Perre 2020-21 Kazılarında Bulunan Pithos/Doliumlar Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 14, 169 - 198, 15.11.2024

Kahraman Yağız , Murat Tosun

Öz

Perre antik kent merkezinin güneybatısındaki kayalıkların kuzeydoğu yamaçlarında gerçekleştirilen 2020-21 yılları kazı çalışmaları, kentin yerel üretimi hakkında bilgi edinmemizi sağlamıştır. Bahsi geçen alanlarda, tahıl öğütmek amaçlı kullanılan taş değirmenin yanı sıra, kayaya oyularak oluşturulmuş üzüm işlikleri tespit edilmiştir. Bu durum, yerleşimin bir üretim sahası olarak da kullanıldığını göstermesi açısından önemlidir. Bununla birlikte, çok sayıda depolama amaçlı kullanım görmüş pithos/doliumlara ait parçalara da rastlanmıştır. Bu pithos/doliumlar, olasılıkla yerleşim çevresinde üretimi yapılan tahıl ve şarap gibi ürünlerin depolandığı büyük kaplardır. Makale kapsamında, Perre’nin kırsal yerleşimi olarak öngörülen alanlarında ele geçmiş pithos/dolium bulguları değerlendirilecektir. İki adet insitu olarak ele geçmiş pithos/dolium, yarıya kadar toprağa gömülü olarak tespit edilmiştir. Toplam 52 adet pithos/ dolium parçası ele geçmiş olup, bunların birçoğu amorf niteliği taşımaktadır. Ağız ve gövdenin üst kısımları kısmen korunmuş 15 adet pithos/doliumun ağız yapıları dikkate alınarak, Perre’de beş tip tespit edilebilmiştir. Ayrıca bir adet dip kısmı korunmuş örnek de çalışmaya dâhil edilerek, Perre’de ele geçen pithos/doliumların tipolojik özellikleri genel hatlarıyla açıklanmak istenmiştir. Perre’de bugüne kadar gerçekleştirilen kazı çalışmalarında, MÖ 1. yüzyılın ikinci yarısından MS 7. yüzyılın ilk yarısına kadar olan geniş bir tarih aralığına ait bulgular (seramik ve sikke gibi) yer almaktadır. Perre’deki pithos/doliumlara benzer tipolojik özellikler sunan örnekler; Anadolu ve Suriye başta olmak üzere Mezopotamya, Levant, Kuzey Afrika ve İtalya’nın bazı yerleşimlerinde de görülmektedir ve bu örnekler, ağırlıklı olarak Geç Roma-Erken Bizans Dönemi’ne tarihlenmektedir. Bu pithos/doliumlar hem analojik yolla karşılaştırılan bulgular ile olan benzer tipolojileri hem de yerleşimin üretim potansiyeline işaret eden süreci dikkate alınarak, MS 3-7. yüzyıl aralığına tarihlenebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Perre, İşlik, Pithos, Dolium, Şarap, Tahıl

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

An Evaluation of the Pithoi/Dolia Found in the 2020-21 Excavations at Perre

Öz

During the 2020-21 excavations on the northeastern slopes of the rocky areas in the southwest of Perre ancient city center, significant insights into the city’s local production activities were uncovered. In addition to discovering stone mills for grinding grain, winery facilities carved into the rock were identified, indicating that this area served as a production zone. Moreover, fragments of pithoi/dolia large containers likely used for storing products such as grain and wine produced within the settlement, were also found. This article focuses on evaluating the pithos/dolium findings discovered in the rural settlements of Perre. Two in-situ pithoi/dolia were found partially buried in the ground, and a total of 52 pithos/dolium fragments were recovered, most of which were amorphous. Based on the rim structures of 15 pithoi/dolia, five types were identified at Perre, along with an additional sample that preserved the bottom part. The typological features of the pithoi/dolia found at Perre are explained in general terms. Finds such as ceramics and coins from the second half of the 1st century BC to the first half of the 7th century AD have been uncovered in Perre. Examples with typological characteristics identical to those of Perre’s pithoi/dolia can be found in Mesopotamia, the Levant, Northern Africa, and Italy, particularly in Anatolia and Syria. These examples are predominantly dated to the Late Roman-Early Byzantine Period. Based on both the typological similarities with these analogously compared findings and evidence of settlement’s production capacity, the pithoi/dolia from Perre can be dated to 3th-7th centuries AD.

Anahtar Kelimeler

Perre, Winery, Pithos, Dolium, Wine, Grain

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

Kaynakça

• Akıllı 2015
• Akıllı, N., Anadolu Erken Tunç Çağ Mezarlıklar Kataloğu ve Ölü Hediyeleri Işığında Dönemin Sosyal Yapısı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Bass-Pulak vd. 1989
• Bass, G. F.-Pulak, C.-Collon, D.-Weinstein, J., “The Bronze Age Shipwreck at Ulu Burun: 1986 Campaign”, American Journal of Archaeology, S. 93/1, 1-29.
• Berndt 2003
• Berndt, M., Funde aus dem Survey auf der Halbinsel von Milet (1992-1999): Kaiserzeitliche und Frühbyzantinische Keramik, Leidorf, Rahden-Westf.
• Bişkin 2019
• Bişkin, Z., Kırşehir Merkez Kalehöyük Depolama Kaplarının Sınıflandırılması ve Tabakalara Göre Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Bittel 1934
• Bittel, K., Prähistorische Forschung in Kleinasien, Istanbuler Forschungen, İstanbul.
• Blitzer 1990
• Blitzer, H., “KOPΩ NEIKA: Storage-Jar Production and Trade in the Traditional Aegean”, Hesperia, 59/4, 675-711.
• Blömer-Facella 2008
• Blömer, M.-Facella, M., “Ein Weihrelief fur Jupiter Dolichenus aus der Nekropole von Perrhe”, PATRIS PANTROPHOS KOMMAGHNH, Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat, Asia Minor Studien 60, ed. E. Winter,-Dr. Rudolf Habelt GmbH, Bonn, 189-200.
• Blömer-Lätzer 2008
• Blömer, M.-Lätzer, A., “Ein Grabrelief aus der Nekropole von Perrhe” PATRIS PANTROPHOS KOMMAGHNH, Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat, Asia Minor Studien 60, ed. E. Winter,-Dr. Rudolf Habelt GmbH, Bonn, 227-230.
• Bostancı 1971
• Bostancı, E. Y., “Adıyaman Çevresinde Proto-Solutreen ve Adıyamaniyen Paleolitik Kültürler Üzerinde Bir Araştırma”, Antropoloji Dergisi, S. 5, Ankara, 47-82.
• Brijder 2014
• Brijder, H. A. G., Nemrud Dağı: Recent Archaeological Research and Conservation Activities in the Tomb Sanctuary on Mount Nemrud, De Gruyter, Berlin-Boston.
• Capano-Rescigno 2015
• Capano, M., Rescigno, C., Sirleto, R., Passariello, I., Marzaioli, F., D’Onofrio, A.-Terrasi, F., “AMS 14C dating at CIRCE: The Major Temple in Cumae (NA–Italy)”, Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, S. 361, Elsevier, 654-658.
• Crawford 1990
• Crawford, J. S., The Byzantine Shops at Sardis, Harvard University Press, Cambridge/ London.
• Day, P. M., “Petrographic Analysis of Ceramics from the Shipwreck at Point Iria”, The Point Iria Wreck: Interconnections in the Mediterranean, ca. 1200 BC, Proceedings of the International Conference, Island of Spetses, 19 September 1998, ed. W. Phelps-G. G. Lolos-G. Vichos, Hellenistic Institute of Marine Archaeology, Athens, 59-71.
• Deegest 2000
• Degeest, R., The Common Wares of Sagalassos: Typology and Chronology (SEMA III), Brepols, Turnhout.
• Dickinson 2006
• Dickinson, O. T. P. K., The Aegean from Bronze Age to Iron Age, Continuity and Change between the Twelfth and Eighth Centuries BC, Routledge, London.
• Doğan, A., “Perrhe: A City in Commagene in the Light of Ancient Sources”, Cedrus, S. IX, Antalya, 377-388.
• Dörner 1990
• Dörner, F. K., Nemrud Dağı’nın Zirvesinde Tanrıların Tahtları, çev. Vural Ülkü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Erarslan 2003
• Erarslan, F., “Perre Antik Kenti Nekropol Alanı Kaya Mezarları Kurtarma Kazısı”, 13. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 22-26 Nisan 2002, Denizli, haz. K. Olşen-F. Bayram-A. Özme-N. Gider, Kültür Bakanlığı DÖSİMM Basımevi, Ankara, 129-136.
• Erarslan-İnce-Alkan 2009
• Erarslan, F.-İnce, N. E.-Alkan, M., “Perre Antik Kenti Nekropol Alanı 2007 Yılı Kazı ve Temizlik Çalışmaları”, 17. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 28 Nisan-1 Mayıs 2008, Side, haz. F. Bayram-A. Özme, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 171-184.
• Erarslan-Özman vd. 2010
• Erarslan, F.-Özman, R.-Şancı, F.-Arslan, M.-Karaca, M. N.-Alkan, M., “Perre Antik Kenti Nekropol Alanı 2008 Yılı Kazı ve Temizlik Çalışmaları”, 18. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 27-30 Nisan 2009, Sivas, haz. H. Dönmez, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 91-104.
• Erarslan-Zeyrek vd. 2011
• Erarslan, F.-Zeyrek, T. H.-Özman, R.-Şancı, F.-Akın, E.-Arslan, M.-Alkan, M.-Karaca, M. N.-Koca, M. S., “Perre Antik Kenti Nekropol Alanı 2009 Yılı Kazı ve Temizlik Çalışmaları”, 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 29 Nisan-1 Mayıs 2010, Ordu, haz. A. N. Toy-C. Keskin, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 363-377.
• Estreicher 2006
• Estreicher, S. K., Wine: From Neolithic Times to the 21st Century, Algora Publishing, New York.
• Facella 2008a
• Facella, M., “The Sarcophagus of Grylos”, PATRIS PANTROPHOS KOMMAGHNH, Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat, Asia Minor Studien 60, ed. E. Winter, Dr. Rudolf Habelt GmbH, Bonn, 201-205.
• Facella 2008b
• Facella, M., “Hellenistic, Roman and Byzantine Coins from the Necropolis of Perrhe”, PATRIS PANTROPHOS KOMMAGHNH, Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat, Asia Minor Studien 60, ed. E. Winter, Dr. Rudolf Habelt GmbH, Bonn, 207-226.
• Fırat, N., Perge Konut Alanı Keramiği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Fidanci 2016
• Fidanci, F., Pithos Buluntuları Yoluyla Kuşadası, Kadıkalesi’ndeki Bizans Yapılaşmalarına İlişkin Öneriler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• Hartal-Hudson/Berlin 2008
• Hartal, M.-Hudson, N.-Berlin, A. M., “Khirbat El-Hawarit: A Ceramic Workshop on the Mount Hermon Slopes”, Atiqot, S. 59, Jerusalem, 131-155.
• Hayes, J. W., Handbook of Mediterranean Roman Pottery, British Museum Press, London.
• Hayes-‘Ala’ Eddine 1998-1999
• Hayes, J. W.-‘Ala’ Eddine, A., “BEY 004: A Transitional Byzantine-Umayyad Pottery Group”, British Association for Applied Linguistics, S. 3, London, 127-136.
• Holmqvist 2019
• Holmqvist, E., Ceramics in Transition: Production and Exchange of Late Byzantine-Early Islamic Pottery in Southern Transjordan and the Negev, Archaeopress Archaeology, Oxford.
• Humann-Puchstein 1890
• Humann, K.-Puchstein, O., Reisen in Kleinasien und Nordsyrien, Verlag von Dietrich Reimer, Berlin.
• Iliopoulos-Xanthopoulou 2011
• Iliopoulos, I.-Xanthopoulou, V.-Tsolis-Katagas, P., “A Petrographic Assessment of Houseware and Storage Pithoi in the Early Helladic Settlement of Helike, Achaea, Greece”, Helike IV. Ancient Helike and Aigialeia. Protohelladika: The Southern and Central Greek Mainland, ed. D. Katsōnopoulou, Hetaireia Philōn Archaias Helikēs, Athēna, 127-142.
• Kallipolitis Feytmans 1950
• Kallipolitis Feytmans, D., “Les pithoi à reliefs de l’île de Rhodes”, Bulletin de Correspondance Hellénique, S. 74, Paris, 135-180.
• Kennedy-Freeman-Falkner 1995
• Kennedy, D.-Freeman, P.-Falkner, R., “Southern Hauran Survey 1992”, Levant, S. XXVII, London, 39-73.
• Kılınçoğlu 2019
• Kılınçoğlu, H., Tayfur Sökmen Kampüs Kazısı, Roma Dönemi Günlük Kullanım Seramikleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay.
• Kirigin 2007
• Kirigin, K., “Pithos/dolium - uvodne napomene”, Zentrum für Balkanforschungen, S. 34, Sarajevo, 125-156.
• Kozbe-Güngör-Caner 2019
• Kozbe, G.-Güngör, A.-Caner, E., Geç Antik Çağ’da Bir Kırsal Yerleşim: Dede Harabeleri, Ege Yayınları, İstanbul.
• Kökten 1947
• Kökten, İ. K., “1945 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları”, Belleten, S. XI, 43, Ankara, 431-472.
• Mader 1996
• Mader, I., “Keramik der Forschungen im Gebiet von Kyenai aus den Jahren 1989-1992”, Lykische Studien 3: Die Siedlungskammer von Kyaneai in Lykien, bericht über Feldforschungen im Yavu- Bergland im Sommer 1992, ed. F. Kolb, Dr. Rudolf Habelt, Bonn, 87-112.
• Mimaroğlu 2011
• Mimaroğlu, S., Kuşadası, Kadıkalesi/Anaia Kazısı’nda Ele Geçen Bizans Dönemi Günlük Kullanım Seramikleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• Müller 1996
• Müller, U., Die Eisenzeitliche Keramik von Lidar Höyük, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ruprecht Karls Universität Heidelberg, Heidelberg.
• Öz, C., Myra ve Andriake Geç Roma Dönemi Seramikleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Özdemir 2009
• Özdemir, B. Ş., Patara Roma Dönemi Günlük Kullanım Seramikleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Özügül 2014
• Özügül, A., “Dara (Anastasiopolis) Sırsız Seramikleri”, Uluslararası Katılımlı XVI. Ortaçağ- Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas, 18-20 Ekim 2012, C 2, ed. M. A. Eser-E. B. Fataha-G. Koyun, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas, 651-661.
• Pittard 1931
• Pittard, E., Le visage nouveau de la Turquie: A travers l’Asie-Mineure, Societe d’Editions Geograhiques, Paris.
• Platon-Kopaka 1993
• Platon, L. L.-Kopaka, K., “Ληνοί Μινωικοί: Installations Minoennes de Traitement des Produits Liquides”, Bulletin de Correspondance Hellénique, 117/1, Paris, 35-101.
• Riley, J. A., “Coarse Pottery”, Excavations at Sidi Khrebish Benghazi, Supplement to Libya Antiqua, V/2, ed. J. A. Lloyd, Socalist People’s Libyan Arab Jamahiriya Secretariat of Education Department of Antiquities, Tripoli, 91-467.
• Reynolds 2014
• Reynolds, P., “The Homs Survey (Syria): Contrasting Levantine Trends in the Regional Supply of Fine Wares, Amphorae and Kitchen Wares (Hellenistic to Early Arab Periods)”, Roman Pottery in the Near East: Local Production and Regional Trade, Roman and Late Antique Mediterranean Pottery 3, Proceedings of the Round Table Held in Berlin, 19-20 February 2010, ed. B. Fischer Genz-Y. Gerber-H. Hamel, Archaeopress, Oxford, 53-65.
• Rotroff 2006
• Rotroff, S. I., The Athenian Agora, Volume 33, Hellenistic Pottery: The Plain Wares, American School of Classical Studies at Athens, Princeton.
• Routman 2006
• Routman, M. L., Daily Life in the Byzantine Empire, Greenwood Press, Westport.
• Sağlamtimur 2005
• Sağlamtimur, H., “The Volumes of Some Urartian Pithoi”, Anatolian Iron Ages V, Proceedings of the Fifth Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Van, 6-10 August 2001, ed. A. Çilingiroğlu-G. Darbyshire, British Institute at Ankara, Havertown, 140-143.
• Schiappelli 2015
• Schiappelli, A., “Along The Routes of Pithoi in the Late Bronze Age”, The Mediterranean Mirror Cultural Contacts in the Mediterranean Sea Between 1200 and 750 BC, International Post- doc and Young Researcher Conference Heidelberg, 6th-8th October 2012, Römisch- Germanisches Zentralmuseum Tagungen Band 20, ed. A. Babbi-F. Bubenheimer-E. B. Marín-Aguilera-S. Mühl, Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums, Mainz, 231-243.
• Sezgin 2018
• Sezgin, K., “Antik Dönemde Artı Ürün Depolama Kavramı ve Depolama Kapları”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11/1, Çorum, 595-610.
• Shaw-Shaw 1993
• Shaw, J. W.-Shaw, M. C., “Excavations at Kommos (Crete) During 1986-1992”, Hesperia, S. 62, California, 129-190.
• Kan Şahin-Laflı 2015
• Kan Şahin, G.-Laflı, E., “Roman and Late Roman-Early Byzantine Coarse Ware from Southwestern Paphlagonia”, Recent Studies on the Archaeology of Anatolia, ed. E. Laflı, S. Patacı, Archaeopress, BAR International Series 2750, Oxford, 327-437.
• Tekçam 2007
• Tekçam, T., Arkeoloji Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• Tosun, M., Dara (Anastasiopolis) Roma ve Geç Antik Dönem (Parth-Sasani) Seramikleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Türker 2009
• Türker, A. Ç., Demre-Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Bizans Dönemi Sırsız Seramikleri, Koç Üniversitesi Suna&İnan Kıraç Vakfı AKMED Yayınları, İstanbul.
• Unwin, T., Wine and the Vine: An Historical Geography of Viticulture and the Wine Trade, Routledge, London/New York.
• Ürün, İ., Antandros Nekropolisi Pithos Mezarlar, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• Vinocurov 1999
• Vinocurov, N. I., Vinodelie Antichnogo Bospora, Moskovskiĭ Pedagog Universitet, Moskova.
• Von der Osten 1933
• Von der Osten, H. H., Discoveries in Anatolia 1930-31, The University of Chicago Press, Chicago.
• Wicenciak 2002
• Wicenciak, U., “Preliminary Information on the Local Pottery from Chhîm”, British Association for Applied Linguistics, S. 6, Beirut, 62-76.
• Williams 1989
• Williams, C., Anemurium: Roman and Early Byzantine Pottery, Pontifical Institute for Medieval Studies, Toronto.
• Yağız-Tosun-Doğan 2022
• Yağız, K.-Tosun, M.-Doğan, T., “Seramik Buluntuları Işığında Perre İşliklerinin Kullanım Evreleri Üzerine Bir Ön Değerlendirme”, HÖYÜK , S. 10, Ankara, 2022, 145-175.