HİTİTLERDE ÖLÇÜ BİRİMLERİ VE BUNLARIN HİTİT METİNLERİNDE KULLANIMI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2008, Cilt: 1 Sayı: 1, 73 - 90, 28.12.2008

İlknur Taş

Öz

Hitit Devleti, M.Ö.1650–1200 yılları arasında bugünkü Orta Anadolu platosunda
belgelerde “Hatti Ülkesi” olarak anılan yerde doğup gelişmiştir. Hititler, bugünkü Çorum
sınırları içinde bulunan Hattušaš (Boğazköy) başkent olmak üzere Anadolu’nun büyük bir
kısmıyla Kuzey Suriye’yi de içine alan bölgede büyük bir imparatorluk kurmuşlardır.
Hititçe çivi yazılı belgelerde kişi ya da Hitit Devleti’ne bağlı çeşitli kurumlarla ilgili
para ile ifade edilebilecek bilgilerin sistematik bir şekilde sunulduğunu görmekteyiz. Hitit
Devleti’ne bağlı çeşitli kurumlarda yine para ile ilgili konuların bir uzman denetiminde
incelendikten ve gözetimden geçtikten hemen sonra kaydedildiğine tanık olmaktayız. Belgelerde
bir insanın o dönem itibarıyla gündelik yaşamında ihtiyacı olan hemen her şey fiyatlandırılmış
değişim aracı olarak da gümüş kullanılmıştır. Hitit metinlerinde değişik kayıtlarda birçok
ölçü birimi geçmektedir. Bu kayıtların pek çoğu imparatorluk devrine (M.Ö. 1450–1200)
tarihlendirilmektedir.
Hititçe çivi yazılı belgelerde ayrıca hayvan ve eşyaların kira fiyatları sistematik bir
şekilde kaydedilmiştir. Hitit yasalarında, bazı cezaların para ile tazmini söz konusudur. Bazı
durumlarda, herhalde çiftliklerde çalıştırılacak insan sayısının kapasitesini ölçmek için, kent
veya köylerde oturan insanların nüfus sayımlarına benzeyen sayımları yapılmış ve bunlar
listeler halinde tabletlere geçirilmiştir.
Gerek fiyatlandırma gerekse bu fiyatlandırmanın kayıt altına alınması ve ölçümlerin
bu kayıtlarda açıkça belirtilmesi; Hitit idari sistemi içinde düzenleyici ve denetleyici bir yapının
oldukça etkin olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Hitit Devleti, Hitit Belgeleri, Ölçü Birimleri, Hitit Yasaları

Kaynakça

• ALP, Sedat. (1949), “Sosyal Sınıf NAM.RA’lar ve İdeogram’ın Hititçe Karşılığı” Belleten, C.
• XIII, S. 50, (ss. 245-270).
• ALP, Sedat. (1991), Maşathöyük’de Bulunan Çivi Yazılı Hitit Tabletleri (Hethitische Keilschrifttafeln
• aus Maşat-Höyük), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ALPARSLAN, Metin. (2006), “Hititler’de Ticaret: Hitit Yazılı Kaynakları’nın Bir Yorumu”,
• Uluburun Gemisi : 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, (ed. Ünsal Yalçın ve diğ.), Bochum,
• (ss. 383-385).
• BRYCE, Trevor. (2002), Life and Society in the Hittite World, Oxford.
• DADDI, F. P., (1982), Mestieri, Professioni e Dignità nell’Anatolia ittita, Roma.
• DARGA, Muhibbe. (1973), Karahna Şehri Kült-Envanteri (Keilschrifturkunden aus Boghazköi
• XXXVIII 12), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• MONTE, Giuseppe F. del. (1995), “I testi amministrativi da Maşat Höyük/Tapika”, Orientis
• Antiqui Miscellanea 2, Roma, (ss. 89-138).
• DIETRICH, M. ve LORETZ, O. (1984), “Dokumente aus Alalach und Ugarit”, Texte aus der
• Umwelt des Alten Testaments (TUAT), 1 (3), (ss. 210-219).
• EĞİLMEZ, Mahfi. (2005), Hitit Ekonomisi, Türkiye Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü, Ege Yayınları,
• İstanbul.
• HAASE, Richard. (1983), “Die ländliche Gemeinschaft im Hethiterreich”, Receuils de la Societe
• Jean Bodin 41, (ss. 187-205).
• HEILBRONER, R.L. (1964), The Making of Economic Society, Prentice Hall. Inc, USA
• HOFFNER H.A. (2002), “Some Thougts on Merchants and Trade in the Hittite Kingdom”,
• Festschrift Haas, (ss. 179-189).
• IMPARATI, Fiorella. (1983), “Aspects de l’organisation de l’état Hittite dans les documents
• juridiques et administratifs”, Journal of Economic and Social History of the Orient, No. 25,
• (ss. 225-267).
• IMPARATI, Fiorella. (1992): Hitit Yasaları, Ankara
• JACOB-ROST, Liane. (1961), “Zu den hethitischen Bildbeschreibungen (I.Teil), Mitteilungen
• des Instituts für Orientforschung, No. 8, (ss. 161-217).
• JACOB-ROST, Liane. (1963), “Zu den hethitischen Bildbeschreibungen (II.Teil), Mitteilungen
• des Instituts für Orientforschung 9, 175-239
• KLENGEL, Horst. (1975a), “Zur okonomischen Funktion der Hethitischen Tempel”, Studi
• Micenei ed Egeo-Anatolici, No. 16, (ss. 181-200).
• KLENGEL, Horst. (1975b), “Neue Quellen zur Geschichte Nordsyriens im 2. Jahrtausend
• v.u.Z.”, Altorientalische Forschungen, No. 2, (ss. 47-64).
• KLENGEL, Horst. (1979), “Handel und Kaufleute im hethitischen Reich. Altorientalische
• Forschungen, No. 6, (ss. 69-80).
• KLENGEL, Horst. (1986), “The Economy of the Hittite Household (E)”, Oikumene, No. 5,
• (ss. 28-31).
• KÜHNE, C. ve OTTEN, H. (1971), Der Šaušgamuwa-Vertrag (Eine Untersuchung zu Sprache
• und Graphik), Studien zu den Boğazköy-Texten, No.16, Wiesbaden.
• NOUGAYROL, Jean. (1956): Le Palais Royal D’Ugarit IV. Textes accadiens des archives sud. Mission
• de Ras Shamra IX, Paris.
• OTTEN, Heinrich. (1988), Die Bronzetafel aus Boğazköy. Ein Staatsvertrag Tuthalijas IV., Studien
• zu den Boğazköy-Texten Beiheft 1, Wiesbaden.
• OTTEN, Heinrich ve SOUČEK, Viladimir. (1965), Das Gelübde der Königin Puduhepa an die
• Göttin Lelwani, Studien zu den Boğazköy-Texten 1, Wiesbaden.
• ÖZKAN, Süleyman. (1995), “Önasya’da Geç Tunç Çağı Ticaret Hayatında Hitit Devleti’nin
• Yeri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. 10, (ss. 211-218).
• PAROUSSIS, Michel. (1985), Les listes de champs de Pylos et Hattuša et le régime foncier mycénien
• et hittite. Paris.
• RIEMSCHNEIDER, Kaspar K. (1956), “Die Hethitischen Landschenkungsurkunden”, Mitteilungen
• des Instituts für Orientforschung, No. 6, (ss. 344-376).
• RÜSTER, Christel ve NEU, Erich. (1989), Hethitisches Zeichenlexikon. Inventar und Interpretation
• der Keilschriftzeichen aus den Boğazköy-Texten. Studien zu den Boğazköy-Texten 2.
• SCHAEFFER, C.F.A. ve diğ. (1956), Ugaritica III. Sceaux et cylindres hittites, épée gravée du cartouche
• de Mineptah, tablettes chypro-minoennes et autres découvertes nouvelles de Ras Shamra,
• Paris.
• SCHAEFFER, C.F.A. ve diğ. (1968), Ugaritica V. Nouveaux textes accadiens, hourrities et ugaritiques
• de Archives et Bibliothèques privées d’Ugarit. Commentaires des textes historiques. Paris.
• SIEGELOVÁ, Jana. (1986), Hethitische Verwaltungpraxis im Lichte der Wirtschafts und Inventardokumente
• I-III, Prag.
• SIEGELOVÁ, Jana. (2002), “Blendung als Strafe für den Eidbruch”, Anatolia Antica. Studi in
• Memoria di Fiorella Imparati II, (ss. 735-737).
• SINGER, Itamar. (1999), “A Political History of Ugarit”, Handbook of Ugaritic Studies. W.G.E.
• Watson ve N. Wyatt (ed.), Handbuch der Orientalistik, Abt. 1, Der Nahe und Mittlere
• Osten. Band 39, Leiden, Boston, Köln, (ss. 603-733).
• SOUCEK, Viladimir. (1959), “Hethitische Feldertexte”, Archiv Orientálni 27, 5-43
• SÜEL, Aygül. (1990), “Hitit Kaynaklarında Direktif (Enstrüksiyon) Metinleri”, Erdem Dergisi,
• C. 6, S. 16, (ss. 265-271).
• TAŞ-ŞEYHOĞLU, İlknur. (2007), IV.Tudhaliya’nın Asur Devleti ve Suriye’deki Vassal Krallıklara
• Yönelik Politikası, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
• Enstitüsü.
• TAŞ-ŞEYHOĞLU, İilknur. (2008), “M.Ö.13.yüzyılda Hitit Kralı IV. Tudhaliya’nın Uygulamaya
• Koyduğu Ticari Ambargo”, İCANAS 38 Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları
• Kongresi Bildirileri Kitabı (Basım aşamasında).
• ÜNAL, Ahmet. (2007), Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü, Hamburg.
• ÜNAL, Ahmet. (2005), Hititler Devri’nde Anadolu III, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• van den HOUT (1987-1990), “Maße und Gewichte bei den Hethitern”, Reallexikon der Assyriologie
• und Vorderasiatischen Archäologie, No. 7, (ss. 517-530).
• von BRANDENSTEIN, C.G. (1943), Hethitische Götter nach Bilbeschreibungen in Keilschrifttexten,
• Mitteilungen der Vorderasiatisch-Aegyptischen Gesellschaft, 46(2).
• von SCHULER E. (1957), Hethitische Dienstanweisungen für hohere Hof- und Staatsbeamte. Ein
• Beitrag zum antiken Recht Kleinasiens. Archiv für Orientforschung. Internationale Zeitschrift
• für die Wissenschaft vom Vorderen Orient Beiheft 10, Graz.
• http://www.tdk.gov.tr/ TR/SozBul.aspx