SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞİM SÜRECİNDE KADİM TÜRKLERDE TOY GELENEĞİ VE GÜNÜMÜZE YANSIMALARI

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 53, 75 - 89, 30.06.2024

Celal Aslan Mehmet Kırmızıgül

Öz

Toy törenleri, Türk kültüründe önemli bir konuma sahiptir. Doğayla bütünleşmiş yaşam tarzının olması, boylar arası mücadeleler, hayvancılık ve tarımsal faaliyetler gibi etkenler toy törenlerinin düzenlenmesine ortam oluşturmuştur. Toylarda, dinî, siyasî, sosyal, ekonomik, askerî ve diğer konular üzerine istişare yapılır ve kararlar alınırdı. Toylar sayesinde millî birlik ve dayanışma ruhu diri tutulmuştur. Yılın belli dönemlerinde düzenlenen toylara hükümdar başkanlık yapmış ve üst düzey devlet görevlileri de katılım sağlamıştır. Toylarda halka ziyafetler verilir ve ziyafetlerde kımız içilir, at yarışı ve ok atma gibi çeşitli spor etkinlikleri düzenlenirdi. Toyların, Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra da devam ettiğini görmekteyiz. Selçuklu, Osmanlı, Timurlular, Akkoyunlu, Karakoyunlu, ve birçok Türk Devletinde farklı vesilelerle toy icra edilmiştir. Türkler farklı coğrafyalara göç etmiş olsa da geleneklerini sürdürmede örnek bir millet olmuştur. Sosyo-kültürel değişim süreci beraberinde siyasî, ekonomik ve toplumsal farklılaşmaya da ortam hazırlamıştır. Bu değişime rağmen toy geleneği günümüzde de Oğuzlara bağlı boylar tarafından yılın belli dönemlerinde icra edilmektedir.
Bu çalışmada sosyo-kültürel değişim sürecinde kadim Türklerde toy geleneği ve etkileri konusunu inceleyeceğiz. Bu kapsamda gerek geçmiş uygulamaları gerekse de günümüze yansımaları konusunda yeterli çalışma olmaması bizi bu çalışmanın hazırlanmasına götüren asli sebep olmuştur. Konuya ilişkin kaynaklar taranarak ve günümüz uygulamalarıyla kıyaslanarak mevcut çalışma meydana getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Toy, Toy Törenleri, Şenlik

TOY TRADITION AND ITS EFFECTS IN THE ANCIENT TURKS IN THE PROCESS OF SOCIO-CULTURAL CHANGE

Öz

Toy ceremonies have an important place in Turkish culture. Factors such as a lifestyle integrated with nature, struggles between tribes, animal husbandry and agricultural activities have created an environment for the organization of toy ceremonies. During the toy ceremonies, consultations were held and decisions were made on religious, political, social, economic, military and other issues. Thanks to the toys, the spirit of national unity and solidarity was kept alive. The monarch presided over the toys, which were held at certain times of the year, and high-ranking state officials also participated. Banquets were given to the public during the celebrations, kumiss was drunk, and various sports events such as horse racing and archery were organized. We see that toys continued after the Turks accepted Islam. Toy ceremonies were performed on different occasions in the Seljuks, Ottomans, Timurids, Akkoyunlu, Karakoyunlu, and many Turkish States. Even though the Turks migrated to different geographies, they have become an exemplary nation in maintaining their traditions. The process of socio-cultural change has also created an environment for political, economic and social differentiation. Despite this change, the toy ceremony tradition is still performed by Oghuz tribes at certain times of the year.
In this study, we will examine the tradition of toy ceremony and its effects in the ancient Turks in the process of socio-cultural change. In this context, the lack of sufficient studies on both past practices and their reflections on the present was the main reason that led us to prepare this study. The current study was created by making a literature review on the subject and comparing them with today's practices.

Anahtar Kelimeler

Toy, Toy Ceremonies, Festival

Kaynakça

• Arayancan, A. A. (2013). Karakoyunlu ve Akkoyunlularda toy, şenlik ve eğlence kültürüne genel bir bakış, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(27), 119-126.
• Akalan, A. O. (2022). Anadolu’da yaşayan karakeçili yörüklerinin idari ve sosyal durumları. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(7), 87-96.
• Aydın, S. (2018). Dünden bugüne Eskişehir ve yöresindeki 16 etkinliğin öyküsü (festivaller, şenlikler, özel günler). İçinde N. Kozak (Edl.), Ertuğrul Gazi’yi anma ve söğüt şenlikleri, 11-31. Eskişehir Tepebaşı Belediyesi.
• Tanci, İ. B. (2000). İbn Battûta seyahatnâmesi I. Yapı Kredi Yayınları,
• Bakırcı, N. (2019). Dede Korkut kitabı bağlamında oğuzlarda toy geleneği. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(20), 130-142.
• Başdin, A. (2017). İçtimai gelenekler açısından selçuklularda toy, düğün törenleri ve gelenekleri (sultan alp arslan dönemi). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 400-406.
• Baykara, T. (2000). Türklerde şenlikler, kutlamalar, toylar ve eğlenceler. Erdem, 12(36), 867-898.
• Beşirli, H. (2011). Türk kültüründe güç, iktidar, itaat ve sadakatin yemek sembolizmi esasında değerlendirilmesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 1(58), 139-142.
• Çelepi, M. S. (2017). Türk kültür evreninde toy: Denizli örneği. Kömen Yayınevi.
• Dilek, İ. ve Türker, F. (2015). Türkmen bilgesi. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Duymaz, A. (2015). Ertuğrul Gazi türbesi etrafında oluşan inanış ve uygulamalar üzerine bir değerlendirme. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 64-70.
• Ergin, M. (2003). Dede Korkut kitabı. Hisar Kültür Gönüllüleri.
• Gökalp, Z. (1976). Türk medeniyeti tarihi. Kültür Bakanlığı.
• Gökyay, O. Ş. (1980). Dede Korkut hikâyeleri. Tercüman Gazetesi.
• Gönen, G. S. (2005). Dede Korkut hikâyelerinden günümüze yansıyan doğum âdetleri. Türklük Bilimi Araştırmaları, 18, 103-112.
• İmamoğlu, O., ve Taşmekteplioğlu, Y., Türkmen, M. (1997). Türk kültüründe spor. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 139-144.
• İzci, F. ve Karhan, Z. (2022). Türk devlet yönetimi geleneğinde istişare fonksiyonu: Geçmişten günümüze bir analizi. Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 5(2). 141-163.
• İzgi, Ö. (1977). Hunlar, Göktürkler ve Uygurlar'da geleneksel festivaller ve eğlenceler. Tarih Dergisi, 31, 32-35.
• Kafesoğlu, İ. (2000). Türk millî kültürü. Ötüken Yayınları.
• Kâşgarlı M. (2005). Divanü Lûgati’t Türk. S. Ural ve S.T. Yurteser (çev.). Kabalcı Yayınevi.
• Kayı-Karakeçili Alibayramoğulları Derneği: Erişim Adresi: Uygar Albayram: Kumru Dağı Şenliği, (2010, Aralık 28). 24 Ocak 2024 tarihinde saat 22:40’ta https://uygaralbayram.blogspot.com/2010/12/kumru-dag-senligi.html adresinden erişildi.
• Kıldıroğlu, M. (2020). Geçmişten günümüze Türklerde nevruz. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 315-338.
• Koca, S. (2012). ‘’Toy’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 41, 270-272.
• Koçak, M. E. (2020). Türk kültüründe yağmalı toy: Timurlular örneği (1370-1405). Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5(2), 153-169.
• Koçkar, M. (2018). Türkiye’de Yaşayan Karaçay-Balkarlılar’ın festivali: Nartlanı Toy Künü. Dünden Bugüne Eskişehir ve Yöresindeki 16 Etkinliğin Öyküsü (Festivaller, Şenlikler, Özel Günler), 83-85.
• Mandaloğlu, M. (2012). İslamiyet’ten önce türklerde toplantı ve törenler. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 162(162), 211-236.
• Okyay, Z. ve Akman, E. (2022). Günümüz Kırgızistan toylarında yaşatılmakta olan somut geleneksel kültürel değerler. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, 7(2), 230-243.
• Ögel, B. (1971). Türk kültürünün gelişme çağları. Millî Eğitim Basımevi.
• Ögel, B. (1978). Türk Kültür tarihine giriş IV. T.C. Kültür Bakanlığı.
• Özakdağ, N. (2018). Gagauz Türkçesinin söz varlığında toy kelimesi üzerine. STAD Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 3(4), 128.
• Paydaş, K. (2021). Ak-koyunlu, Timurlular ve Ak-koyunlu, Kara-koyunlu Türkmenlerinde kengeş meclisi, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi,3(6), 261-268.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2009). Eski türklerde devlet meclisi ''toy'' üzerine düşünceler. Tarih Araştırmaları Dergisi, 28, 1-11.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler) tarihleri-boy teşkilâtı-destanları. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Temir, A. (1986). Moğolların gizli tarihi. Türk Tarih Kurumu.
• Toy Geleneği 7 asırdır yaşatılıyor: Toy Geleneği 7 Asırdır Yaşatılıyor: Erişim Adresi: https://www.trthaber.com. (2016,Eylül 8). 18 Mayıs 2023 tarihinde saat 19.00’dahttps://www.trthaber.com/haber/yasam/termal-bayramda-arap-ve-turklerle-dolup-tasacak 270675.html adresinden erişildi.
• Uluışık, Y. P. ve Kara, M. (2018). Türk destanlarındaki toy geleneğinde at yarışı: Hakas destanı altın yaycı örneği. İdil Dergisi, 7(42), 99-105.
• Yalımel, M. (2021). Kımızın türk tarihi ve kültüründeki yeri. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3(5), 1-8. Yazıcı, S. ve Dursunoğlu, İ. (2019). Tarihsel süreçten günümüze meclisin devlet yönetimi ve karar alma üzerine etkisi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), 91-111.
• Yüce, M., ve Khamrabaeva, L. (2020). Özbek Türklerinin milli geleneklerine genel bakış. Akademik Bakış Dergisi, 319-341.