Çorum Abdal Ata Zaviyesi’nin Sosyo-Ekonomik Durumu

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: Türkistan'dan Anadolu'ya İrfan Geleneği: Abdal Ata Özel Sayısı, 18 - 36, 15.03.2025

Fahri Maden

Öz

Tarihi süreçte Çorum, Horasan erenlerinin ve Abdalan-ı Rum’un Anadolu’da manevi merkez olarak seçtikleri ve faaliyet gösterdikleri önemli bölgelerden biridir. Gerek kuruluş tarihi açısından gerekse vakıf mülkleri yönüyle Çorum’un dikkate değer zaviyelerinden biri Abdal Ata’dır. Yakacık/Yanacık köyünde tesis edilen zaviyeye ilk olarak Miladi 1419 tarihinde Yamadı Divanı ve çevredeki bazı mezralar vakfedilmiştir. Bu vakfa 15. yüzyıl boyunca ve daha sonraki dönemlerde elliden fazla köy ve mezra gelirleri ilave olmuştur. Böylece zaviye bölgede sosyal ve ekonomik açıdan önemli bir üretim merkezi olduğu gibi ayende ve revende (misafirler) için de hizmet veren güvenli bir barınak haline gelmiştir. Osmanlı arşiv kayıtlarından 15. yüzyıldan itibaren zaviyenin faaliyetlerini takip etmek mümkündür. Horasan erenleri geleneğinin bir devam niteliğindeki Abdal Ata bölgenin iskân ve yerleşiminde kolonizatörlük işlevi üstlenmekle beraber kurduğu zaviye bir Bektaşi inanç, adab ve erkânın yaşatıldığı kurumsal yapıya dönüşmüştür. Yakacık/Yanacık köyüne zaviyesini kurup faaliyet gösteren Abdal Ata’nın adı tarihi süreçte köyün de ismi haline gelmiştir. Bu çalışmada Abdal Ata’nın manevi kimliğinden başlayarak kurduğu zaviyenin sosyal ve ekonomik durumu ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Horasan erenleri, Çorum, Bektaşilik, Abdal Ata

Socio-Economic Situation of Corum Abdalata Zaviya

Öz

Throughout history, Corum is one of the most important regions where Khorasan saints and Abdalan-ı Rum chose as a spiritual center in Anatolia and where they operated. Abdal Ata is one of the most remarkable lodges in Corum, both in terms of its foundation date and foundation properties. The first zawiya, established in Yakacik/Yanacik village, was dedicated to Yamadi village and some surrounding hamlets in 1419. During the 15th century and later periods, revenues from more than fifty villages and hamlets were added to this foundation. Thus, the zawiya has become a socially and economically important production center in the region, as well as a safe shelter serving ayende and revende (guests). It is possible to follow the activities of the zawiya from the Ottoman archive records since the 15th century. Abdal Ata, who is a continuation of the tradition of Khorasan saints, undertook the function of colonizer in the settlement and settlement of the region, and the lodge he founded turned into an institutional structure where Bektashi beliefs, customs and customs are kept alive. The name of Abdal Ata, who established and operated his lodge in Yakacik/Yanacik village, became the name of the village in the historical process. In this study, starting from Abdal Ata's spiritual identity, the social and economic situation of the lodge he established is discussed.

Anahtar Kelimeler

Khorasan saints, Corum, Bektashism, Abdal Ata, Yakacik Village

Kaynakça

• Abdal Ata Vakfı hakkında bir muhasebe sureti. Çorumlu Dergisi. 4/30. 1941. 320.
• ALAY, Z. (2005). Muhyiddin Çelebi’nin Hızır-nâmesi (İnceleme-Metin), Selçuk Üniversitesi SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi., Selçuk Üniversitesi , Konya.
• Ali İzzet Efendi. (2007). Çorum Evliyaları (Tezkire-i Makâimât), Sad. Ethem Erkoç.
• ALTI, A. (2022). Bektaşi Şeyhlerinin Hacı Bektaş Veli Tekkesi (Pirevi) postnişinlerinin arzlarıyla atanmaları. Edeb Erkan. 2. 1-10. https://doi.org/10.59402/EE002202201
• BOA, AE.SAMD.III, 80/8033; 118/9058.
• BOA, C.EV, 48/2378; 249/12458; 287/14608; 500/25252; 507/25613; 114/5693; 159/7934; 170/8483; 204/10185; 381/19331; 510/25787; 520/26254; 599/30230.
• BOA, EV.d, Nr. 11538; Nr. 26003, s.3.
• BOA, HAT, 626/30930.
• BOA, ML.VRD.TMT.d., Nr. 534, v.2-17.
• Çanak Erten, A. (2013). Abdal Ata Zaviyesi. Cumhuriyet Üniversitesi SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Çanak, A. (2018). Temettuat Defteri Kayıtlarına Göre Abdal Ata Köyü. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi. III/II. 23. Erişim adresi: http://dergipark.org.tr/tr/pub/inciss/issue/57374/812856
• Çanlı, M. (2013). Ankara, Kastamonu, Sivas Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Çorum (1869-1908).
• Çorum Şer’iye Sicili, nr.7, s.139, 143, 313; nr.9, s.25.
• Çorumlu Edhem Babazâde Ali İzzet Efendi. (2013). Tezkire-i Makâlât, Aktaran. Mehmed Veysî Dörtbudak, Sufî Araştırmaları, 7. 80.
• Değerli, A.-Küçükdağ, Y. (2018). Vaka-i Hayriyye’ye kadar Anadolu’da Bektaşi Tekkeleri ve Zaviyeleri. Alevilik Araştırmaları Dergisi. 15. 107-135. https://doi.org/10.24082/2018.abked.195
• Dündar, A. (2007). Abdal Ata Zaviyesi. Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyumu. II. Haz. M. Mahfuz Söylemez vd. Çorum. 963.
• Gülten, S. (2017). Çorum’da Kalenderî geleneğinden Bir Abdal: Kutbu’l-Büdela Abdal Ata ve Zaviyesi. Türk Tarihine Dair Yazılar-II. Ed. A. Demir-T. Kalkan-E. Erdoğan. Gece Kitaplığı, 423-434.
• Haksever, A. C. (2008). Çorum’da Bektâşî Zaviyeleri: Tarihî Süreçler ve Fonksiyonları. EKEV Akademi. 12/36. 67-86.
• Koçak, Y. (2004). Şah İbrahim Ocağı’ndan gelen bir şeyh Safi Buyruğu. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 30(2).
• Korkmaz, Ş. (1995). H. 1255-1264 (M. 1839-1847) Tarihli Çorum Şer’iyye Sicili (transkripsiyon ve değerlendirme). Gazi Üniversitesi SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara
• Köprülü, M. F. (1979). Baba. İA. II. 166.
• Köseoğlu, N. (1939a). Köy adlarına göre bir araştırma. Çorumlu. 11/13. 418-422.
• Köseoğlu, N. (1939b). Köy adlarına göre bir araştırma. Çorumlu. 2/13. 16/399.
• Köseoğlu, N. (2009). Tarihte Çorum köyleri: Abdalata. Çorumlu Dergisi. I. 427.
• Köseoğlu, N. (1939c). Tarihte Çorum köyleri. Çorumlu Dergisi. 2/14. 424.
• Kurt, Y. (1995). Çorum Sancağı kişi adları (XVI. Yüzyıl). Belleten. 59/224. 85-116.
• Kurt, Y. (2000). Hoca Ahmed Yesevi’nin Rum Eyâletindeki zaviye kurucuları üzerindeki etkileri. Yesevîlik Bilgisi. 520.
• Maden, F. (2020). Bektaşi Tekkelerinin kapatılması (1826). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Necipoğlu, G. (2005). The Age of Sinan an architectural culture in the Ottoman Empire.
• Öz, B. (2001). Dünya’da ve Türkiye’de Alevi-Bektaşi Dergâhları. İstanbul.
• Özsemerci, S. (2019). Çorum ili yer adlarının halkbilimsel açıdan incelenmesi, Yozgat Bozok Üniversitesi SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yozgat Bozok Üniversitesi, Yozgat.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. I.
• Şahin, H. H. (2012). Çorum nüfus defterleri (1844). Ankara.
• Şahin, E. (2017). 1754 Numaralı Çorum Şer’iyye Siciline göre Çorum’da sosyal ve ekonomik hayat (1826-1838). Hitit Üniversitesi SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, Çorum.
• VGMA, Defter nr. 590, s.69, Sıra 58.