XIX. YÜZYIL OSMANLI DIŞ POLİTİKASI ÜZERİNDE İNGİLİZ TESİRİ

Yıl 2011, Cilt: 4 Sayı: 2, 45 - 61, 28.03.2014

Zekeriya Işık

Öz

19. yüzyılda Osmanlı Devleti hemen her alanda yoğun Batı tesiri altındaydı ki buna
dış politikası da dâhildi. Bu yüzyılda özellikle Avrupalı büyük güçlerin İmparatorluk üzerinde
yürüttükleri siyasi, askeri ve ekonomik mücadeleler, Osmanlının Avrupa teşkilat ve teşrifat
usullerini benimsemesinde, dolayısıyla da başta İngiltere olmak üzere Avrupa'nın güdümüne
girmesinde etkili oldu. Çalışmamızda Klasik Dönem Osmanlı dış politikasının temelleri,
gelişen ve büyüyen yenidünyaya karşı bu geleneksel Osmanlı siyasetinin nasıl değişime uğradığı
ve en nihayet 19. yüzyılda dışa açılmak zorunda kalan İmparatorluğun hangi politikalarla
ayakta kalmaya çalıştığı ele alınmıştır. Diğer taraftan, yüzyılın sonlarına doğru özellikle
Almanya'nın birliğini kurmasıyla birlikte değişmeye başlayan mevcut siyasi ve ekonomik
dengelerin İmparatorluğun iç ve dış politikalarına olan yansımaları üzerinde durulmuştur.
Devletin en zorlu asrı olan 19. yüzyılda İngiliz siyasetinin önceleri Hindistan ile başlayan
ancak bir süre sonra kapsamı içerisine Balkanlar, Kafkaslar ve OrtaDoğuyu da alan
sömürgecilik faaliyetleri ile bu uzun soluklu İngiliz siyasetinin Osmanlı Devleti ve dış
politikasına olan etkileri anlatılmıştır. İngiliz çıkarlarının Osmanlı mevcudiyetini koruduğu
bir dönemden, yine İngiliz siyasetinin Osmanlıyı tasfiye ettiği yeni bir döneme geçişe neden olan
karmaşık tarihi ve stratejik süreç izaha çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Dış Politika, İngiltere, Klasik Dönem

Kaynakça

• ALTUNDAĞ, Şinasi. (1988), Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı, Mısır Meselesi, TTK Yayınları, Ankara, 2. Baskı
• ARMAOĞLU, Fahir. (1999), 19.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789–1914), TTK Yayınları, Ankara.
• ARSLAN, Ali. (1999), “Osmanlı'nın Genişleme Stratejileri” Köprü Dergisi (Ocak-Mart).
• BEYDILLI, Kemal. (1991), “Karadenin'in Kapalılığı Karşısında, Avrupa Küçük Devletleri ve Miri Ticaret Teşebbüsü” Belleten C. LV, S. 214, 687 vd.
• CEVDET PAŞA. (1953), Tezakir, C.I, II, III, (haz. Cavid Baysun), TTK Yayınları, Ankara.
• ÇATALTEPE, Sipahi. (1997), 19.Yüzyıl Başarlında Avrupa Dengesi ve Nizamı Cedit Ordusu, Göçebe Yay, İstanbul.
• ERİM, Nihat. (1953), Devletlerarası Hukuki ve Siyasi Tarih Metinleri, C. I, Ank. Ünv. Hukuk Fak. Yayınları, Ankara.
• GİRGİN, Kemal. (1994), Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz, TTK Yayınları, Ankara.
• HAZARD, Paul. (1994), Batı Düşüncesindeki Büyük Değişme, (çev. Erol Güngör), Ötüken Yayınları, İstanbul.
• ITZKOWITZ, Norman. (1997), Osmanlı İmparatorluğu ve İslami Gelenek, (çev. İsmet Özel), Şule Yayınları, İstanbul.
• İNALCIK, Halil. (1995), Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar I, TTK. Yayınları, Ankara.
• JAESCHKE, Gotthard. (1991), Kurtuluş Savaşı ile ilgili İngiliz Belgeleri, (çev. Cemal Köprülü), TTK Yayınları, Ankara.
• KARAL, Enver Ziya. (1994), Osmanlı Tarihi, C. 5, TTK Yayınları, Ankara.
• KAYICI, Ziya. (1999), “Osmanlı Devletinde Dini Hoşgörü”, Köprü Dergisi (Ocak-Mart), ss. 75–81.
• KENT, Marian. (1999), Osmanlı İmparatorluğunun Sonu ve Büyük Güçler, (çev. Ahmet Fethi), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• KOCABAŞ, Süleyman. (1995), Türkiye ve İngiltere, Vatan Yayınları, İstanbul.
• KURAN, Ercümend. (1988), Avrupa'da Osmanlı ikamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve ilk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri (1793–1821), Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2. Baskı.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ömer. (1972), Türkiye'nin Arap Orta doğusuna Karşı Politikası 1945–1970, (Haz. Sevinç Bulat), Ank. Ünv. Siyasal bilgiler Fak. Yayınları, Ankara.
• LEWIS, Bernard. (1998), Modern Türkiye'nin Doğuşu, (çev. Metin Kıratlı), TTK Yayınları, Ankara.
• MARDIN, Şerif. (1997), Türkiye'de Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul, 6. Baskı.
• OCAK, Ahmet Yaşar. (1994), "15, 15I. yy. Resmi Osmanlı İdeolojisi ve Muhalefet Problemi", XI. TT Kongresi, 5–9 Eylül 1990 Kongreye sunulan Bildiriler, C. III, TTK Yayınları, Ankara, ss. 1201–1243
• ORTAYLI, İlber. (1995), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayınları, İstanbul, 3. Baskı.
• --------------------. (1998), Osmanlı İmparatorluğu'nda Alman Nüfuzu, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ÖKE, Mim Kemal. (1983), İngiliz Casusu Prof. Arminius Vamberg'nin Gizli raporlarında II. Abdülhamit ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul.
• PAMUK, Şevket. (1994), Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2. Baskı.
• POOL, Stanley Lane. (1959), Lord Stratford Canning'in Türkiye Hatıraları, (çev. Can Yücel), İş Bankası Yayınları, Ankara.
• SAİD, Edvard. (1991), Oryantalizm, (çev. Selahattin Ayaz), Pınar Yayınları, İstanbul, 4. Baskı.
• SAYDAM, Abdullah. (1995), Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Ofset Matba, Trabzon.
• SOYSAL, İsmail. (1989), "Fransız Devrimi'nin Türk Dış Politikasına Etkileri" Tanzimat'ın 150. Yıl Dönümü Uluslararası Sempozyumu, TTK Yayınları, Ankara: 183–190
• ŞAKİROĞLU, H. Mahmut. (1983), “1503 Tarihli Türk-Venedik Anlaşması” VIII. TT Kong. 11–15 Ekim 1976, Kongreye sunulan bildiriler, C III, TTK Yayınları, Ankara; 1559–1570
• TÜRKGELDİ, Ali Fuat. (1987), Mesail-i Mühimme-i Siyasiyye, (Haz. Bekir Sıtkı Baykal), TTK Yayınları, Ankara.
• UZUN ÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, TTK Yayınları, C.II, Ankara 1994
• YALÇINKAYA, Alaaddin. (1998), “Sir Robert Liston'un İstanbul Büyükelçiliği (1794–1795) ve Osmanlı Devleti Hakkında Görüşleri” , Osmanlı Araştırmaları, İstanbul.
• ZÜRCHER, Erik Jan. (2000), Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, (çev. Yasemin Gönen) İletişim Yayınları, İstanbul.