YALNIZLIĞIN IŞIKLARI: BODRUM VE İSTANKÖY DENİZ FENERLERİ

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 51, 33 - 48, 26.06.2023

Uğur Avcı

Öz

Antik çağlardan günümüze kadar varlığını sürdüren önemli yapılardan birisi olan deniz fenerleri, deniz ticaretinin gelişmesindeki en önemli basamaklardan birisini oluşturmuştur. Hem karaya hem de denize ait olan fenerler, barış dönemlerinde gemilere kılavuzluk yaparak ticaretin devamlılığını sağlamıştır. Böylelikle limanların, şehirlerin ve şehir ekonomisiyle birlikte devlet hazinesinin de gelişmesini sağlayacak bir kanal oluşturmuştur.
Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde Deniz Fenerleri İdaresi’nin kuruluşu, fener rüsûmu ve ekonomiye katkısı ile Bodrum ve İstanköy’de bulunan deniz fenerleri, buralarda görev yapan fener gardiyanları ele alınmıştır. Ayrıca fenerler hakkında yapılan şikayetler ve barış zamanlarında gemilere kılavuzluk yapan deniz fenerlerinin savaş dönemlerindeki söndürülerek düşman gemi ve uçaklarına karşı stratejik durumları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fenerler İdare-i Umumiyesi, Deniz Fenerleri, Fener Rüsumu, Bodrum, İstanköy

LIGHTS OF SOLITUDE: THE LIGHTHOUSES OF BODRUM AND KOS

Öz

Lighthouses, one of the most important structures that have survived from ancient times to the present, have constituted one of the most important steps in the development of maritime trade. The lighthouses belonging to both land and sea ensured the continuity of trade by guiding the ships in times of peace. Thus, it created a channel for the development of ports, cities and the state treasury together with the city economy.
In this study, the establishment of the Lighthouse Administration in the Ottoman Empire, the lighthouse tax and its contribution to the economy, the lighthouses in Bodrum and Kos, and the lighthouse guards working there are discussed. In addition, the complaints made about the lighthouses and the strategic situation of the lighthouses, which guided the ships in times of peace, against enemy ships and aircraft by extinguishing them in times of war were examined.

Anahtar Kelimeler

General Administration of Lighthouses, Lighthouses, Lighthouse Tax, Bodrum, Kos

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı (1928-), 30-18-1-2; 81/107/20.
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Asafi (A.{) Divan-ı Hümayun Sicilleri (DVNS) Mukavelename Defterleri (MKL.d), 1; DVNSMKL.d…, 2.
• Sadaret (A.}) Amedi Kalemi Evrakı (AMD), 71/73.
• Sadaret (A.}) Mektubi Kalemi (MKT.) Nezaret ve Deva’ir Evrakı (NZD), 323/30.
• Babıali Evrak Odası (BEO), 3948/296049.
• Cevdet (C.) Bahriye (BH), 70/3325.
• Dahiliye Nezareti (DH.) Emniyet-i Umumiye Üçüncü Şube (EUM.3.Şb.), 3/29; DH.EUM.3.Şb., 13/41.
• Dahiliye Nezareti (DH.), Hukuk Müşavirliği Evrakı (HMŞ.) 30/110.
• Dahiliye Nezareti (DH.) Mektubi Kalemi (MKT.), 1659/122; 1672/96; 1674/27.
• Hatt-ı Hümayun (HAT), 695/33544.
• Hariciye Nezareti (HR.) Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Evrakı (HMŞ.İŞO), 71/2.
• Hariciye Nezareti (HR.) Mütenevvia Kısmı Evrakı (MKT.), 451/78.
• Hariciye Nezareti (HR.) Belgrat Sefareti (SFR.3…), 92/28.
• Hariciye Nezareti (HR.) Tahrirat Kalemi (TH..), 203/81; 239/14; 248/56.
• Hariciye Nezareti (HR.) Tercüme Odası Evrakı (TO..), 221/49; 223/53; 426/21; 433/52.
• İrade (İ..) Meclis-i Mahsusa (MMS.), 132/5648; 132/5648; 6/206; 7/308; 63/2959.
• Aydın Vilayet Salnâmesi (AVS), 1301, 1302 (C. 2), 1313, 1314.
• Cezair-i Bahr-i Sefid Salnâmesi (CBSS), 1303, 1311, 1312, 1316, 1318, 1319, 1321.
• Fener Risalesi. (1351). Matbaa-i Bahriye.
• Fenerler Tarifatı. (1294). Bahriye Erkan-ı Harbiye Matbaası.
• Adams, W. H. D. (1870). Lighthouses and Lightship: A Descriptive and Historical Account of Their Mode of Construction and Organization. Charles Scribner and Co.
• de Busbecq, O. C. (2005). Kanuni Döneminde Avrupalı Bir Elçinin Gözlemleri (1555-1560). (D. Türkömer, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Demir, T. (2005). Osmanlı Haberleşme Kurumunda Yabancı Uzmanlar ve Emil Locaine Efendi. Kebikeç, 19, 35-53.
• Eggers, R. (Direktör). (2019). The Lighthouse. Kanada.
• Erdem, S. (1991). Ayak, DİA, 4, 191.
• Güran, T. (1997). Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı 1897. Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Higgins, R. (2002). The Colossus of Rhodes. The Seven Wonders of the Ancient World, P. A. Clayton & M. J. Price (Ed.), Routledge, 124-137.
• İleri, S. (1976). Her Gece Bodrum. Bilgi Yayınevi.
• Karakulak, M., & Kılıç, H. (2018). Bir Buharlı Güzergâhını Aydınlatmak: Kıbrıs’ta Buharlılar ve Kıbrıs Deniz Fenerleri (1850-1878). Gazi Akademik Bakış, 11(23), 139-161.
• Nemlioğlu Koca, Y. (2018). Denizlerimizi Aydınlatanlar: Türkiye’de Fenerlerin Kuruluşu ve Gelişimi. Journal of Eta Maritime Science, 6(2), 103-117.
• Nyholm, K. (Direktör). (2018). The Vanishing.
• Özgün, C. (2004). XIX. Yüzyıl Levant Dünyasında Deniz Fenerleri: Bodrum Örneği. M. A. Erdoğru & A. Özgiray (Ed.), 3. Uluslararası Her Yönüyle Bodrum Sempozyumu 30 Ekim-1 Kasım 2013, Bodrum, Bildiriler, C. 2. İzmir Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 751-784.
• Poe, E. A. (2017). Deniz Feneri. D. Körpe (Çev.), Bütün Hikayeler, 11. bs., İthaki Yayınları, 944-945.
• Tankuter, A., & Ermin, E. (2003). Yalnızlığın Işıkları Deniz Fenerleri. Novartis Kültür Yayınları.
• Thobie, J. (1972). Phares Ottomans et Emprunts Turcs (1904-1961).
• Thobie, J. (1985). Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye. M. İpek (Çev.), Tanzimat’tan Cuhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 3, İletişim Yayınları, 724-739.
• Thobie, J. (2004). L’administration générale des phares de l’Empire ottoman et la société Collas et Michel (1860-1960).
• Toroslu, M. V. (2009). “Denizciye Göz Kırpan Sevdalar” Deniz Fenerleri. İMEAK.
• Verne, J. (2009). Dünyanın Ucundaki Fener. A. Özgüner, (Çev.) 4. bs., İthaki Yayınları.
• Woolf, V. (2022). Deniz Feneri. S. Çalışkan (Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Bozoğlu, Ali, “Ahırkapı Feneri ve Lik Ailesi”, https://www.denizhaber.com/ahirkapi-feneri-ve-lik-ailesi Erişim Tarihi: (21.03.2023).
• “‘Erkek İşi’ Diyenlere Aldırmadı, 28 Yıl Bu İşi Yaptı”, https://www.milliyet.com.tr/ekonomi/erkek-isi-diyenlere-aldirmadi-28-yil-bu-isi-yapti-6155308 Erişim Tarihi: (21.03.2023).
• “Son Kadın Fener Bekçisine Vefa”, https://www.denizcilikdergisi.com/denizcilik-gundem-haberleri/son-kadin-fener-bekcisine-vefa/ Erişim Tarihi: (21.03.2023).