Öz
Osmanlı döneminde Selanik vilayetine bağlı olan Vardar Yenicesi (Yenice-i
Vardar), bugün Giannitsa/Yannitsa adıyla Yunanistan sınırları içinde yer
almaktadır. I. Murat döneminde Evrenos Bey tarafından fethedilen Vardar
Yenicesi, Türklerin iskânı ile kısa sürede bir kültür merkezi hâlini aldı. Klasik
Türk edebiyatının temel kaynakları olan tezkireler incelendiğinde Vardar
Yenicesi’nin birçok büyük yerleşim biriminden daha fazla şair yetiştirdiği
görülmektedir. Osmanlı Devleti’nin kültür merkezi olan İstanbul’dan uzak
olmasına rağmen “şairler menbaı” olmasında, buradaki tasavvufi ortamın etkisi
büyüktür. Akıncı beylerinden Evrenosoğulları’nın himayesinde olan Vardar
Yenicesi, yapılan cami, medrese, külliye ve hanlar ile mamur hâle getirilirken
şehrin manevi yapısı Evrenosoğlu Ahmet Bey’in davetiyle buraya gelen
Molla İlâhî ile tamamlanmıştır. Molla İlâhî, vahdet-i vücuda dayalı tasavvufi
düşüncenin bu bölgede yayılmasını sağlamış ve bu ortamdan etkilenen
Hayâlî, Hayretî, Usûlî, Sırrî, Günâhî, Âgehî, Yûsuf-ı Sîne-çâk gibi pek çok şair
yetişmiştir. Şairlerin ortak özellikleri; samimi bir söyleyiş, baş eğmez tutum,
dünyaya kayıtsız bir yaşam tarzıdır. Bu çalışmada, bir kültür merkezi olarak
Vardar Yenicesi, burada yetişen önemli şairlerden Hayretî, Usûlî ve Hayâlî’nin
bağlı oldukları tasavvufi sistem ve bunun şiirlerine yansıması incelenecektir.
Anahtar Kelimeler
Vardar Yenicesi Hayretî Usûlî Hayâlî Molla İlâhî Giannitsa/Yannitsa
Kaynakça
- ÇAVUŞOĞLU, Mehmed. (1974), “Hayretî’nin Belgrad Şehr-engîzi”, Güney-doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 2-3, ss. 325-356.
- ___. (1976), “Hayretî’nin Yenice Şehr-engîzi”, Güney-doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 4-5, ss. 81-100.
- ÇAVUŞOĞLU, Mehmed ve TANYERİ, M. Ali (hzl.). (1981), Hayretî-Dîvan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
- DEMİR, Hiclâl. (2001), Çağlarını Eleştiren Divan Şairleri: Hayretî-Usûlî-Hayâlî, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
- GÖLPINARLI, Abdülbâki. (1953), Nesimi-Usuli-Ruhi-i Bağdadi, Varlık Yayınları, İstanbul.
- İSEN, Mustafa (hzl.). (1990), Usûlî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
- ___. (hzl.). (1994), Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, AKMY, Ankara.
- ___. (1997), “Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatına Bakışlar - Osmanlı Kültür Coğrafyasına Bakış”, Ötelerden Bir Ses, Akçağ Yayınları, Ankara, ss. 64- 75.
- ___. (1997), “Kültür Tarihimizden Portreler: Usûlî”, Ötelerden Bir Ses, Akçağ Yayınları, Ankara, ss. 267-271.
- ___. (1998), “Akıncılığın Türk Kültür ve Edebiyatına Katkıları”, Türkiye Günlüğü, S. 49, ss. 80-86.
- ___. (hzl.). (1999), Latîfî Tezkiresi, Akçağ Yayınları, Ankara. KARA, Mustafa (1988), “Molla İlâhî’ye Dair”, Osmanlı Araştırmaları, S. VII-VIII, ss. 365-390.
- KILIÇ, Filiz (hzl.). (1994), Meşa’irü’ş-Şu’ara I-II, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
- KIEL, M. (1971), Yenice-i Vardar (Vardar Yenicesi-Giannitsa) A Forgotten Turkish Cultural Centre in Macedonia of the 15th and 16th Century, Studia Byzantina et Neohellenica Neerlandica III, Leiden.
- ÖZCAN, Abdülkadir. (1989), “Akıncı”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, ss. 249-250.
- ÖZMEN, İsmail. (1998), Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, C. 2, KBY, Ankara.
- TARLAN, Ali Nihat (hzl.). (1992), Hayâlî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
“Source of the Poets” Vardar Yenicesi and Three Poets from Vardar Yenicesi: Hayretî - Usûlî - Hayâlî
Öz
Vardar Yenicesi (Yenice-i Vardar) which was connected to the province
of Thessaloniki during the Ottoman Period, is today located within the borders
of Greece and named by Giannitsa/ Yannitsa. Vardar Yenicesi was conquered
by Evrenos Bey during the period of Murat the Ist, and shortly thereafter
became a center of Ottoman culture as a reult of the settlement of Turkishspeaking people. When tezkires, which are the main sources of classical
Turkish literature, are examined, it can be found that Vardar Yenicesi trained
more poets than many large settlements. Despite Vardar Yenicesi being a long
distance away from İstanbul, the city which was the cultural center of the
Ottoman Empire, it is the source of the poets and the reason for this is the
influence of its mystical atmosphere. Vardar Yenicesi, which was under the
auspices of Evrenesoğulları, was turned into a prosperous city as the result of
a mosque, a madrasas, numerous precincts and hans being built. The spiritual
structure of the city was completed by Molla İlâhî, who went to the city at the
invitation of Evrenosoğlu Ahmet Bey. Molla İlâhî provided the understanding
that mystical ideas (which were based on vahdet-i vücut) spread in this region
and that environment helped train more poets like Hayâlî, Hayretî, Usûlî, Sırrî,
Günâhî, Âgehî, Yûsuf-ı Sîne-çâk who were affected by it. These poets all shared
certain characteristics: a sincere way of speaking, an indomitable attitude,
and a way of life that was oblivious to the rest of the world. In this study,
Vardar Yenicesi is evaluated as a cultural center, and also Hayretî and Usûlî
ve Hayâlî, who are important poets that grew up there, are evaluated in the
view of the mystical system they are connected to. In addition, a reflection on
the effect that this mystical system had on their poems will also be examined.
Anahtar Kelimeler
Vardar Yenicesi Hayretî Usûlî Hayâlî Molla İlâhî Giannitsa/Yannitsa
Kaynakça
- ÇAVUŞOĞLU, Mehmed. (1974), “Hayretî’nin Belgrad Şehr-engîzi”, Güney-doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 2-3, ss. 325-356.
- ___. (1976), “Hayretî’nin Yenice Şehr-engîzi”, Güney-doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 4-5, ss. 81-100.
- ÇAVUŞOĞLU, Mehmed ve TANYERİ, M. Ali (hzl.). (1981), Hayretî-Dîvan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
- DEMİR, Hiclâl. (2001), Çağlarını Eleştiren Divan Şairleri: Hayretî-Usûlî-Hayâlî, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
- GÖLPINARLI, Abdülbâki. (1953), Nesimi-Usuli-Ruhi-i Bağdadi, Varlık Yayınları, İstanbul.
- İSEN, Mustafa (hzl.). (1990), Usûlî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
- ___. (hzl.). (1994), Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, AKMY, Ankara.
- ___. (1997), “Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatına Bakışlar - Osmanlı Kültür Coğrafyasına Bakış”, Ötelerden Bir Ses, Akçağ Yayınları, Ankara, ss. 64- 75.
- ___. (1997), “Kültür Tarihimizden Portreler: Usûlî”, Ötelerden Bir Ses, Akçağ Yayınları, Ankara, ss. 267-271.
- ___. (1998), “Akıncılığın Türk Kültür ve Edebiyatına Katkıları”, Türkiye Günlüğü, S. 49, ss. 80-86.
- ___. (hzl.). (1999), Latîfî Tezkiresi, Akçağ Yayınları, Ankara. KARA, Mustafa (1988), “Molla İlâhî’ye Dair”, Osmanlı Araştırmaları, S. VII-VIII, ss. 365-390.
- KILIÇ, Filiz (hzl.). (1994), Meşa’irü’ş-Şu’ara I-II, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
- KIEL, M. (1971), Yenice-i Vardar (Vardar Yenicesi-Giannitsa) A Forgotten Turkish Cultural Centre in Macedonia of the 15th and 16th Century, Studia Byzantina et Neohellenica Neerlandica III, Leiden.
- ÖZCAN, Abdülkadir. (1989), “Akıncı”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, ss. 249-250.
- ÖZMEN, İsmail. (1998), Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, C. 2, KBY, Ankara.
- TARLAN, Ali Nihat (hzl.). (1992), Hayâlî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 5 Ağustos 2014 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2014 Cilt: 7 Sayı: 1 |
