A Group of Votive Vessels in Tatarlı Höyük from the Hittite Empire Period

Yıl 2024, Sayı: 13, 47 - 64, 15.05.2024

Özlem Oyman Girginer

https://doi.org/10.37879/hoyuk.2024.1.047

Öz

Excavations in Tatarlı Höyük, located east of Plain Cilicia, present us with architectural finds and other findings that reveal the importance of the 2nd Millennium BC layers in the settlement. In the middle of the second millennium BC, the Kizzuwatna State was established as a Hurrian kingdom in the Çukurova Region and had significant effects on the Hittite religious and cultural life, especially during the Hittite Empire Period. In this period, when the Hittite political and cultural structure was strongly felt, architecture, ceramics, and small finds belonging to this culture were found in the main settlements of the region. Among these finds, there are some pots, which are thought to have ‘votive’ functions as a reflection of Hittite religious life, and which attract attention with their miniature sizes, which are unsuitable for daily use. This article introduces a group of miniature bowls and jugs found in Tatarlı Höyük settlement between 2007-2016. A total of 11 miniature bowls and four miniature jugs were found during the mentioned excavation seasons. One of these vessels was found in the fill of the space called Structure A in Tatarlı Höyük, thought to be a temple. The miniature bowls were also handled with a typological classification in terms of form, and each type was compared with their counterparts in the main settlements of the Hittite world. Considering that these types of vessels found in Tatarlı, which are not suitable for daily use in terms of functionality, were found in modern settlements, especially in temple areas in Boğazköy, it can be suggested that they had a votive function and were used in religious ceremonies.

Anahtar Kelimeler

Tatarlı Höyük, Kizzuwatna, Hittite, Late Bronze Age, Votive Vessels

Tatarlı Höyük’ten Hitit İmparatorluk Dönemi’ne Ait Bir Grup Adak Kabı

Öz

Ovalık Kilikya’nın doğusunda yer alan Tatarlı Höyük’de yapılan kazılar, yerleşimde MÖ II. binyıl tabakalarının önemini ortaya koyan mimari ve buluntularla karşımıza çıkmaktadır. MÖ II. binyılın ortalarında Çukurova Bölgesi’nde Kizzuwatna Devleti bir Hurri Krallığı olarak kurulmuş ve özellikle Hitit İmparatorluk Dönemi’nde Hitit dinî ve kültürel yaşamına da önemli etkileri olmuştur. Hitit siyasi ve kültürel yapısının güçlü hissedildiği bu dönemde bölgenin belli başlı yerleşimlerinde bu kültüre ait mimari, seramik ve küçük buluntular ele geçmiştir. Bu buluntular arasında Hitit dinî yaşantısının bir yansıması olarak ‘adak’ işlevli olduğu düşünülen, günlük kullanıma uygun olmayan minyatür boyutlarıyla dikkat çeken bazı kaplar da bulunmaktadır1. Bu makalede Tatarlı Höyük yerleşiminde 2007-2016 yılları arasında ele geçen bir grup minyatür çanak ve testi tanıtılmaktadır. Belirtilen kazı sezonlarında toplam 11 adet minyatür çanak ve dört adet de minyatür testi ele geçmiştir. Bu kaplardan biri Tatarlı Höyük’te tapınak olduğu düşünülen A yapısı içerisinde bir mekân dolgusunda bulunmuştur. Minyatür çanaklar ayrıca form açısından tipolojik bir sınıflandırma ile ele alınmış ve her tip Hitit Uygarlığının belli başlı yerleşimlerindeki benzerleriyle karşılaştırılmıştır. Tatarlı’da ele geçen ve işlevsel açıdan günlük kullanıma uygun olmayan bu tip kapların çağdaş yerleşimlerde, özellikle Boğazköy’de tapınak alanlarında ele geçtikleri de göz önüne alındığında adak işlevli oldukları ve dinî törenlerde kullanılmış oldukları önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Tatarlı Höyük, Kizzuwatna, Hitit, Geç Tunç Çağı, Adak Kapları

Kaynakça

• Akar, M., “Pointed Juglets as an International Trend in Late Bronze Ritual Practices: A View from Alalakh”, Overturning Certainties in Near Eastern Archaeology, A Festschrift in Honor of
• K. Aslıhan Yener, ed. Ç. Maner-M. T. Horowitz-A. S. Gilbert, Brill-London, 1-24. Bittel vd. 1975
• Bittel, K.-Boessneck, J.-Damm, B.-Güterbock, H.G.-Hauptmann, H.-Naumann, R.-Schirmer, W., Das Hethitische Felsheiligtum Yazilikaya, (Boğazköy-Hattuša 9), Berlin.
• Czichon-Klinger vd. 2016
• Czichon, R. M.-Klinger, J.-Hnila, P.-Mielke, D. P.-Bhöm, H.-Forster, C.-Griggs, C.-Kähler, M.-Kunst, G. K.-Lehmann, M.-Lorentzen, B.-Manning, S.-Marklein, K.-Marquardt, H.-Reichmuth, S.-Richter, J.-Rössner, C.-Sadıklar, B.-Seufer, K.-Sobott, R.-Traub-Sobott, I.-Osten-Woldenburg H.-Weber, M.-Wolter, H.-Yılmaz, M. A., “Archäologische Forschungen am Oymaağaç Höyük/Nerik 2011–2015”, MDOG, 148, 5-141.
• Dardeniz-Girginer vd. 2018
• Dardeniz, G.-Girginer, K. S.-Girginer-Oyman, Ö., “A Pottery Kiln from Tatarlı Höyük (Adana, Turkey) and its Implications for Late Bronze Age Pottery Production in Cilicia and Beyond”, Adalya, 21, 117-134.
• Doğan Alparslan-Girginer 2021
• Doğan Alparslan, M.-Girginer, K. S. “Hittite Seals and Bullae from Tatarlı Höyük”, Adalya, 24, 31-42.
• Erkanal 1977
• Erkanal, H., Die Äxte und Beile des 2. Jahrtausend in Zentralanatolien, Prahistorische Bronzefunde, Abteilung IX, Bd. 8, München.
• Fischer 1963
• Fischer, F., Die Hethitische Keramik von Boğazköy, Berlin. (WVDOG 75).
• Furlan 2019
• Furlan, M. S. C., Alalakh’da MÖ 14. Yüzyılın Geç Dönemlerinde Hitit İmparatorluğu’nun Varlığına Dair İzler: Anadolu Kökenli Kült Mal Grupları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Garstang-Goldman 1947
• Garstang, J.-Goldman, H., “A Conspectus of Early Cilician Pottery”, AJA, 51/4, 370-388.
• Gates 2001
• Gates, M. H., “Potmarks at Kinet Höyük and Hittite Ceramic Industry”, La Cilicie: espaces et pouvoirs locaux (IIe millénaire av. J.-C.-IVe siècle ap. J.-C.). Actes de la Table Ronde d’Istanbul, 2-5 novembre 1999, ed. E. Jean-M. A. Dinçol-S. Durugönül, Varia Anatolica XIII, Institut Français d’Études Anatoliennes-Georges Dumézil, Istanbul, 137-157.
• Gerçek-Girginer vd. 2019
• Gerçek, A.-Girginer, K. S.-Girginer-Oyman, Ö.-Gerçek, H. “Bone Artifacts as Witnesses to Cultural Continuity at Tatarlı Höyük”, CPAG, 29, 11-25.
• Girginer 2021
• Girginer, K. S., “Tatarlı Höyük’ten Geç Hitit Çağı’na Ait Bir ‘Sürme Kutusu’”, OLBA, XXIX, 109-136.
• Girginer-Girginer Oyman 2020
• Girginer, K. S.-Girginer Oyman Ö., “Tatarlı Höyük Stratigrafisi Üzerine Ön Sonuçlar”, MORS IMMATURA: Amanosların Gölgesinde, Hayriye Akıl Anı Kitabı, ed. K. S. Girginer-G. Dardeniz-A. Gerçek-F. Erhan-E. Genç-İ. Tuğcu-Ö. Oyman Girginer-M. C. Fırat-H. Gerçek-M. F. Tufan, Ege Yayınları, İstanbul, 211-250.
• Girginer-Girginer Oyman vd. 2010
• Girginer, K. S.-Girginer Oyman, Ö.-Akıl, H., “Tatarlı Höyük (Ceyhan) Kazısı: İlk İki Dönem”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 3, 453-476.
• Girginer-Köse 2020
• Girginer, K. S.-Köse, O. E., “Tatarlı Höyük’ten MÖ II. Binyıla Tarihlenen Bir Grup Metal Silah”, Metallurgica Anatolica, Ünsal Yalçın 65. Yaş günü Armağan Kitabı, ed. H. Gönül Yalçın-Oliver Stegemeier, Bochum, 139-145.
• Glatz, C., “Empire as Network: Spheres of Material Interaction in Late Bronze Age Ana-tolia”, Journal of Anthropological Archaeology, 28, 127-141.
• Goldman 1937
• Goldman, H., “Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, 1936”, AJA, 41/2, 262-286.
• Goldman 1956
• Goldman, H., Excavations at Gözlü Kule, Tarsus II. From the Neolithic through the Bronze Age, Princeton.
• Gorny, R. L., “Viniculture and Ancient Anatolia”, The Origins and Ancient History of Wine, ed. P. E. McGovern-S. J. Fleming-S. H. Katz, Philadelphia, 133-174.
• Griffin 1980
• Griffin, E. E., “The Middle and Late Bronze Age Pottery”, Final Reports on the Excavations of the Universities of Chicago, California (Los Angeles) and Amsterdam in the Keban Reservoir, Eastern Anatolia 1968-1970: Korucutepe 3, ed. M. van Loon, Amsterdam-New York-Oxford, 55-95.
• Gunter 1991
• Gunter, A. C., The Gordion Excavations. Final Reports III: The Bronze Age, University Museum, Philadelphia.
• Joffe, A. H., “Alcohol and Social Complexity in Ancient Western Asia”, Current Anthropology, 39, 297-322.
• Karacic 2014
• Karacic, S., The Archaeology of Hittite Imperialism and Ceramic Production in Late Bronze Age IIA Tarsus-Gözlükule, Turkey, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Bryn Mawr College, ABD.
• Kayci-Girginer 2020
• Kayci, O. H.-Girginer, K. S., “Tatarlı Höyük’te Neolitik Dönem: Ön Değerlendirme”, MORS IMMATURA Amanosların Gölgesinde, Hayriye Akıl Anı Kitabı, ed. K. S. Girginer-G. Dardeniz-A. Gerçek-F. Erhan-E. Genç-İ. Tuğcu-O. Oyman-Girginer-M. C. Fırat-H. Gerçek-M. F. Tufan, Ege Yayınları, İstanbul, 295-330.
• Korbel 1985
• Korbel, G., Die Spätbronzezeitliche Keramik von Norşuntepe, Hannover.
• Korbel 1987
• Korbel, G., Materialheft spätbronzezeitliche Keramik: Tarsus (Grabung H. Goldman), Hannover.
• Koschel 1996
• Koschel, K., “Opium alkaloids in a Cypriote Base Ring I vessel (Bilbil) of the Middle Bronze Age from Egypt”, Ägypten und Levante, 6, 160-166.
• Koşay, H. Z., Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı: 1937-1939’daki Çalış-malara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Koşay-Akok 1966
• Koşay, H. Z.-Akok, M., Alaca Höyük Kazısı 1940-1948’deki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Ra-por, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Koşay-Akok 1973
• Koşay, H. Z.-Akok, M., Alaca Höyük Kazısı. 1963-1967 Çalışmaları ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Lloyd-Mellaart 1955
• Lloyd, S.-Mellaart, J., “Pottery of Level II; Beycesultan Excavations: First Preliminary Report”, AS, V, 39-92.
• Manuelli 2012
• Manuelli, F., “Gli Hittiti e Malitiya. Riflessioni e confronti sul materiale ceramico del pe-riodo hittita imperiale di Arslantepe”, Studi di Archeologia del Vicino Oriente, Scritti degli allievi fiorentini per Paolo Emilio Pecorella, Firenze, 163-183.
• Manuelli 2013
• Manuelli, F., Arslantepe: Late Bronze Age. Hittite Influence and Local Traditions in an Eastern Anatolian Community, Roma.
• Matsumura 2017
• Matsumura, K., “Büklükale Kazıları 2015”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 3, 517-526.
• Mazzoni-D’Agostino vd. 2019
• Mazzoni, S.-D’Agostino, A.-Orsi, V., “Exploring a Site in the Nort Central Anatolian Plateau: Archaeological Research at Uşaklı Höyük (2013-2015)”, Asia Anteriore Antica, 1(1), 57-142.
• Merrillees 1989
• Merrillees, R. S., “Highs and lows in the Holy Land: Opium in biblical times”, Eretz Israel, C 20, 148-154.
• Mielke 2006
• Mielke, D. P., Kuşaklı-Sarissa 2. Die Keramik vom Westhang, Leidorf.
• Mühlenbruch 2014
• Mühlenbruch, T., Hethitische Keramik im Kontext. Das Gebӓude B von Kayalıpınar und die Nutzung institutioneller Gebӓude des 2.Jt.s v. Chr.im ostmediterranen Raum, Leidorf.
• Müller-Karpe 1988
• Müller-Karpe, A., Hethitische Töpferei Der Oberstadt von Hattuşa: Ein Beitrag zur Kenntnis spӓt-groβreichszeitlicher Keramik und Töpferbetriebe. Marburger Studien Zur Vor-Und Frühgeschichte, Band 10, Marburg/Lhan.
• Müller-Karpe V. 1998
• Müller-Karpe, V., “Keramikfunde aus dem Gebäude C der Akropolis von Kuşaklı”, MDOG, 130, 112-119.
• Neve, P., Regenkult-Anlagen in Boğazköy-Hattuša, Ein Deutungsversuch, IstMitt Beiheft 5, Tübingen.
• Novák-D’Agata vd. 2017
• Novák, M.-D’Agata A. L.-Caneva, I.-Eslick, C.Gates, C.-Gates, M. H. Girginer, K. S.-Oyman Girginer, Ö.-Jean, E.-Köroğlu, G.-Kozal, E.-Kulemann-Ossen, S.-Lehmann, G.-Özyar, A.-Özaydın, T.-Postgate, J. N.-Şahin, F.-Ünlü, E.-Yağcı, R.-Yaşin Meier, D., “Cilician Chronology Group A Comparative Stratigraphy of Cilicia Results of the first three Cilician Chronology Workshops”, AoF, 44/2, 150-186.
• Orthmann 1963
• Orthmann, W., Die Keramik der Frühen Bronzezeit aus Inneranatolien, Berlin.
• Özgüç, T., Maşat Höyük II. Boğazköy’ün Kuzeydoğusunda Bir Hitit Merkezi/A Hittite center northeast of Boğazköy, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Özyar-Ünlü vd. 2019
• Özyar, A.-Ünlü, E.-Pilavcı, T., “Recent Fieldwork at Tarsus-Gözlükule: The Late Bronze Age Levels”, The Archaeology of Anatolia, Vol. III: Recent Discoveries (2017-2018), ed. S.R. Steadman-G. McMahon, Cambridge Scholars Publishing, 53-71.
• Parzinger-Sanz 1992
• Parzinger, H.-Sanz, R., Die Oberstadt von Hattuşa. Hethitische Keramik aus dem Zentralen Tempelviertel, Berlin.
• Pucci, M., “Cultural Encounters During the LBII and IAI: Hittites and ‘Pelesets’ in the Amuq (Hatay) Turkey”, Asia Anteriore Antica, 1(1), 169-194.
• Schoop 2009
• Schoop, U. D., “Indications of structural change in the Hittite pottery inventory at Boğazköy-Hattuša”, Central-North Anatolian the Hittite Period. New Perspectives in Light of Recent Research. Acts of the International Conference held at the University of Florence (7-9 February 2007), ed. F. Pecchioli Daddi-G. Torri-C. Corti, Studia Asiana 5, Roma, 145-167. Schoop 2011
• Schoop, U. D., “Hittite Pottery: A Summary”, Insights into Hittite History and Archaeology, ed. H. Genz-D. P. Mielke, Colloquia Antiqua 2, Paris, 241-273.
• Sevin, V., “İmikuşağı Kazıları,1982”, 5. Kazı Sonuçları Toplantısı, 137-142.
• Slane, D., Middle and Late Bronze Age Architecture and Pottery in Gözlü Kule, Tarsus: A New Analysis, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Bryn Mawr College, Pennsylvania.
• Summers 1993
• Summers, G. D., Tille Höyük 4: The Late Bronze Age and The Iron Age Transition, British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 15. London: British Institute of Archaeology at Ankara.
• Süel, A., “Ortaköy-Şapinuva: Bir Hitit Merkezi”, TÜBA-AR, I, 37-61.
• Umurtak 1988
• Umurtak, G., Hitit İmparatorluk Çağında İşuva Ülkesi Çanak Çömleği Üzerine Bir Araştırma. Koru-cutepe, İmikuşağı, Pınartepe, Çınaz I, Çınaz II, Yazıkonak ve Tilenzit Höyükleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Umurtak 1996
• Umurtak, G., Korucutepe II. 1973-1975 Dönemi Kazılarında Bulunmuş Olan Hitit Çanak Çömleği, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ünal, A., “Bier im Alltagsleben und im Kult der Altanatolischen Völker”, Uluburun Gemisi: 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, ed. Ü. Yalçın-C. Pulak-R. Slotta, Deutsches Bergbau-Museum Bochum Yayınları, No. 139, 167-170.
• Ünlü, E., “Tarsus-Gözlükule Höyüğü Geç Tunç IIb Katmanında Rastlanan Seramik De-vamlılıkları”, Cedrus, IV, 1-9.
• van Loon 1973
• van Loon, M., “The Excavations at Korucutepe, Turkey, 1968-1970: Preliminary Report. Part I: Architecture and General Finds”, JNES, 32/4, 357-423.
• von Cranach 1982
• von Cranach, D., “Drogen im alten Ägypten”. Rausch und Realität. Drogen im Kulturvergleich, ed. Gisela Völger-Karin von Welck, Rowohlt Taschenbuch, Reinbeck, 480-487.
• Weisgerber 2005
• Weisgerber, G., “Biertrinker an Bord? Ein Seltener Funda us Blei!”. Uluburun Gemisi: 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, ed. Ü. Yalçın-C. Pulak-R. Slotta, Deutsches Bergbau-Museum Bochum Yayınları, No. 139, 157-165.
• Yener, A., “Alalakh (Aççana Höyük) 2007 Yılı Çalışmaları”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 3, 285-296.
• Yener, A., “New Excavations at Alalakh: the 14th and 12th Centuries BC.” In Across the
• Border: Late Bronze-Iron Age Relations between Syria and Anatolia. Proceedings of a Symposium Held at the Research Center of Anatolian Studies, ed. K. A. Yener, Peeters Publishers, Leuven, 11-36. Yener 2017
• Yener, A., “Cult and Rituel at Late Bronze Age II Alalakh: Hybridity and Power under Hittite Administration”, Hittitology Today: Studies on Hittite and Neo-Hittite Anatolia in Honor of Emmanuel Laroche’s 100th Birthday, ed. A. Mouton, Institut Français d’Études Anatoliennes, İstanbul, 215-224.
• Yener-Akar 2013
• Yener, A.-Akar, M., “Alalah-Aççana Höyük”, Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu, ed. M. Doğan Alparslan-M. Alparslan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 264-271.
• Yener-Akar 2014
• Yener, A.-Akar, M., “Yeni Kazılar Işığında Aççana Höyük, Antik Alalah Kenti Orta-Geç Tunç ve Demir Çağı Tabakaları”, Uluslararası Çağlar Boyunca Hatay ve Çevresi Arkeolojisi
• Sempozyumu Bildirileri, Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, No: 52, 61-84. Yener-Yazıcıoğlu 2010
• Yener, A.-Yazıcıoğlu, B., “Appendix B: 2003-2004 Small Finds Cataogue”, Tell Atchana, Ancient Alalakh, Volume 1, The 2003-2004 Excavations Seasons, ed. K. A. Yener, Ege Yayın-ları, İstanbul, 215-283.
• Yıldırım 2009
• Yıldırım, T., “Hüseyindede: a Settlement in Northern Central Anatolia with New Contrubutions to the Old Hittite Art”, Central-North Anatolia in Hittite Period, New Perspectives in the Light of Recent Investigation. ed. F. Pecchioli Daddi- G. Torri- C. Corti, Acts of the International Conference Held at the University of Florence (7-9 February 2007), Herder, Roma, 235-246.
• Zias, J., “Cannabis sativa (hashish) as an effective medication in antiquity: the anthropological evidence”, The Archaeology of Death in the Ancient Near East, ed. S. Campbell-A. Green, Oxford, 232-234.