Knidos’un Geç Antik Dönem Kandilleri

Yıl 2024, Sayı: 13, 143 - 164, 15.05.2024

Ertekin Mustafa Doksanaltı , Songül Sözel

https://doi.org/10.37879/hoyuk.2024.1.143

Öz

Türkiye’nin en güneybatı ucunda, Tekir Burnu mevkiinde yer alan Knidos’un kandilleri her dönem ilgi çekici olmuştur. Dünyaca ünlü Knidos kandilleri, Helenistik Dönem’de Knidos’tan ihraç edilen ve Knidos tipi olarak literatüre geçen gri üretimli popüler kandillerdi. Knidos tipi kandiller, Roma Dönemi’nde de önemli bir ihracat kapasitesine ulaşmış ve Knidos kandil atölyelerinin temelini oluşturmuştur. Roma Dönemi’nde kandil üretimini zirveye taşıyan kentte seri üretim MS 3. yüzyıla kadar devam etmiştir. Yerel ihtiyaca yönelik üretimi devam eden MS 4. yüzyıl kandillerinin yanında Geç Antik Dönem’e tarihlenen kandiller de bulunmaktadır. Helenistik ve Roma dönemlerine göre daha az sayıda olan, Geç Antik Dönem kontekstlerinden ele geçen Knidos Geç Antik Dönem kandilleri çalışma konusunu oluşturmaktadır.
MS 4. yüzyıldan MS 7. yüzyıl başlarına tarihlenen örnekler arasından çalışmaya yirmi bir adet dahil edilerek dört ayrı başlık altında incelenmiştir. Knidos’un Geç Antik Dönemi’ne ait yapı, mekân ve tabakalarından ele geçen kandillerin bir kısmının Roma Dönemi’nde kullanılan kalıpların yeniden bu dönemde kullanılması ile üretilmiş kandiller oluştururken bir kısmını da Geç Antik Dönem’in karakteristik kandilleri oluşturmaktadır. Knidos’ta erken dönemlere oranla Geç Antik Dönem’e tarihlenen kandillerinin sayıca az olması kuvvetle muhtemel seri üretimin durması ve ihtiyaç doğrultusunda küçük çaplı üretimin devam etmesinden kaynaklı olmalıdır. Kandillerin bulunduğu yapıların mimarisi ve buluntularıyla birlikte değerlendirildiğinde Geç Antik Dönem kontekstini net olarak görmekteyiz. İncelenen Knidos Geç Antik Dönem kandilleri, Doğu Akdeniz’deki yerleşimlerden, Batı Anadolu’daki merkezlerden ve Ege dünyasındaki kentlerden ele geçen kandil örnekleri ile benzerlik göstermektedir. Ayrıca bu merkezlerle etkileşim içinde olunduğunu kanıtlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Knidos, Geç Antik Dönem, Kandil, Loeschcke Tip VIII, Broneer Tip, Asia Minor Tipi

Late Antique Lamps of Knidos

Öz

Knidos Ancient City, located at the southwestern tip of Turkey in the Tekir Cape area, has been fascinating with its lamps throughout history. The world-famous Knidos lamps were popular grey production lamps exported from Knidos in the Hellenistic period, known as Knidos-type lamps in literature. Knidos-type lamps, which had an important export capacity in the Roman period, also formed the basis of Knidos lamp workshops. The city, which reached the peak of lamp production in the Roman period, continued its mass production until the 3rd century AD. Besides the lamps produced for local needs, there are also lamps dating back to the Late Antique period.
Knidos Late Antique period lamps found in contexts fewer in number than those found in the Hellenistic and Roman periods constitute the subject of the study. Twenty-one samples dating from the 4th century AD to the early 7th century AD were included in the study and examined under four separate headings. While some of the lamps found in the structures, spaces, and layers used in the Late Antique period in Knidos were produced by reusing molds used in the Roman period, some also constitute the characteristic lamps of the Late Antique period. The infrequency of lamps dated to the Late Antique period compared to the early periods in Knidos is most likely due to the ending of mass production and the continuation of small-scale production only in line with demand. When we evaluate the oil lamps together with the architecture and findings of the buildings in which they are located we can see the context at the Late Antique period in Knidos. The Knidos Late Antique period lamps examined are similar to lamp samples found in settlements in the Eastern Mediterranean, centers in Western Anatolia, and cities in the Aegean world, proving that Knidos was in interaction with these settlements.

Anahtar Kelimeler

Knidos, Late Antique Period, Lamp, Loeschcke Type VIII, Broneer Type, Asia Minor Type

Kaynakça

• Akyüz, E., Erythrai Cennettepe Roma ve Erken Bizans Dönemi Kandilleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
• Anson-Hannah 2013
• Anson, D.-Hannah, R., Ancient Lamps in New Zealand, Sidney.
• Bailey 1972
• Bailey, D. M., Greek And Roman Pottery Lamps, Londra.
• Bailey 1988
• Bailey, D.M., A Catalogue Of The Lamps in The British Museum III, Roman Provincial Lamps, London.
• Bass-Van-Doorninck 1962
• Bass, G. F.-Van-Doorninck, F. H., “Underwater Excavations at Yassıada: Byzantine Shipwreck”, AJA, 537-564.
• Bass-Van-Doorninck 1971
• Bass, G. F.–Van-Doorninck, F. H., “A Fourth-Century Shipwreck at Yassi Ada”, AJA, 75 (1), 27-37.
• Bass-Van-Doorninck 1982
• Bass, G. F.-Van-Doorninck, F. H., Yassi Ada Volume I: A Seventh-Century Byzantine Ship Wreck, Texas.
• Bournias 2014
• Bournias, L.C., “Roman and Early Byzantine Lamps From The Island of Naxos in The Cyclades”, Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean Archaeology and archaeometry The Mediterranean: a market without frontiers, ed. N. Poulou-Papadimitriou-E. Nodarou and V. Kilikoglou, BAR International Series 2616 (1), Oxford, 786-798.
• Brants 1898
• Brants, J., Antike Terracotta Lampen, Plaat VIII, 1118.
• Broneer 1930
• Broneer, O., “Terracotta Lamps”, Corinth, Vol. IV, No. 2, Cambridge.
• Bruneau 1965
• Bruneau, P., Les Lampes Exploration Archèologique de Dèlos, Fas. XXVI, Paris.
• Canpolat 2019
• Canpolat, S., Malatya Müzesi’ndeki Roma ve Erken Bizans Kandilleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Civelek 2001
• Civelek, A., Tralleis Nekropolisi Buluntuları Işığında Hellenistik ve Roma Dönemi Seramiği, (Yayın-lanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• Dağlı, G., Hadrianoupolis Surları Kurtarma Kazısında Bulunan Roma ve Bizans Dönemi Kandilleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Daim-Ladstätter 2011
• Daim, F.-Ladstätter, S.Bizans, Döneminde Ephesos, İstanbul.
• Day, F. E., “Early Islamic And Christian Lamps”, Berytus, Vol. 7, Fas. 1, 65-79.
• Doksanaltı vd. 2019
• Doksanaltı, E. M.-Karaoğlan, İ.-Mimiroğlu, İ. M., “The Harbor Chapel Complex of Knidos”, Anados, Studies of the Ancient World, 13/2013, ed. M. Novotná et al., ForPress Nit-rianske Tlačiarne, Nitra, 131-146.
• Evren, A., “Selçuk-Efes Davut Yeriş Tarlası 1993 Yılı Kurtarma Kazısı”, VI. Müze Kurtar-ma Kazıları Semineri, Ankara, 21-76.
• Guarlandi-Cristina1977
• Guarlandi, G.-Cristina M., “Lucerne fittili dele collezione del Museo Civico Archeologico di Bologna. Fonti per la storia di Bologna”. Catalogi 3, Bologna.
• Gürler 2004
• Gürler, B., “Tire Müzesinden MS 5.-7.yüzyıllara Ait Kandiller”, Belleten, C 68, S. 253, 613-620.
• Hayes, J. W., Excavations at Saraçhane İstanbul II, The Pottery, Princeton.
• Hayes, J. W., Ancient Lamps in the Royal Ontario Museum, Toronto.
• Heimerl 2001
• Heimerl, A., Die römischen Lampen aus Pergamon: Vom Beginn der Kaiserzeit bis zum Ende des 4. Jhs n. Chr. (Pergamenische Forschungen, Band 13), Berlin.
• İnanan 2004
• İnanan, F., İzmir, Tire, Bergama ve Ödemiş Müzelerindeki Bizans Dönemi Pişmiş Toprak Kandiller, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• İnanan 2007
• İnanan, F., “İzmir Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Pişmiş Toprak Kandil”, Sanat Tarihi Dergisi, S. XVI/1, 49-65.
• Ladstätter 2008
• Ladstätter, S., “Das Vediusgymnasium in Ephesos”, Ephesos, XIV/1, Wien.
• Ladstätter 2010
• Ladstätter, S., “Keramik”,Das Hanghaus 2 in Ephesos. Die Wohneinheiten 1 und 2: Baubefund, Ausstattung, Funde. ed. F. Krinzinger, FiE VIII/8, Wien, 530-587.
• Laflı-Kan Şahin 2013
• Laflı, E.-Kan Şahin G., “Pottery from southwestern Paphlagonia II: Unguentaria and Lamps”, Naturwissenschaftliche Analysen vor- und frühgeschichtlicher Keramik III. Methoden, Anwendungsbereiche, Auswertungsmöglichkeiten, ed. B. Ramminger-O. Stilborg-M. Helfert, Universitäts forschungen zur prähistorischen Archäologie aus der Abteilung Vor-und Frühgeschichtliche Archäologie der Universität Hamburg 238, Bonn, 353-378.
• Love, I. C., “Excavations at Knidos 1972”, Türk Arkeoloji Dergisi, S XXI-2, 85-129.
• Menzel 1969
• Menzel, H., Antike Lampen İm Römisch-Germanischen Zentralmuseum Zu Mainz, Mainz.
• Metin, H., Kibyra Kandilleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Miltner 1937
• Miltner, F., “Das Coemeterium der Sieben Schlöfer”, Forschungen in Ephesos IV-2, Baden 96-227.
• Mitsopoulos Leon 2007
• Mitsopoulos Leon, V., “Die Lampen”, Die Basilika am Staatsmarkt in Ephesos 2. Teil: Funde klassischer bis römischer Zeit, ed. V. Mitsopoulos Leon-C. Lang Auinger, Forschungen in Ep-hesos IX/2/3, Wien, 64-113.
• Mitsopoulos Leon-Lang Auinger 2007
• Mitsopoulos Leon, V.-Lang Auinger, C., (ed.) Die Basilika am Staatsmarkt in Ephesos”, 2. Teil, Funde klassischer bis römischer Zeit. Forschungen in Ephesos IX/2/3, Österreichische Akade-mie der Wissenschaften, Wien.
• Oziol, T., Les Lampes Du Musee De Chypre, Salamine de Chypre VII, Paris.
• Öz, C., “Silifke Müzesi’nde Bulunan Pişmiş Toprak Kandiller”, Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması II: Anadolu Akdeniz’i Sempozyumu 04-07 Kasım, Antalya. Pastutmaz 2011
• Pastutmaz, D., “1988-1998 Yılları Arasında Knidos’ta Bulunan Bir Grup Kandil”, Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 25, 57-72.
• Perlzweig 1961
• Perlzweig, J., “Lamps Of The Roman Period”, The Athenian Agora, Vol. VII, Princeton.
• Poulou-Papadimitriou 1986
• Poulou-Papadimitriou, N., Lampes paléochrétiennes de Samos, Bulletin de Correspondance Hellénique 110, 583-610.
• Robinson 1959
• Robinson, S. H., The Athenian Agora Results of Excavations Conducted by the American School of Classical Studies at Athens Volume V: Pottery of The Roman Period Chronology, American School of Classical Studies at Athens, New Jersey.
• Szentléleky 1969
• Szentléleky, T., Ancient Lamps, Akadémiai Kiadó, Amsterdam.
• Topoleanu- Croitoru 2015
• Topoleanu, F.-Croitoru, C., Lămpile antice din colectia Muzeului Brăilei „Carol I”, Maison d’édition Istros, Brăila.
• Vessberg 1953
• Vessberg, O., “Hellenistic and Roman Lamps in Cyprus”, Opuscula Atheniensa I, 115-129.
• Vitelli 1982
• Vitelli, K. D., “The Lamps”, Yassı Ada, A Seventh-Century. Byzantine Shipwreck. Vol.1, ed. G. F.
• Bass-H. Frederick-Jr. van Doorninck, Texas, 189-201.
• Walters 1914
• Walters, H. B., Catalogue of The Greek and Roman Lamps in The British Museum, London.