Reconstruction Activities of Germiyanoğlu Süleyman Şah Period (1361-1387) in the Context of Patron and Building Artist

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 3, 573 - 586, 31.12.2024

Demet Kara

https://doi.org/10.17218/hititsbd.1448087

Öz

In this study, the construction activities of the period of Süleyman Şah, one of the Germiyanoğulları lords within the Western Anatolian Principalities, are discussed in the context of patron and artist. The first construction activity of Süleyman Şah, who became the head of the principality in 1361, was to undertake the repair of the Denizli Ulu Mosque, and then he continued the construction or repair activities of structures such as mosques and masjids, most of which were within the religious architecture group, in the capital Kütahya, Afyonkarahisar and Sandıklı. Considering the existing structures today, construction activities continued until 1382, and after this date, he married his daughter Devlet Hatun to Yıldırım Bayezid of the Ottoman Empire and took a significant part of the lands of the principality such as Tavşanlı, Simav, Emet (Eğrigöz), including the capital Kütahya, as a dowry. He moved the center of the principality to Kula and lived here until his death. No information regarding construction activities was recorded during the five-year period from 1382 to 1387, the year of Suleyman Şah's death. When we look at the patrons of the buildings that were built or repaired in this period, we see that in addition to the buildings built by the hands of Suleiman Şah himself, people such as commanders, ahi and emirs, who continued as a tradition, also served as patrons. Thus, it is understood that not only the treasury but also personal budgets were used in the construction of newly conquered or already dominated cities. The construction artist of only one of the constructed structures is known. In the construction inscription of the Sandıklı Grand Mosque, the artist of the building, Abdullahoğlu Aydemir, is also the manager of the city with the expression "en-naib", which he uses to describe himself in the inscription, and he is also the construction artist of this building with the title of "mimarühu". In line with the information obtained from period sources, foundation records and inscriptions, the subject of the study focuses on the possibility that the construction activities carried out during the reign of Süleyman Şah took place within a building organization, unlike previous studies on this period. In addition, the identities of the patrons were determined and it was tried to reveal to what extent the people living in the settlements under the Germiyanoğulları rule or those dealing with the administrative and military affairs of the principality contributed to the development activities. The lack of a monographic study examining the construction activities of the Süleyman Şah period in the context of patrons and artists reveals the importance of the research. The buildings were examined on site, their plans and architectural features were evaluated within themselves, and the identities of their patrons and artists in the administrative and social life of the Germiyanoğulları were tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Germiyanoğulları, Süleyman Şah, Construction Activities, Patron, Building Artist

Bani ve Yapı Sanatçısı Bağlamında Germiyanoğlu Süleyman Şah Dönemi (1361-1387) İmar Faaliyetleri

Öz

Batı Anadolu Beylikleri içerisinde yer alan Germiyanoğulları beylerinden Süleyman Şah döneminin imar faaliyetleri bu çalışmada bani ve yapı sanatçısı bağlamında ele alınmıştır. 1361 yılında beyliğin başına geçen Süleyman Şah’ın ilk imar faaliyeti Denizli Ulu Camii’nin onarımını üstlenmek olmuş, arkasından başkent Kütahya, Afyonkarahisar ve Sandıklı’da, çoğunluğu dini mimari grubu içinde yer alan cami ve mescit gibi yapıların inşa ya da onarım faaliyetlerini sürdürmüştür. Günümüzdeki mevcut yapılar dikkate alındığında 1382 yılına kadar imar faaliyetleri devam etmiş, bu tarihten sonra kızı Devlet Hatun’u Osmanlı Devleti’nden Yıldırım Bayezid ile evlendirerek başkent Kütahya da dahil olmak üzere Tavşanlı, Simav, Emet (Eğrigöz) gibi beyliğin topraklarının önemli bir bölümünü çeyiz olarak vermiş ve beyliğin merkezini Kula’ya taşıyarak ölümüne kadar da burada yaşamıştır. 1382 yılından Süleyman Şah’ın ölüm yılı olan 1387’ye kadar, aradaki beş yıllık süre zarfında imar faaliyetlerine ilişkin herhangi bir bilgi kaydedilmemiştir. Süleyman Şah döneminde inşa ya da onarımları gerçekleştirilen yapıların banilerine bakıldığında ise bizzat Süleyman Şah’ın kendi eliyle inşa ettirdiği yapıların yanı sıra komutan, ahi, emir gibi kişilerin de banilik yaptığı görülmektedir. Böylece yeni fethedilen ya da zaten egemenliğin sağlandığı kentlerin imarında sadece hazineden değil kişisel bütçelerden de yararlanıldığı anlaşılmaktadır. İnşa edilen yapılardan yalnızca birinin yapım sanatçısı bilinmektedir. Sandıklı Ulu Camii’nin inşa kitabesinde yapının sanatçısı Abdullah oğlu Aydemir aynı zamanda kitabede kendini tanımlarken kullandığı “en-naib” ifadesiyle şehrin yöneticisi olmakla birlikte “mimarühu” unvanıyla bu yapının da yapım sanatçısıdır. Dönem kaynakları, vakıf kayıtları ve kitabelerden elde edilen bilgiler doğrultusunda çalışmanın konusu, bu döneme ilişkin daha önce yapılan çalışmalardan farklı olarak Süleyman Şah döneminde gerçekleştirilen imar faaliyetlerinin bir yapı organizasyonu içerisinde gerçekleşmiş olma ihtimali üzerinde durmaktadır. Bununla birlikte banilerin kimlikleri tespit edilerek Germiyanoğulları yönetimindeki yerleşim yerlerinde yaşayanların veya beyliğin idari ve askeri işleriyle uğraşan kişilerin imar faaliyetlerine ne ölçüde katkı sağladığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Süleyman Şah döneminin imar faaliyetlerini bani ve yapım sanatçısı bağlamında ele alan monografik bir çalışmanın bulunmaması araştırmanın önemini ortaya koymaktadır. Yapılar yerlerinde incelenerek, plan ve mimari özellikleri kendi içlerinde değerlendirilmiş, bani ve sanatçılarının Germiyanoğullarının idari ve sosyal yaşamlarındaki kimlikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Eserlerin plan ve mimari özellikleri, banilerinin farklı olmaları dolayısıyla kuruldukları şehir özelinde ele alınmaya çalışılmış, benzer özellikler üzerinden inşa organizasyonuna dair tespitlere yer verilmiştir. Özellikle başkent Kütahya’da inşa edilen üç mescitte benzer mimari elemanlara yer verilmiş olması ve birbirlerine yakın tarihlerde inşa edilmiş olmaları inşa faaliyetlerinde görev alanların aynı kişiler olabileceğini, dolaysıyla bir yapım ekibinin varlığına işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Germiyanoğulları, Süleyman Şah, İmar Faaliyetleri, Bani, Yapı Sanatçısı

Kaynakça

• Alkan, M. (2017). Germiyanoğlu Süleyman Şah ve Kula’daki vakıfları. Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih,Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu-III Germiyanoğulları Beyliği Bildiri Kitapçığı, 375-385, Erişim adresi: https://www.academia.edu/38224994/GERM%C4%B0YANO%C4%9ELU_S%C3%9CLEYMAN_%C5%9EAH_VE_KULADAK%C4%B0_VAKIFLARI
• Altun, A. (1981-1982). Kütahya’nın Türk devri mimarisi “bir deneme”. B. Mereyer, O. Aslanapa, Ş. Yetkin, H.D. Yıldız, A. Altun & İ. Tunçoğlu (Ed.) Atatürk’ün doğumunun 100. yılına armağan (171-700). İstanbul: Formül Matbaası
• Bulduk, Ü. (1997). İdari ve sosyal açıdan Karakeçili Aşiretleri ve yerleşimleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 19(30), 37-52. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000118
• Avcı, C. (2006). Nâib. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 32, s.311-312). Ankara: TDV Yayınları
• Kara, D. (2020). Kütahya Yukarı Kale Mescidi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(108), 366-378. http://dx.doi.org/10.29228/ASOS.45300
• Esterebadi, A. B. E. (1990). Bezm u rezm. (M. Öztürk, Çev.). Kültür Bakanlığı Yayınları. (Eserin orijinali 1398’de yazılmıştır)
• Gönçer, S. (1971). Afyon ili tarihi. İzmir: Karınca Matbaacılık
• Güner, H. (1964). Kütahya camileri. Kütahya: İl Matbaası
• Kara, D. (2020). Türkiye’nin Selçuklu çağı kadın türbeleri. Ankara: Platanus Publishing
• İnce, K. (2006). Denizli Ulu Camii hakkında. T. Yazar (Ed.). Sanatta Anadolu Asya ilişkileri Prof. Dr. Beyhan KARAMAĞARALI’ya armağan (207-223). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları
• Mayer, L. A. (1956). Islamic architects and their works. Genéve: Albert Kundig
• Sönmez, Z. (1989). Başlangıcından 16. yüzyıla kadar Anadolu Türk-İslam mimarisinde sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Şahin, H. (2021). Ahiler: adalet, dürüstlük ve bereketin temsilcisi. İstanbul: Erdem Yayınları
• Şeyhoğlu, M. S. (1979). Hurşid-nâme (Hurşid ü ferahşad). (H. Ayan Çev.) Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. (Eserin orijinali 1387’de yazılmıştır)
• Turan, O. (2014). Selçuklular zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat
• Turgut, V. (2017). Germiyanoğulları’nın menşei, vakıfları ve Batı Anadolu’nun Türkleşmesi meselesi üzerine. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(5), 1-98. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/317221
• Uysal, A. O. (1993). Sandıklı Ulu Camii. Prof. Dr. Yılmaz Önge armağanı (231-251). Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları
• Uysal, A. O. (2006). Germiyanoğulları beyliğinin mimari eserleri. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını
• Uzunçarşılıoğlu, İ. H. (1347-1929). Afyonkarahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay İsaklı, Manisa, Birgi, Muğla, Milas, Peçin, Denizli, Isparta, Atabey ve Eğirdir’deki kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları hakkında malumat. İstanbul: Devlet Matbaası
• Uzunçarşılıoğlu, İ. H. (1932). Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları zamanında Kütahya şehri. İstanbul: Devlet Matbaası
• Uzunçarşılı, İ. H. (1969). Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Varlık, M. Ç. (1974). Germiyan-oğulları tarihi (1300-1429). Ankara: Sevinç Matbaası
• Zeyrek, Ö. S. (2015). XVIII. yüzyılda Kütahya vakıflarının sosyal ve ekonomik hayata katkıları. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• _____Erişim adresi: https://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=2519
• ______Erişim adresi: https://fasiharapca.com/arapca-iyelik-zamirleri-tablosu/35525
• ______Erişim adresi: https://tarihgezisi.com/camiler/servi-mescidi-catal-mescid-suleyman-bey-mescidi-kutahya/