif duruşuyla beraber ismini bir sahabeden alıyor olması, halk için günümüzde dahi önemli bir merkez oluşu ve hıdırlık mevkiinde bulunuyor olmasıdır. Bu çalışma Suheyb-i Rumi Zaviyesi’nin tarihçesini, fiziki dokusunu ve sosyo-kültürel yapısını ortaya koyarak şehrin sosyal, kültürel ve dini yaşantısına olan katkılarını izah etmek amacıyla yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Tekke, Zaviye, Rifailik, Suheyb-i Rumi

Teşekkür

Sayın Doç. Dr. Zekeriya IŞIK ve Sayın Mehmet Ali BOZKUŞ hocalarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530) c.2, Haz. Murat Şener, Nurullah İşler, Defter-i Hâkânî Dizisi: 3, Ankara: 1997.
• Ali İzzet Efendi, (1997). Tezkire-i Makâmât. (M. S. Gürsel, Haz.). Çorum: İstikamet Ofset.
• Ali İzzet Efendi, (2015). Tezkire-i Makamat. (A. C. Haksever, Çev.). Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Anadolu Ajansı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 250 Eserin Toplu Açılış Töreni’nde konuştu. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/pg/foto-galeri/cumhurbaskani-erdogan-250-eserin-toplu-acilis-toreninde-konustu/146 (Erişim tarihi: 15 Şubat 2020)
• Barkan, Ö. L. (1942). İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler. Vakıflar Dergisi, 2, 294.
• Bayram, S. (1991). Lâdik ve Seyyid Ahmedî Kebir Er-Rifâî Hazretleri. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Dergisi, 74, 146.
• BOA, Cevdet Tasnifi Evkaf, (C.EV) 84-4178.
• BOA, Hazine-i Hassa, Hazine-i Hassa İradeleri, (HH.İ), 77-43.
• BOA, İbnülemin, Vakıf, (İE.EV), 30-3462.
• BOA, İbnülemin, Vakıf, (İE.EV), 15-1798.
• BOA, İrade Tasnifi, Taltifat, (I.TAL), 251-78.
• BOA, Plan-Proje-Kroki, (PLK.p), 3561-1.
• BOA, Plan-Proje-Kroki, (PLK.p), 785-1.
• Çorum Belediyesi Kent Arşivi, Çorum Şeriye Sicilleri (ÇŞS).
• Çorum Gazetesi. 18 Ağustos 1921.
• Çorum İl Yıllığı. (1967). s.218.
• Çorum İl Yıllığı. (1973). ss.128-130.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Çorum Müftülüğü. Hıdırlık (Süheyb-i Rumi) Camii tekrar ibadete açıldı. Erişim adres:https://corum.diyanet.gov.tr/sayfalar/contentdetail.aspx?MenuCategory=Kurumsal&contentid=824
• Dündar, A. (2004). Çorum cami ve mescitleri. Ankara: Motif Yayınları.
• Efendioğlu, M. (2009). Suheyb b. Sinân. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37, 476. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/suheyb-b-sinan
• Erkoç, E. (2007). Çorum evliyaları. Ankara: Varan Matbaacılık.
• Erkoç, E. (2007). Çorum’da sahabe ve evliya makamları. Ankara: Çorum Belediyesi Kültür Yayını.
• Erkoç, E. (2013). Tasavvuf geleneği ve Çorum’da son dönem meşayihi. Çorum:Çorum Belediyesi Kültür Yayını.
• Gelibolulu Mustafa Ali. (2020). Künhü’l-Ahbar. Haz. Suat Donuk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• H.984 (M.1576/1577) Tarihli ve TKG.KK.TTd.54 numaralı defter-i mufassal-ı Liva-i Çorum, (1.Cilt, Tıpkıbasım), T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayın No: 8, Ankara: 2014.
• Haberler.com. Vakıf Haftası ve Restorasyonu Tamamlanan 250 Eserin Toplu Açılışı. Erişim adresi: https://www.haberler.com/vakif-haftasi-ve-restorasyonu-tamamlanan-250-10830020-haberi/. (Erişim tarihi: 15 Nisan 2024)
• Haksever, A. C. (2009). Çorum tarihi ve kültüründe tasavvuf geleneği. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Işık, Z. (2017). Tekkedeki iktidar. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Işık, Z. (2018). Hasan Balım Sultan Zaviyesi’nin sosyo-ekonomik ve kültürel tarihi. Turkish Studies 13(3), 318-319. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13074
• Işık, Z. (2018). Seyyid Murat (Seydim Sultan) Zaviyesi’nin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel tarihi. Turkish Studies. 13(1), 65. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12989
• Işık, Z. (2020). Şeyh Hamza Tekkesi’nin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Tarihi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1),107. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.694093
• İbnü’l-Esîr. (1991). El-Kâmil fi’t – tarih. (A. Ağırakça, Çev.). İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbn Kesîr. (1994). El Bidâye ve’n-nihâye. (M. Keskin, Çev.). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İnançer, Ö. T. (1994). Rifâîlikte zikir usulü ve musiki. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 6, 330-331. İstanbul: Türk Ekonomi ve Toplumsal Vakfı.
• İslâmbolî, Yahyâ bin Sâlih. (2006). Tarikat kıyafetleri. (M. S. Tayiş ve M. Aşkar Haz.). İstanbul: Sufi Kitap.
• Jaschke, G. (1972). Yeni Türkiye’de İslamlık. (H. Örs, Çev.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kandehlevî, M. Y. (2008). Hayatu’s-Sahabe Muhtasar. (Ö. L. Erdal Haz.). 1. İstanbul: Işık Yayınları.
• Kara, M. (2011). Tekke. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 40, 369. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/tekke#1
• Kara, M. (2017). Din hayat sanat açısından tekkeler ve zaviyeler (7. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kenân er-Rifâî. (2008). Ebu’l-Alemeyn Seyyid Ahmed er-Rifâî. (M. Tahralı ve M. Cunbur Çev.). İstanbul: Cenan Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Neşriyatı.
• Muslu, R. (2002). 14. Asırda Anadolu’da tasavvuf. (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Ocak, A. Y. (1978). Zaviyeler: Dini, sosyal ve kültürel tarih açısından bir deneme. Vakıflar Dergisi 12, 249. Erişim adresi: https://isamveri.org/pdfdrg/D00143/1978_12/1978_12_OCAKAY.pdf
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (3. Baskı). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sabuncuoğlu, M. İ. (2015). Çorum tarihine ait derlemelerim & maarif hayatımız. (A. Ozulu ve İ. Yiğit, Haz.). Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sabuncu, Ö. (2006). Suheyb er-Rûmî hayatı, kişiliği ve faaliyetleri. İstem Dergisi, 7, 163. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/260687
• Salname-i Vilayet-i Ankara, 1308-1309, 1311, 1320, 1325. Erişim adresi: http://isamveri.org/salname/sayilar.php?sidno=D02806.
• Samarrâî, Yûnus eş-Şeyh İbrahim. (2013). Es-Seyyid Ahmed er-Rıfâî- hayâtuhû ve âsâruhû. (M. Atalar Çev.). İstanbul: İlk Harf Yayınevi.
• Sevim, A. (2000). Anadolu’nun fethi Selçuklular dönemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Seyyid Muhammed Hocaefendi. (2005). Tasavvuf tarikatlar ve silsileleri. İstanbul: Ustaoğlu Kitabevi.
• Sezikli, A. (2008). Şehrin hafızası hıdırlık kültürü ve Çorum hıdırlık örneği. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sezikli, U. (2010). Çorum’da bir mûsikîşinas: Hâfız Recep Camcı, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22, 272.
• Şahin, K. (1991). Ashâb’ı Kiram’dan Suheyb’i Rûm’î Hazretlerinin Çorum’da adına yapılan vakıflar. Türk Kültür Tarihi İçerisinde Çorum Sempozyum Tebliğleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Tekeli, İ. (2005). Mütareke ve Kurtuluş Savaşında Çorum, 5. Hitit Festivali Komitesi Çorum Tarihi, 188-189.
• Türkiye’de Çorum ve Çorumlular rehberi. Fasikül 1. Hasanpaşa Kütüphanesi. Çorum. 46-47.
• Uluç, S. (2015). Çorum ve çevresi. 5. Hitit Festivali Komitesi Çorum Tarihi. Çorum: Çorum Belediye Kültür Yayınları.
• Yapıcı, A. (2012). Türkiye’de tekke ve zaviyelerin kapatılmasının sosyolojik sonuçları. (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Yiğit, İ. (2016). Uluçınarlarla konak sohbetleri, Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.