Acemhöyük’ten Kırmızı Haç Motifli Bir Erken Tunç Çağı Çanağı

Yıl 2024, Sayı: 14, 47 - 68, 15.11.2024

Yalçın Kamış

Öz

Tuz Gölü’nün hemen güneyinde bulunan Acemhöyük, Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nın önemli ticari ve siyasi merkezlerinden biridir. Günümüze kadar sürdürülen çalışmalar, Acemhöyük’ün MÖ III. binyılın ilk yarısından itibaren iskân gördüğünü ve MÖ II. binyılın başlarında Orta Anadolu’nun büyük krallık merkezlerinden biri haline geldiğini göstermektedir. Bu çalışmada, Acemhöyük güney yamacında sürdürülen kazılarda ele geçen ve Erken Tunç Çağı’na tarihlenen bir çanak buluntusu ele alınmıştır. Güney yamaçta çöp çukuru içerisinde bulunan çanak, Anadolu’da en erken örnekleri Neolitik Çağ’da görülen kırmızı haç motifli çanakların bir örneğidir. Bu çanakların Erken Tunç Çağı’nın ilk yarısında İç Batı Anadolu çevresinde nispeten sınırlı bir bölgede yayılım gösterdikleri bilinmektedir. Ancak Erken Tunç Çağı sonlarına tarihlenen tabakalara sahip çok sayıda yerleşimde, bu tip çanakların bulunması, bir yaygınlaşma sürecine işaret etmiştir. Kırmızı haç motifli çanakların ele geçtiği yerleşimlerin coğrafi dağılımına bakıldığında, Batı Anadolu’dan Kilikya’ya kadar uzanan geniş bir bölgeyle karşılaşılmaktadır. Bu çalışmada tartışılan Acemhöyük çanağı, öncelikle arkeolojik bağlamı ve teknik özellikleriyle ele alınmıştır. Biçim ve bezeme özellikleri temelinde benzer örneklerle karşılaştırılan çanağın kırmızı haç motifinin yaygınlaştığı süreçle bağlantılı olduğu anlaşılmıştır. Biçim, hamur, astar gibi makroskopik özellikler, çanağın yerleşime dışarıdan getirilmediğine işaret etmiştir. Sonuç olarak Acemhöyük çanağının içinde bulunan kırmızı haç motifi, dönemin inanç sistemleriyle bağlantılı bir sembolün çanak çömlek üretimine yansıması şeklinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Acemhöyük, Orta Anadolu, Erken Tunç Çağı, Seramik, Kırmızı Haçlı Çanak

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

An Early Bronze Age Red-Cross Bowl from Acemhöyük

Öz

Acemhöyük, located just south of Tuz Gölü, is one of the key trading and political center of the Assyrian Trade Colonies Period. Excavations at the site have revealed that the earliest settlement dates back to the first half of the 3rd millennium BC, and the site became one of the largest kingdoms of Central Anatolia at the beginning of the 2nd millennium BC. In this study, a bowl from the Early Bronze Age unearthed during the excavations on the southern slope of Acemhöyük was discussed. The bowl discovered in a bothros on the southern slope is an example of bowls with red-cross motifs, the earliest examples of which were seen in Anatolia in the Neolithic Period. It is known that the red-cross decorated bowls were widespread in a limited area around inland Western Anatolia during the first half of the Early Bronze Age. However, their recovery at several sites with archaeological layers dating to the final phase of the Early Bronze Age suggests their increasing popularity. The geographical distribution of the sites that yielded red-cross bowls reveals a wide area extending from Western Anatolia to Cilicia. The Acemhöyük bowl is first discussed in line with its archaeological context and technical characteristics. Decorative elements and form characteristics of the bowl have been compared with similar samples and it has been recognized that the bowl is deeply connected with the spreading of the red-cross bowls. Macroscopical characteristics such as form, paste, and slip suggest that the bowl was not imported to the site. Consequently, the red-cross motif observed inside the Acemhöyük bowl is considered a symbol transferred into pottery production from belief systems of the related period.

Anahtar Kelimeler

Acemhöyük, Central Anatolia, Early Bronze Age, Pottery, Red-Cross Bowl

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

Kaynakça

• Bachhuber 2015
• Bachhuber, C., Citadel and Cemetery in Early Bronze Age Anatolia, Equinox Publishing, Bristol.
• Bertram-İlgezdi Bertram 2020
• Bertram, J. K.- İlgezdi Bertram, G., “Painted Pottery West of the Kızılırmak: Notes on Chronology and Supra-Regional Contacts at the Turn of the 3rd to 2nd Millennium BC”, TÜBA-AR, S. 27, Ankara, 61-79.
• Bilgen-Kapuci 2019
• Bilgen, A. N.-Kapuci, A., Seyitömer Höyük II, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Blegen-Caskey-Rawson 1951
• Blegen C.-Caskey J. L.-Rawson M., Troy the Third, Fourth and Fifth Settlements, Princeton Univeristy Press, Princeton.
• Duru, R., M.Ö. 8000’den M.Ö. 2000’e Burdur-Antalya Bölgesinin Altıbin Yılı, AKMED, Antalya.
• Duru-Umurtak 2013
• Duru, R.-Umurtak, G., “Yeniden Hacılar, Hacılar Büyük Höyük 2011-2012 Kazıları”, Arkeoloji ve Sanat, S. 142, İstanbul, 1-22.
• Efe, T., Demircihöyük III. 2. Die frühbronzezeitliche Keramik der jüngeren Phasen (ab Phase H), Phlipp von Zabern, Mainz.
• Efe, T., “Küllüoba İlk Tunç Çağı Boyalı Kaselerine Ait Birkaç Örnek”, Armağan Erkanal’a Armağan Anadolu Kültürlerine Bir Bakış, ed. N. Çınardalı Karaaslan-A. Aykurt-N. Kolonkaya Bostancı-Y. H. Erbil, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 187-196.
• Efe-Ay 2000
• Efe, T.-Ay, D. Ş. M., “Early Bronze Age I Pottery from Küllüoba near Seyitgazi, Eskişehir”, Anatolia Antiqua, C 8, İstanbul, 1-87.
• Emre, T., Camihöyük Alişar III Seramiği, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara.
• French 1967
• French, D. H., “Prehistoric Sites in Northwest Anatolia: I. İznik Area”, Anatolian Studies, C 17, London, 49-100.
• French 1993
• French, D. H., Acemhöyük Colonia Archelais and Road-Knots, Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbours, Studies in Honour of Nimet Özgüç, ed. M. J. Mellink-E. Porada- Tahsin Özgüç, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Garstang 1953
• Garstang, J., Prehistoric Mersin Yümük Tepe in Southern Turkey, Clarendon Press, Oxford.
• Goldman 1956
• Goldman, H., Excavations at Gözlü Kule, Tarsus. Volume II. From the Neolithic Through the Bronze Age, Princeton University Press, Princeton.
• Gürsan Salzman 1992
• Gürsan Salzman, A., Alacahöyük: A Reassessment of the Excavation and Sequence of the Early Bronze Age Settlement, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), University of Pennyslvania, Pennyslvania.
• İbiş-Durmuş 2010
• İbiş, R.-Durmuş S., “Çankırı Salur: Orta Anadolu’nun Kuzeyinde Bir Eski Tunç Çağı Mezarlığı”, Anadolu, S. 36, Ankara, 13-43.
• Joukowsky 1986
• Joukowsky, M. S., Prehistoric Aphrodisias, An Account of the Excavations and Artifact Studies Volumes I-II, Brown University/Universite Catholique de Louvain, Court-Etienne.
• Kamış, Y., “Acemhöyük Buluntuları Işığında Erken Tunç Çağı’nda Orta Anadolu’nun Güneyinde Çark Yapımı Seramiğin Ortaya Çıkışı”, Adalya, S. 21, İstanbul, 59-84.
• Kamış, Y., “Acemhöyük’ten Bir Grup Erken Tunç Çağı Seramiği”, Anadolu Prehistoryasına Adanmış Bir Yaşam: Jak Yakar’a Armağan, ed. B. Gür-S. Dalkılıç, Bilgin Kültür Sanat, Ankara, 239-261.
• Kamış-Öztan 2019
• Kamış, Y.-Öztan, A., “2018 Yılı Acemhöyük Kazıları”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 1, Ankara, 147-159.
• Korfmann 1983
• Korfmann, M., “Red Cross Bowl Angeblicher Leittyp für Troja V”, Beiträge zur Altertumskunde Kleinasiens, Festschrift für Kurt Bittel, ed. R. M. Boehmer-H. Hauptmann, Verlag Philipp von Zabern, Mainz, 291-298.
• Lamb, W., “Excavations at Kusura near Afyon Karahisar”, Archaeologia, C 86, London, 1-64.
• Lloyd-Gökçe 1951
• Lloyd, S.-Gökçe, N., “Excavations at Polatlı: A New Investigation of Second and Third Millenium Stratigraphy in Anatolia”, Anatolian Studies, C 1, The British Institute at Ankara, 21-75.
• Lloyd-Mellaart 1962
• Lloyd, S.-Mellaart, J., Beycesultan. Vol. 1: The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels, The British Institute of Archaeology, London.
• Mellaart 1958
• Mellaart, J., “Second Millennium Pottery from the Konya Plain and Neighbourhood”, Belleten, C 22, S. 87, Ankara, 311-346.
• Mellaart 1966
• Mellaart, J., The Chalcholithic and Early Bronze Ages in the Near East and Anatolia, Khayats, Beirut.
• Mellaart 1970
• Mellaart, J., Excavations at Hacılar, Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Mellink 1974
• Mellink, M. J., “Archaeology in Asia Minor”, American Journal of Archaeology, C 78, 25-32.
• Omura, S., Anadolu’da Alişar III Seramiği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Orthmann 1963
• Orthmann, W., Die Keramik der Frühen Bronzezeit aus Inner Anatolien, Verlag Gebr. Mann, Berlin.
• Öktü, A., Die Intermediate Keramik in Kleinasien, W. u. J. M. Salzer, München.
• Özgüç, N., “Acemhöyük Kazısı 1979 Çalışmaları”, Belleten, C 86, S. 307, Ankara, 779-825.
• Özgüç, N., “Acemhöyük Kazıları 1981 Yılı Çalışmaları”, Belleten, C 84, S. 301, Ankara, 837-886.
• Özgüç, N., Acemhöyük-Buruşhaddum I, Silindir Mühürler ve Mühür Baskılı Bullalar, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Öztan, A., “Acemhöyük 1962-1988, 1989”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 75. Yıl Armağanı, Arkeoloji Bölümü Tarihçesi ve Kazıları, ed. O. Bingöl-A. Öztan-H. Taşkıran, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, 59-66.
• Postgate 2007
• Postgate, J. N., “The Ceramics of centralisation and dissolution a case study from Rough Cilicia”, Anatolian Studies, S. 57,141-150.
• Sarı, D., “Küllüoba’da Ele Geçirilen Siyah Ağız Kenarlı (Black Topped) Kaselerden Birkaç Örnek”, Belkıs ve Ali Dinçol’a Armağan, ed. M. Alparslan-M. Doğan Alparslan-H. Peker, Ege Yayınları, İstanbul, 647-656.
• Sarı, D., “Late EB II Pottery Recovered in Complex II of Küllüoba”, Anatolia Antiqua, C 17, İstanbul, 89-132.
• Seeher 1987
• Seeher, J., Demircihöyük III. 1. Die Keramik. A. Die neolithische und chalkolithische Keramik. B. Die fruhbronzezeitliche Keramik der alteren Phasen (bis Phase G), Phlipp von Zabern, Mainz.
• Singer Avitz 2004
• Singer Avitz, L., “The Middle Bronze Age Pottery from Areas D and P”, The Renewed Archaeological Excavations at Lachish (1973-1994) III, ed. D. Ussishkin, Emery and Claire Yass Publications, Tel Aviv, 900-965.
• Sperling 1976
• Sperling, J. W., “Kumtepe in the Troad: Trial Excavation 1934”, Hesperia, 45/4, 305-364.
• Symington 2007a
• Symington, D., “The Early Bronze Age Pottery”, Excavations at Kilisetepe 1994-98 From Bronze Age to Byzantine in western Cilicia, ed. N. Postgate-D. Thomas, London, 295-319.
• Symington 2007b
• Symington, D., “The Middle Bronze Age Pottery”, Excavations at Kilisetepe 1994-98 From Bronze Age to Byzantine in western Cilicia, ed. N. Postgate-D. Thomas, London, 319-329.
• Şahin, F., Küllüoba Höyüğü Orta Tunç Çağı’na Geçiş Dönemi (Übergangsperiode): Mimari ve Çanak Çömlek, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Şener, T., “Acemhöyük Erken Tunç Çağı III Boya Bezekli Seramik Grupları Üzerine Bir Değerlendirme”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli SBE Dergisi, C 12, S. 1, Nevşehir, 488-502.
• Şenyurt-Kamış-Akçay 2014
• Şenyurt, S. Y.-Kamış, Y.-Akçay, A., “Ovaören 2012 Yılı Kazıları”, 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 2, 62-80.
• Topbaş-Efe-İlaslı 1998
• Topbaş, A.-Efe, T.-İlaslı, A., “Salvage Excavations of the Afyon Archaeological Museum, Part 2: the settlement of Karaoğlan Mevkii and the Early Bronze Age Cemetery of Kaklık Mevkii”, Anatolia Antiqua, C 6, İstanbul, 21-94.
• von der Osten 1937
• von der Osten, H. H., The Alishar Hüyük Seasons of 1930-32 Part I, The University of Chicago Press, Chicago.