Şeyh Hayat el-Harrani Türbesi’nin Yeni Bulunan Cenazelik Bölümü ve Kitabeleri

Yıl 2024, Sayı: 13, 213 - 236, 15.05.2024

Mehmet Önal , Neslihan Kaya , Müslüm Demir , Selman Kardeşlik

https://doi.org/10.37879/hoyuk.2024.1.213

Öz

Şeyh Hayat el-Harrani Cami ve Türbesi günümüzde Şanlıurfa ili, Harran ilçesinde bulunan Harran antik kenti dış surlarının kuzeybatısındaki mezarlık alanının bitişiğinde yer almaktadır. 2017 ve 2018 yıllarında cami ve türbede gerçekleştirilen restorasyon amaçlı kazı çalışmaları sırasında türbe yapısında cenazelik mekânlarına rastlanmıştır. Ortaya çıkarılan cenazelik mekânları kuzey-güney yönünde yan yana gelecek şekilde üç bölümden oluşmaktadır. Dikdörtgen planlı bu mekânların üzeri beşik tonozla örtülmüştür. Tonozları tuğla örülü olup, bağlayıcı olarak Horasan harç kullanılmıştır. Duvarları düzgün kesme kalker taşı, moloz taşı ve tuğla malzemelerin karışımından meydana gelmektedir. Bu mekânlar bir ön oda ve iki cenazelik odasından oluşmaktadır. Ön odaya basamaklı bir giriş yardımıyla inilmekte, ardından cenazelik odalarına geçilmektedir. Planda numaralandırılan yapılardan 1 no.lu mekânda dört adet mezar tespit edilmiştir. 2 no.lu mekânda ise ölüm tarihi 589H/1193 yılını gösteren Şeyh Yahya Ibn Şebib adında şahideli bir mezar taşı bulunmuştur. Şeyh’in mezar taşı, düzgün kesilmiş kalker taşından olup, dikdörtgen biçimli olarak tasarlanmıştır. Çerçeve içerisinde dört satırlık iyi korunmuş halde Arapça bir kitabe yer almaktadır. Kitabe Eyyübi nesih yazı stiliyle yazılmıştır ve satır aralıkları ince şeritlerle birbirinden ayrılmaktadır.
Bunların yanı sıra, avluda yapılan kazı çalışmalarında da dört adet mezar yapısı ve kitabeli mezar taşları bulunmuştur. Türbede yapılan kazı çalışmaları cenazeliğin ortaya çıkarılmasını ve türbe sahibi Şeyh Yahya’nın adı ile ölüm yılının tespit edilmesini sağlamıştır. Bu bağlamda çalışmamızda ortaya çıkarılan cenazelik mekânları ile mezar yapıları tanıtılmış ve şahidelerin üzerindeki kitabelerin Arapça’dan Türkçe’ye çevirilerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Hayat el-Harrani Cami ve Türbesi, Şeyh Yahya Ibn Şebib, mezar taşı, Eyyübi Kitabesi, Harran

Newly Found Funeral Section and Inscriptions of The Sheikh Hayat Al Harrani Tomb

Öz

Sheikh Hayat el-Harrani Mosque and Tomb is next to the graveyard in the northwest of the outer walls of the ancient Harran city which is currently located in the Harran district of Şanlıurfa province.
During the restoration works carried out in the mosque and tomb in 2017 and 2018, burial places were found in the tomb structure. The unearthed burial places consist of three parts, side by side in the north-south direction. These rectangular planned places are covered with barrel vaults. Its vaults are bricked, and Khorasan mortar is used as a binder. Its walls contain a mixture of cut limestone, rubble stone, and brick materials. These places have a forecourt and two burial chambers. The forecourt is descended through a stepped entrance, then the burial chambers are reached. Among the structures numbered in the plan, four graves were identified in burial place no.1. In burial place no.2, a grave that has a gravestone dedicated to Sheikh Yahya Ibn Shebib, whose death year is 589 AH/1193 AD, was found. The gravestone of the Sheikh is made of smooth cut limestone and is designed in a rectangular shape. There is a well-preserved Arabic epitaph of four lines within the frame. The epitaph is written in Ayyubid Naskh calligraphy and the line spacings are separated from each other by thin strips.
In addition, four grave structures and gravestones with epitaphs were found during the excavations carried out in the courtyard. The excavations carried out in the tomb enabled the burial place to be revealed as well as the name of the tomb owner Sheikh Yahya and the year of his death to be determined. In this context, the burial places and grave structures unearthed in our study were introduced and the translations of the epitaphs on the gravestones from Arabic to Turkish were given.

Anahtar Kelimeler

Sheikh Hayat el-Harrani Mosque and Tomb, Sheikh Yahya Ibn Shebib, gravestone, Ayyu-bid epitaph, Harran

Kaynakça

• Badger 1852
• Badger, G. P., The Nestorians and their Rituals, Publisher Joseph Masters, London.
• Çal, H., “Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, S. 30, 292-383.
• İbn Cübeyir 2008
• İbn Cübeyir, Endülüsten Kutsal Topraklara. çev. İ. Güler, Selenge Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Eddé, A. M., Saladin, Grandes Biographies, Flammarion, Paris.
• Ekinci 2008
• Ekinci, A., Harran Mitolojisi ve Tarihi, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, İstanbul.
• Evliya Çelebi 2006
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Günümüz Türkçesiyle 3. Cilt-1. haz. S. Ali Kahraman ve Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Gedik, A., Hat Sanatı Bakımından Kudüs ve Çevresindeki Eyyûbî Kitâbeleri, (Yayınlanmamış Dok-tora Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Güler, G.-Güler, M., Mevlid-i Halil Camii Haziresi, ŞURKAV Yayınları, Şanlıurfa.
• Hillenbrand 2009
• Hillenbrand, R., “The Art of the Ayyubids: An Overview”, Ayyubid Jerusalem: The Holy City in Context 1187-1250, ed. R. Hillenbrand-S. Auld, London, 22-44.
• Karakaş 2012
• Karakaş, M., Şanlıurfa ve İlçelerinde Kitabeler, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdür-lüğü Yayınları, Konya.
• Kürkçüoğlu 2013
• Kürkçüoğlu, A. C., Şanlıurfa İli Camileri, Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdür-lüğü Yayınları, Ankara.
• Laquer 1997
• Laquer, H. P., Hüvel Baki/İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, çev. Selahattin Dilidüzgün, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Lloyd-Brice 1951
• Lloyd, S.-Brice, W., “Harran”, Anatolian Studies, I, Journal of the British Institute of Archaeology, Ankara.
• Mez, A., Geschichte der Stadt Harran in Mesopotamien bis zum Einfall der Araber, Publisher Strasburg.
• Nováček 2016
• Nováček, K., Melčák, M., Medieval Urban Landscape in Northeastern Mesopotamia, Archaeopress, Oxford.
• Önal, M., “Çarşı Hamamı” Harran ve Çevresi Arkeoloji, ed. M. Önal-İ. Mutlu-S. Mutlu, Şanlıurfa, 325-360
• Önel, A., “Şeyh Hayat El-Harranî”, İslâm Tarihi ve Medeniyetinde Harran, C I, ed. K. Şulul -M. Akgündüz -M. Şeker -Ö. Sabuncu - A. Gündüz-M. Sabuncu -İ. H. Çelik - S. Yılmaz, Ankara, 527-551.
• Özfırat 1994
• Özfırat, A., Eskiçağ’da Harran, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Rice, D. S., “A Muslim Shrine at Ḥarrān”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 17, No. 3, 436-448.
• Sachau 1883
• Sachau, E., Reise in Syrien und Mesopotamien, Published Brockhouse, Leipzig.
• Sourdel-Thomine 2022
• Sourdel-Thomine, J., “Kitābāt”, Encyclopaedia of Islam, Second Edition, online: http:// dx.doi.org.proxy.uba.uva.nl/10.1163/1573-3912_islam_COM_0525, son erişim tarihi: 13.10.2022.
• Şeşen, R., Harran Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Şulul, K., Hayat El-Harrani, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Van Berchem 1909
• Van Berchem M., Inschriften aus Syrien, Mesopotamien und Kleinasien gesammelt im Jahre 1899 von Max Freiherrn von Oppenheim, I. Arabische Inschriften. Beiträge zur Assyriologie und Semitischen Sprachwissenschaften VII/1, Leipzig.