XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ İLE AVUSTURYA ARASINDAKİ TİCARET ANTLAŞMALARI VE YAŞANAN DEĞİŞİMLER (1718-1791)

Yıl 2016, Cilt: 9 Sayı: 2, 743 - 770, 19.12.2016

Uğur Kurtaran

https://doi.org/10.17218/hititsosbil.280814

Cited By: 1

Öz

1526 Mohaç Meydan Muharebesi ile başlayan Osmanlı-Avusturya ilişkilerinin başlarında Avusturya’ya karşı daha güçlü olan Osmanlı Devleti bu durumu diplomatik ve ekonomik alanlara da yansıttı. Ancak XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin üstünlüğü sona ererken, XVIII. yüzyılda ise daha ziyade Avusturya’nın üstün olduğu yeni bir süreç başladı. Yeni yüzyılda Avusturya bu üstünlüğünü diplomatik ve ekonomik alana taşıdı. Nitekim XVIII. yüzyılda taraflar arasında yapılan antlaşmalara ticaret ile ilgili maddeler ilave ettiren Avusturya, Osmanlı Devleti üzerindeki ticarî etkinliğini arttırdı. Bu maddeler taraflar arasında XVIII. yüzyıldaki ticari ilişkilerin nasıl olacağı ile ilgili olup, daha ziyade Avusturya’nın lehine hukukî düzenlemeleri içermektedir. Çalışmada bu antlaşma maddelerinin özellikleri, uygulanması ile ilgili karşılıklı çıkan problemler, taraflar arasındaki ticaretin temel unsurları gibi iki ülke arasındaki ticari faaliyetler üzerinde duruldu. Bu noktada araştırmanın temel amacı döneme ait arşiv belgeleri üzerinden iki devlet arasındaki ticari ilişkilerin antlaşmalar yoluyla geçirdiği değişim ve dönüşümlerin tespitini yapmaktır.

Anahtar Kelimler: Osmanlı, Avusturya, ticaret, XVIII. yüzyıl, diplomasi.  

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları
• Name-i Hümayun Defterleri (BOA. A. DVNS. NMH. d.)
• nr. 2;7; 8; 9.
• Ahidname-i Hümayun Defterleri (BOA. A. DVNS. DVE. d. Nemçelü Ahidnamesi)
• nr. 57/1; 59/3.
• Ahkâm Defterleri (BOA. A. DVN. DVE. Nemçelü Ahkâm Defteri)
• nr. 60/4; 61/5; 62/6.
• Mühimme Defterleri (BOA. MHM. d.)
• nr. 153.
• Ali Emri Tasnifi (BOA. AE.)
• I. Mahmud (SMHD. I), nr. 101/7108; 155/11608.
• I. Abdülhamid (SABH. I), nr. 362/25280; 273/18374; 269/18097; 164/10976; 164/10972; 214/14132; 23/1915; 23/1916; 164/10977; 164/10978; 19/1669; 326/22248.
• II. Mustafa (SMST. II) nr. 299/23872.
• Hatt-ı Hümayunlar (BOA. HH.)
• nr. 1428/5872; nr. 242/13572; 1427/58450-A; 1427/58450-B; 1428/58461.
• Cevdet Tasnifi (BOA. C.)
• C. HR. nr. 174/8655; 134/6660; 144/7153; 136/6755; 137/6843; 144/7192; 182/9085; 111/5542; 174/8669; 174/8663; 3595; 146/7292.
• İbnü’l-Emin Tasnifi (BOA. İE.)
• İE. HR. nr. 19/1743; 111/5527; 114/5681; 166/8251; 19/1726.
• B. Diğer Kaynaklar
• AKTEPE, M. Münir (1989). “Mahmud I”, İA., C.VI, Diyanet Vakfı Yay. İstanbul, ss. 158-165.
• BAĞIŞ, Ali İhsan (1983). Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler Kapitülasyonlar-Beratlı Tüccarlar ve Hayriye Tüccarları (1750-1839), Turhan Kitabevi, Ankara.
• BOZKURT, Nurgül (1994). 1699-17836 Tarihli Ecnebi Defterine Göre XVIII. Yüzyılın İlk Yarsında Osmanlı-Avusturya Münasebetleri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun.
• _________________ (1997). "XVIII. Yüzyılın Başlarında Osmanlı-Avusturya Ticari' Münasebetleri", Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XII, ss. 184-194.
• __________________ (1999).Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı-Avusturya Münasebetleri (1740-1788), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Isparta.
• BOZKURT, Rıza (1986). “1787-1792 Osmanlı-Avusturya ve Rus Savaşları Ziştovi ve Yaş Antlaşmaları İle Bu Savaşlardan Alınan Dersler”, Askeri Tarih Bülteni, Sayı: 20, ss. 45-58.
• CEMALEDDİN, H.-HRAN ASADUR (1331). Ecânibin Memâlik-i Osmaniyye’de Haiz Oldukları İmtiyazât-ı Adliyye, Dersaadet.
• ÇELİKER, Fahri (t.y). Avusturya’nın ve Türk-Avusturya İlişkilerinin Tarihçesi, TTK. Ktph. Ankara.
• DURSUN, D. (1991). “Avusturya”, DİA, C. 4: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. İstanbul, ss. 177-178.
• ELİBOL, Numan (1996). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
• __________________ (2003). XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Avusturya Ticareti, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• __________________ (2005). “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Dış Ticaretiyle İlgili Bazı Değerlendirmeler”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, Sayı:1, ss. 61-76.
• ELMACI, Mehmet Emin (2001).II. Meşrutiyet’ten Lozan’a Kapitülasyonlar, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• ERİM, Nihat (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, C. I, TTK. Yayınları, Ankara.
• FİCTHNER, Paula Sutter (2009). Historical Dictionary of Austria, The Scarecrow Press, United States of America.
• FRAŞERLİ, Mehdi (2008). Osmanlı Devleti’nde Kapitülasyonların Uygulanışı (İmtiyazat-ı Ecnebiyyenin Tatbikat-ı Hazırası), (Yay. Haz: Fahrettin Tızlak), Fakülte Kitabevi, Isparta.
• GENÇ, Mehmet. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• GÜÇER, Lütfi (1987). “XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nun Ticaret Politikası” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Türk İktisat Yıllığı, X, İstanbul: Bayrak Matbaacılık, ss. 1-128.
• HEPPNER, Harald -Daniella SCHANES (2011), “The Impact of the Treaty of Passorowıtz on the Habsburg Monarchy”, (Ed: Charles Ingro-Nikola Samardzic-Jovan Pesalj), Purdue Unıversity Press, Indıana, ss. 53-63.
• INGRO, Charles (2011). “The Habsburg-Ottoman Wars And The Modern World”, The Peace of Passorowitz 1718, (Ed: Charles Ingro-Nikola Samardzic-Jovan Pesalj), Purdue Unıversity Press, Indıana, ss. 3-9.
• ITZKOWİTZ, N. (1999). “XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu”, Osmanlı, C. I, (Ed: Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ss. 519-524.
• İBREÇ, Yusuf Ziya (1987). “Osmanlı Devleti’nin Dış Dünya İle Temasları Neticesi İktisadî ve İçtimaî Politikasında Oluşan Değişiklikler”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 58, ss. 117-135.
• İNALCIK, Halil (2000). “İmtiyazat”, DİA. C. XXII, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. İstanbul, ss. 245-252.
• __________________ (2000). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, C. I, (1300-1600) (Ed: Halil İnalcık-Donald Quataert), Cambridge Universty Press, Cambridge.
• __________________ (2003). “Osmanlı’nın Avrupa İle Barışıklığı: Kapitülasyonlar ve Ticaret”, Doğu Batı Makaleler I, Doğu-Batı Yay. Ankara, ss. 55-83.
• İZGÜER, A. Zeki (1989). “Osmanlı İmparatorluğu Tarafından Avusturya’ya Verilen Ticari İmtiyazlara Dair”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 59, ss. 75-86.
• KANN, Robert A (1980) A History of the Habsburg Empire, 1526-1918, University of California Pres, London.
• KARAGÖZ, Hakan (2008). 1737-1739 Osmanlı-Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Isparta.
• KARPAT, Kemal H. (2002) “Ottoman Relations With The Balkan Nations After 1683”, Studies on Ottoman Social and Political History, Selected Articles and Essays, Leiden-Boston-Köln, Brill, ss. 385-434.
• KARTA, Nurullah (2003). “17. Ve 18. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Avrupa İle İktisadi İlişkileri”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/11, ss. 759-778.
• KASABA, Reşat (1988). The Ottoman Empire and the World Economy, The Nineteenth Century, State Unıversty of New York Press.
• KOÇU, Reşat Ekrem (1934). Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul.
• KURDAKUL, Necdet (1981). Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar, Döler Neşriyat, İstanbul.
• KURTARAN, Uğur (2009). Osmanlı Avusturya Diplomatik İlişkileri (1526-1791), Ukde Yayınları, Kahramanmaraş,
• __________________ (2014). Sultan I. Mahmud ve Dönemi (1730-1754), Atıf Yayınları, Ankara.
• KÜÇÜKKALAY, Mesut- Numan ELİBOL, “Osmanlı İmparatorluğu’na Avrupa’dan Karayolu İle Yapılan İhracatın Değerlendirilmesi: 1795-1804)”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 2, ss. 151-176.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat (1999). “Ahidnameler ve Ticaret Muahedeleri”, Osmanlı, C. 3, (Ed: Güler Eren), Yeni Türkiye Yay. Ankara, ss. 329-341.
• MANTRAN, Robert (1987). “La transfomation du commerce dans I’Empire Ottoman au XVIIIe siecle, Studies in Ottoman Eigteenth Century”, (Çev: Zeki Arıkan), Tarih İncelemeleri Dergisi, C. III, ss. 159-175.
• __________________ (1990). XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, C. II, (Çev. M. Ali Kılıçbay-Enver Özcan), TTK Yayınları, Ankara.
• MC GOWEN, Bruce (1994). “The Age of Ayans, 1699-1812”, An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914, (Ed: Halil İnalcık-Donald Quartert), Cambridge, ss. 639-758.
• MUAHEDAT MECMUASI, (1279, 1296). C. II, III, Hakikat Matbaası, İstanbul.
• NEBİOĞLU, Osman (1986). Bir İmparatorluğun Çöküşü ve Kapitülasyonlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• ORTAYLI, İlber (1975). “1727 Osmanlı-Avusturya Seyrüsefain Sözleşmesi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. XXVIII, No:3-4, ss. 97-109.
• __________________ (1981). “İkinci Viyana Kuşatmasının İktisadî Sonuçları Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, C. II, (Ed: Halil İnalcık-Nejat Göyünç-Heath W. Lowry), İstanbul, ss. 195-202.
• __________________ (1987). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yay, İstanbul.
• __________________ (2000). “Osmanlı-Avusturya Ticarî Diplomatik İlişkileri (1740-1780) ve Yapısal Değişimler”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadî ve Sosyal Değişim, Makaleler, I, Turhan Kitabevi, Ankara.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I,II MEB. Yayınları, İstanbul.
• PAMİR, Aybars, (2002). “Kapitülasyon Kavramı ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”, OTAM, C. 51, Sayı: 2, ss. 79-119.
• PAMUK, Şevket (2014). Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, İletişim Yay, İstanbul.
• QUATAERT, Donald (2001). The Ottoman Empire, 1700-1922, Cambridge Universty Press, Cambridge.
• SAMARDZİC, Nikola (2011). “The Peace of Passorowitz 1718: An Introduction”, The Peace of Passorowitz 1718, (Ed: Charles Ingro-Nikola Samardzic-Jovan Pesalj), Purdue Unıversity Press, Indıana, ss. 9-39.
• SAVAŞ, Ali İbrahim (2002). “Osmanlı Devleti ile Habsburg İmparatorluğu Arasındaki Diplomatik İlişkiler”, Türkler, C. IX, (Ed: Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ss. 555-566.
• SERTOĞLU, Mithat (1961). Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, C. V, Güven Yay, İstanbul.
• ŞEMDANİ-ZÂDE FINDIKLILI SÜLEYMAN EFENDİ (1974). Mür’it-i Tevârih. C. II, (Yay. M. Münir Aktepe), Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
• TAFLA, Bairu (1994). Ethiopia and Austria: A History of Their Relations, Harrossowıtz-Wiesbaden.
• TUKİN, Cemal (1964). “Pasarofça”, İA, C. 9, MEB. Yay. İstanbul, ss. 514-523.
• TURAN, Şerafettin (1990). Türk İtalyan İlişkileri, C. I, Metis Yayınları, İstanbul.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi, C. IV/ I, TTK. Yayınları, Ankara.
• YALÇINKAYA, M. Alaattin “XVIII. Yüzyıl. Islahat, Değişim ve Diplomasi Dönemi (1703-1789)”, Türkler, C. 12, (Ed: Güler Eren), Ankara: Yeni, Türkiye Yay, ss. 470-502.