AMERİKAN MİSYONERLERİNİN ERMENİ MESELESİNE ETKİLERİ (1890-1914)

Yıl 2010, Cilt: 3 Sayı: 1-2, 57 - 69, 28.03.2014

Cemal Sezer

Öz

XIX.yy’ın ilk çeyreğinde Anadolu’ya ayak basan Amerikan misyonerleri,  kısa sürede Osmanlı coğrafyasına yayılmışlardır. Misyonerler, faaliyetlerini ilk önce Müslümanlar ve Yahudiler üzerinde denediler. Fakat çok geçmeden başarılı olamayacaklarını anladılar ve bu konuda etki edebilecekleri Ermenileri gözlerine kestirdiler. Açmış oldukları eğitim kurumlarında, Ermeniler üzerindeki faaliyetlerini yoğunlaştırdılar. Buralarda Ermenilere ayrılıkçı fikirleri öğrettiler. Çünkü Amerikan misyonerlerinin dini ve ekonomik çıkarları Ermenilerin, Osmanlı yönetiminden ayrılmasıyla gerçekleşebilirdi.

Sonrasında Ermenilerin XX.yy’ın sonlarına doğru Anadolu’nun her yerinde çıkardığı isyanlar ve buna karşı Osmanlı yönetiminin aldığı önlemler sırasında bir takım olaylar yaşanmıştır. ABD ve Avrupa kamuoyuna, Türkler, “Ermenilere sözde soykırım yaptı.” şeklindeki haberleri yansıtan ve bununla ilgili yayınlarda bulunan Amerikan misyonerleridir. Dolayısıyla Ermeni meselesinin değişik zamanlarda ve şekillerde sürekli olarak içeride ve dışarıda Türkiye Cumhuriyeti’nin gündemini yoğun bir şekilde meşgul etmesinde Amerikan misyonerlerinin o dönemlerde yaptıkları faaliyetlerin yadsınamaz katkısı vardır.

Bu çalışmada, 1890-1914 yılları arasında Amerikan misyonerlerinin Ermeni meselesine olan etkileri ve Osmanlı Devleti'nin ABD'deki elçilerinden Alexander Mavroyeni Bey'in bu mesele ile mücadelesi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, ABD, Ermeniler, Amerikan Misyonerleri, Alexander

Kaynakça

• AKGÜN, Seçil. (1989), “Amerikalı Misyonerlerin Ermeni Meselesinde Rolü”, Türk Kültürü Dergisi, C. XXVII, S.1-2, ss.1-12.
• AKGÜN, Seçil. (1992), “Amerikalı Misyonerlerin Anadolu'ya Bakışları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 3, ss.1-16.
• ARMAOĞLU, Fahir. (2003), 19.Yüzyıl Siyasi Tarihi, 3. Baskı, TTK Yayınları, Ankara.
• ÇAYCI, Abdurrahman. (2000), Türk-Ermeni İlişkilerinde Gerçekler, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• DÜSTUR. (1296), Protestan Millet Nizamnamesi, C. IV, Matbaa-i Amire, İstanbul.
• ERHAN, Çağrı. (2001), Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmge Kitabevi, Ankara.
• GÖYÜNÇ, Nejat. (2005), Türkler ve Ermeniler, (Haz.) Kemal Çiçek, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• GRABİLL, L., Joseph. (1971), Protestan Diplomacy and the Near East Missionary Influence on American Policy 1810-1927, University of Minnesota Press, Minnepolis.
• GÜNDÜZ, Şinasi ve AYDIN, Mahmut. (2002), Misyonerlik, Hıristiyan Misyonerler, Yöntemleri ve Türkiye'ye Yönelik Faaliyetleri, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• GÜNDÜZ, Şinasi. (2005), “Misyonerlik”, İslam Ansiklopedisi, C. XXX, TDV, ss.193-195.
• GÜRÜN, Kamuran. (2005), Ermeni Dosyası, 6.Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• KARAL, Ziya, Enver. (1995), Osmanlı Tarihi, C. VIII, 4. Baskı, TTK Yayınları, Ankara.
• KOCABAŞOĞLU, Uygur. (2000), Anadolu'daki Amerika, Kendi Belgeleriyle 19.Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Amerikan Misyoner Okulları, 3.Baskı, Arba Yayınları, Ankara.
• KODAMAN, Bayram. (1981), “Ermeni Meselesinin Doğuş Sebepleri”, Türk Kültürü Dergisi, Cilt: XIX, S. 219, ss. 240-249.
• KURAT, Nimet, Akdes. (1959), Türk-Amerikan Münasebetlerine Kısa Bir Bakış (1800-1959), Doğuş Matbaası, Ankara.
• NASSIBIAN, Akaby. (1984), Britian and the Armenian Question 1915-1923, St Martın's Press, Newyork.
• ŞİMŞİR, Bilal. (1985), “Ermeni Propagandasının Amerikan Boyutu Üzerine”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri Sempozyumu 84, 8-12 Ekim, Ankara, ss.79-124
• TOZLU, Necmettin. (2001), Osmanlı Devleti'nde Ermeni Eğitim Kurumları ve Faaliyetleri”, Yeni Türkiye, C. II, S. 38, ss.920-934.
• TUZCU, Ali. (1993), “Merzifon'da Ermeni Ayaklanmaları”, Belleten, C. LVII, S. 218-220, ss.795-829.
• URAS, Esat. (1987), Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul.
• WHITE, George, E. (1985), Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları, (Çev.) Cem Tarık Yüksek, Enderun Yayınları, Ankara.