A Unique Cylinder Seal from the Hamzatepe Excavations

Yıl 2025, Sayı: 15, 15 - 28, 15.05.2025

Bora Uysal , Ali Çifçi

https://doi.org/10.37879/hoyuk.2025.1.015

Öz

Hamzatepe is located 10 km northwest of the Elbistan district in Kahramanmaraş province, immediately west of the Karahüyük neighborhood and adjacent to modern houses. This natural hill, partially covered with rocky areas, measures 380x380 meters and rises 48 meters above the surrounding plain. The Hurman Stream flows along the eastern edge of Hamzatepe, while Elbistan Karahöyük is located on the opposite bank. These two sites are situated on either side of the Hurman Stream, which flows into the Ceyhan River, in the southwestern part of the Elbistan Plain and to the north of Mount Şar. Following the resumption of excavations at Elbistan Karahöyük in 2015, surface surveys conducted at Hamzatepe revealed a cemetery in the northeastern part of the mound. Excavations began in this area in 2017, uncovering a series of urn burials dated mostly to the Middle Iron Age, predominantly involving cremation practices. A cylinder seal unearthed during the 2018 excavations is of particular importance due to its unique composition of figures. These figures are grouped into three thematically unrelated scenes. The first group, located at the center of the seal features a male and female sphinx standing opposite each other with a dead stag beneath their feet. The second group shows a pair of griffins facing each other on either side of a stylized tree, positioned next to the sphinxes. The third group, located below the sphinxes, consists of two male lions walking in opposite directions. Although the seal was found in a burial context dated to the Middle Iron Age, it stylistically reflects characteristics of the Middle Bronze Age. Based on close iconographic parallels, it is suggested that the seal was produced in the Old Syrian style during the Assyrian Trade Colonies Period.

Anahtar Kelimeler

Elbistan , Hamzatepe , Cylinder Seal , Sphinx , Griffin , Lion

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

Hamzatepe Kazılarından Ele Geçen Ünik Bir Silindir Mühür

Öz

Kahramanmaraş ili, Elbistan ilçesinin 10 km kuzeybatısında yer alan Hamzatepe, Karahüyük Mahallesi’nin hemen batısında, modern evlere bitişik bir konumdadır. Bazı kesimleri kayalıklarla kaplı doğal bir tepe olan bu merkez, 380x380 m boyutlarında ve 48 m yüksekliğindedir. Hamzatepe’nin doğu kenarında Hurman suyu akmakta, bunun diğer yakasında ise Elbistan Karahöyük yer almaktadır. Elbistan Ovası’nın güneybatı kesiminde ve Şar Dağı’nın kuzeyinde bulunan bu iki merkez, Ceyhan Nehri’ne akan Hurman suyunun iki yakasında karşı karşıya konumlanmıştır. Elbistan Karahöyük kazılarının 2015 yılında yeniden başlamasından sonra Hamzatepe’de yapılan yüzey araştırmaları, tepenin kuzeydoğu kesiminde bir mezarlık alanının bulunduğunu ortaya koymuştur. 2017 yılından itibaren kazılmaya başlanan bu alan, genel olarak Orta Demir Çağı’na tarihlendirilen ve çoğunlukla kremasyon türü gömülerin yapıldığı urne mezarlardan oluşmaktadır. Hamzatepe 2018 yılı kazılarında ele geçen bir silindir mühür, üzerinde yer alan figürlerin özgün bir kompozisyon sergilemesi bakımından önem taşımaktadır. Söz konusu figürler birbiriyle ilişkisi olmayan üç grup altında toplanmaktadır. Birinci grup, mührün ortasında karşılıklı duran bir çift erkek ve dişi sfenks ile bunların ayakları altında yatan ölü bir erkek geyikten oluşmaktadır. İkinci grup, sfenkslerin yanında, stilize bir ağacın iki yanında karşılıklı duran bir çift grifondan meydana gelmektedir. Üçüncü grup ise sfenkslerin altında, sağa ve sola doğru yürüyen bir çift erkek aslan betimlemesidir. Her ne kadar Orta Demir Çağı’na tarihlendirilen bir mezarlık alanında bulunmuş olsa da Hamzatepe mührü daha çok Orta Tunç Çağı’na ait özellikler ortaya koymaktadır. Tasvir edilen figürlerin yakın benzerlerinden hareketle, bu mühür, Assur Ticaret Kolonileri Çağı’nda, Eski Suriye stilinde üretilmiş olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Elbistan , Hamzatepe , Silindir Mühür , Sfenks , Grifon , Aslan

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• Akurgal 1989 Akurgal, E., Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik Yayınlar A.Ş., İstanbul.
• Alp 1972 Alp, S., Konya Civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir ve Damga Mühürleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Beran 1958 Beran, T., “Glyptische Funde”, Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft zu Berlin, 91, Berlin, 48-56.
• Bittel 1934 Bittel, K., Die Felsbilder von Yazılıkaya, Neue Aufnahmen der Deutschen Boğazköy-Expedition 1931, Druck der Buch- und Kunstdruckerei Bamberger Tagblatt, Bamberg.
• Bittel 1970 Bittel, K., Hattusha, The Capital of the Hittites, Oxford University Press, New York.
• Bittel-Naumann-Otto 1967 Bittel, K.-Naumann, R.-Otto, H., Yazilikaya: Architektur, Felsbilder, Inschriften und Kleinfunde, Zeller, Osnabrück.
• Boehmer-Güterbock 1987 Boehmer, R. M.-Güterbock, H. G., Glyptik aus dem Stadtgebiet von Boğazköy, Grabungskampagnen 1931-1939, 1952-1978, Boğazköy-Hattusa, Bd. 14/2, Gebr. Mann, Berlin.
• Buchanan 1981. Buchanan, B., Early Near Eastern Seals in the Yale Babylonian Collection, Yale University Press, New Haven, London.
• Canby 1975 Canby, J. V., “The Walters Gallery Cappadocian Tablet and the Sphinx in Anatolia in the Second Millennium BC”, Journal of Near Eastern Studies, 34/4, Chicago, 225-248.
• Collon 1987 Collon, D., First Impressions. Cylinder Seals in the Ancient Near East, British Museum Press, London.
• Çifçi 2019 Çifçi, A., “Two White Painted Vessels and Dating of Hamza Tepe (Elbistan-Karahöyük) Cemetery”, Colloquium Anatolicum, 18, İstanbul, 1-13.
• Delaporte 1940 Delaporte, L., Arslantepe I: La Porte des Lions, Mémoires de l’Institut Français d’Archéologie de Stamboul 5, E. de Boccard, Paris. Emre 2011 Emre, K., “Hitit Sanatında Kültepe/Kaniş’in İzleri”, Anadolu’nun Önsözü, Kaniş-Karumu, Asurlular İstanbul’da, ed. F. Kulakoğlu-S. Kangal, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 154-159.
• Erkanal 1993 Erkanal, A., Anadolu’da Bulunan Suriye Kökenli Mühürler ve Mühür Baskıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Erkanal Öktü 1979 Erkanal Öktü, A., “Ein Rollsiegel aus der Nähe von Gercüş”, Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie, 69/2, Berlin, 234-243.
• Frankfort 1939 Frankfort, H., Cylinder Seals, A Documentary Essay an the Art and Religion of the Ancient Near East, Macmillan and Co, London.
• Hawkins 2000 Hawkins, J. H., Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions, 1/2, Amuq, Aleppo, Hama, Tabal, Assur Letters, Miscellaneous, Seals, Indices, Walter de Gruyter, Berlin, New York.
• Koldewey 1913 Koldewey, R., Das Wieder Erstehende Babylon, Die Bisherigen Ergebnisse der Deutschen Ausgrabungen, J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig.
• Koldewey 1931 Koldewey, R., Koldewey, Die Königsburgen von Babylon 1, Die Südburg, Wissenschaftliche Veröffentlichungen der Deutschen Orient-Gesellschaft 54, J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig.
• Kubala 2015 Kubala, A., Iconography of ‘Neo-Hittite’ Seals, Creator Publishing House, Warsaw.
• Meuszynski 1981 Meuszynski, J., Die Rekonstruktion der Reliefdarstellungen und ihrer Anordnung im Nordwestpalast von Kalhu (Nimrud) (Räume B.C.D.E.F.G.H.L.N.P), Deutsches Archaologisches Institut, Abteilung Baghdad, Verlag Philipp von Zabern, Mainz.
• Moortgat 1969 Moortgat, A., The Art of Ancient Mesopotamia: The Classical Art of the Near East, Phaidon, London, New York.
• Oates 2004 Oates, J., Babil, Arkadaş Yayınevi, Ankara.
• Oates-Oates 2001 Oates, J.-Oates, D., Nimrud, An Assyrian Imperial City Revealed, British School of Archaeology in Iraq, London. Orthmann 1971 Orthmann, W., Untersuchungen zur späthethitischen Kunst, Rudolf Habelt Verlag, Bonn.
• Özgüç 1966 Özgüç, N., “Afyonkarahisar, Kayseri ve Malatya Çevresinden Derlenmiş olan Mühürler”, Anadolu, 10, Ankara, 155-178.
• Özgüç 1968 Özgüç, N., Kaniş Karum Ib Katı Mühürleri ve Mühür Baskıları: Seals and Seal Impressions of Level Ib from Karum Kanis, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Özgüç 1986 Özgüç, T., Kültepe Kaniş II, Eski Yakındoğu’nun Ticaret Merkezinde Yeni Araştırmalar: New Researches at the Trading Center of the Ancient Near East, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Özgüç 2005 Özgüç, T., Kültepe, Kaniš/Neša, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Özgüç-Özgüç 1949 Özgüç, T.-Özgüç, N., Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Karahöyük Hafriyatı Raporu 1947: Ausgrabungen in Karahöyük, Bericht über die im Auftrage der Türkischen Geschichts-Komission im 1947 durchgeführten Ausgrabungen, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Seeher 2011 Seeher, J., Taşa Yontulu Tanrılar: Hitit Kaya Tapınağı Yazılıkaya, Ege Yayınları, İstanbul.
• Strommenger 1964 Strommenger, E., The Art of Mesopotamia, Thames and Hudson, London.
• Teissier 1996 Teissier, B., Ancient Near Eastern Cylinder Seals from the Marcopoli Collection, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, London.
• Temizsoy 1989 Temizsoy, İ., Gaziantep Museums, Dönmez Ofset, Ankara.
• Topçuoğlu 2016 Topçuoğlu, O., Emblems of Power: Ideology and Identity in Late Old Assyrian Glyptic, Unpublished PhD Dissertation, The University of Chicago, Chicago.
• Uysal 2019 Uysal, B., “Elbistan Ovası’nda Yer Alan Bir Hitit Yerleşmesi: Elbistan Karahöyük”, Uluslararası Antik Çağ Döneminde Maraş Sempozyumu, ed. C. Kabakcı-İ. Solak-A. Ceylan-O. Dumankaya-M. Canlı-Ö. Y. Ova, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi, 98-104. Uysal 2023 Uysal, B., “Hamzatepe Kazılarının Ortaya Koyduğu İlk Sonuçlar ve Düşündürdükleri”, Halime Hüryılmaz’a Armağan Ege’nin Ruhunu Yaşamak: Studies Honour of Halime Hüryılmaz Living in Aegean Spirit, ed. A. Aykurt-H. Tekin-Ş. Aydıngün-T. Zimmermann-H. Aydıngün-S. Gedik-Zimmermann, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 383-396.
• Uysal-Çifçi 2018 Uysal, B.-Çifçi, A., “Elbistan Karahöyük Kazısı 2016”, 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 1, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 569-578.
• Uysal-Çifçi 2019a Uysal, B.-Çifçi, A., “Elbistan Karahöyük Kazısı 2017”, 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 1, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 397-410.
• Uysal-Çifçi 2019b Uysal, B.-Çifçi, A., “Elbistan Karahöyük Kazısı 2018”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 1, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 411-421.
• Uysal-Çifçi 2021 Uysal, B.-Çifçi, A., “Elbistan Karahöyük and Hamzatepe Excavations 2015-2020: A Hittite Settlement and Cemetery in the Elbistan Plain”, The Archaeology of Anatolia, Volume IV, Recent Discoveries (2018-2020), eds. S. R. Steadman-G. McMahon, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle, 96-107.
• Uysal-Çifçi 2022 Uysal, B.-Çifçi, A., “Elbistan Karahöyük Kazısı 2019-2020”, 2019-2020 Kazı Çalışmaları C 1, ed. A. Özme, , Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 355-366.
• Von der Osten 1934 Von der Osten, H. H., Ancient Oriental Seals in the Collection of Mr. Edward T. Newell, Oriental Institute Publication, Vol. 22, The University of Chicago Press, Chicago.
• Von Luschan 1902 Von Luschan, F., Ausgrabungen in Sendschirli 3, Thorsculpturen, Mittheilungen Orientalischen Sammlungen 13, G. Reimer, Berlin.
• Woolley-Barnett 1952 Woolley, C. L.-Barnett, R. D., Carchemish 3, The Excavations in the Inner Town, The Hittite Inscriptions, British Museum, London.
• Woolley-Lawrence 1914. Woolley, C. L.-Lawrence, T. E., Carchemish 1, Introductory, British Museum, London.
• Yiğit-Özcan-Kıymet 2016 Yiğit, T.-Özcan, A.-Kıymet. K., Hitit İmparatorluk Dönemi Kaya Anıtları, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.