“Chamber A” Identified in the Eastern Analemma Filling of the Metropolis Theater: A Functional Implementation Planned with Roman Structural Engineering

Yıl 2025, Sayı: 15, 73 - 96, 15.05.2025

Serdar Aybek , Burak Arslan

https://doi.org/10.37879/hoyuk.2025.1.073

Öz

In the excavations and researches conducted thus far at the ancient city of Metropolis, the largest structure identified on a Hellenistic urban scale is the theatre, located on the southern slopes of the hill upon which the city was founded. Constructed in the mid-2nd century BC, the Metropolis Theatre stands as one of the best-preserved examples of Hellenistic theatre architecture, comprising key components such as the koilon, orchestra, and skene. Various additions and modifications were made to the structure during different phases of the Roman Imperial period. One such modification occurred in the east analemma fill of the koilon. In 2018, archaeological excavations in this fill area uncovered a structure designated as ‘Chamber A’. This study focuses on the function of Chamber A and its relationship with the surrounding spaces. Furthermore, the construction process of Chamber A within the theatre -encompassing its materials, techniques, and workmanship- was examined. Based on archaeological context findings, it has been determined that the structure was built in the first half of the 1st century AD.

Anahtar Kelimeler

Metropolis , Theater , Analemma , Koilon , Kerkis

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

Teşekkür

This study was supported by the Turkish Historical Society with the project number “TP4-273”. Within the scope of the project titled “Investigation of the Analemma Wall of Metropolis Theater” and within the scope of Burak Arslan's doctoral thesis titled “Metropolis Theater” evaluated. Culture and Tourism of the Republic of Turkey for their contributions to the Metropolis Excavation We would like to thank the Ministry and the Turkish Historical Society.

Metropolis Tiyatrosu’nun Doğu Analemma Dolgusunda Tespit Edilen A Mekânı: Roma Yapı Mühendisliğiyle Planlanan İşlevsel Bir Uygulama

Öz

Metropolis Antik Kenti’nde bugüne kadar yürütülen kazı ve araştırmalarda, Helenistik Dönem kent ölçeğinde tespit edilen en büyük yapı, kentin kurulu olduğu tepenin güney yamaçlarında planlanan tiyatrodur. MÖ 2. yüzyılın ortalarında inşa edilen tiyatro, koilon, orkestra ve skene gibi birimleriyle Helenistik tiyatro mimarisinin en iyi korunmuş örneklerinden biridir. Roma İmparatorluk Dönemi’nin farklı süreçlerinde tiyatroda gerçekleştirilen ekleme ve düzenlemelerle, yapının birimlerinde değişiklikler meydana gelmiştir. Bunlardan biri, koilonun doğu analemma dolgusunda gerçekleşmiştir. 2018 yılında dolgu alanında yapılan arkeolojik kazılar sonucunda “A Mekânı” olarak tanımlanan yapıyla karşılaşılmıştır. Çalışmanın konusu, bu mekânın fonksiyonu ve bulunduğu alanla ilişkisi üzerinde temellendirilmiştir. Ayrıca malzeme, teknik ve işçilik özellikleriyle, A Mekânı’nın tiyatrodaki inşa süreci araştırılmış, arkeolojik kontekst buluntularının da yardımıyla yapının MS 1. yüzyılın ilk yarısında inşa edildiği değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Metropolis , Tiyatro , Analemma , Koilon , Kerkis

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Teşekkür

Bu çalışma, Türk Tarih Kurumu tarafından “TP4-273” proje numarasıyla desteklenen “Metropolis Tiyatrosu Analemma Duvarının Araştırılması” başlıklı proje kapsamında yürütülmüş ve Burak Arslan’ın “Metropolis Tiyatrosu” başlıklı doktora tezi kapsamında değerlendirilmiştir. Metropolis Kazısı’na sağladıkları katkılardan ötürü T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Türk Tarih Kurumuna teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Akkuş Koçak 2021 Akkuş Koçak, E., “Glass Workshops and Glass Production in Metropolis (Ionia)”, Annales du 21 Congrés de 1’Association Internationale pour 1’Historie du Verre, 3-7 September, 2018, ed. O. Sevindik, Efe Glass, İstanbul, 245-254.
• Aybek 2009 Aybek, S., Metropolis İonia I Heykel, Metropolis’de Hellenistik ve Roma Dönemi Heykeltıraşlığı, Homer Kitabevi, İstanbul.
• Aybek vd. 2009 Aybek, S.-Ekin Meriç, A.-Öz, A. K., İonia’da Bir Ana Tanrıça Kenti Metropolis, Homer Kitabevi, İstanbul.
• Aybek 2016 Aybek, S., “Metropolis’te Bulunan Üç Roma Hamamı, Şehir Planlama, Mimari Özellikler ve Sosyal Kontekst Bakımından Kısa Bir Değerlendirme”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 153, İstanbul, 109-124.
• Aybek vd. 2017 Aybek, S.-Gülbay, O.-Kılıç, M.-Arslan, B.-Balım, Y.-Canseven, U., “2016 Yılı Metropolis Çevresi Yüzey Araştırması”, 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C 2, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Bursa, 303-318.
• Aybek vd. 2019a Aybek, S.-Gülbay, O.-Canseven, U., “2017 Yılı Metropolis Çevresi Yüzey Araştırması”, 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C 3, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 333-348.
• Aybek vd. 2019b Aybek, S.-Arslan, B.-Balım, Y.-Canseven, U., “Metropolis Arkeolojik Araştırmaları, 2018”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 4, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 151-170.
• Aybek-Arslan vd. 2021 Aybek, S.-Arslan, B.-Gülbay, O., The Peristyle House of Metropolis, Ege Yayınları, İstanbul.
• Bingöl 2005 Bingöl, O., Menderes Magnesiası Theatron Magnesia on the Meander, çev. A. Çalık Ross-J. Ross, Arkeoloji, Kültür, Sanat Dizisi 3, Homer Kitabevi, İstanbul.
• Doğer 2000 Doğer, E., Antik Çağda Amphoralar, Sergi Yayınevi, İzmir.
• Head 1892 Head, B. V., Catalogue of the Greek Coins of Ionia, Printed by British Museum, London. Keil-Premerstein 1914 Keil, J.,-Premerstein, A. von, Bericht über eine dritte Reise in Lydien und den angrenzenden Gebieten Ioniens: ausgeführt 1911 im Auftrage der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Denkschriften der philosophisch-historischen Klasse, Band 57, Abhandlung 1, Verlag der Alfred Hölder, Wien.
• Ekin Meriç 2013 Ekin Meriç, A., Metropolis İonia III; Ana Tanrıça Kutsal Mağaraları, Homer Kitabevi, İstanbul.
• Ferrero 1990 Ferrero, D. B., Batı Anadolu’nun Eski Çağ Tiyatroları, çev. E. Özbayoğlu, İtalyan Kültür Heyeti Arkeoloji Bölümü, Ankara.
• Gassner 1997 Gassner, V., Das Südtor der Tetragonos-Agora, Keramik und Kleinfunde, Forschungen in Ephesos, XIII/1/1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
• Gilkes 2003 Gilkes, O. J., The Theatre at Butrint, Luigi Maria Ugolini’s Excavations at Butrint 1928-1932, Albania Antica 4, BSA Suppl. 35, British School at Athens, London.
• Gürler 1994 Gürler, B., Metropolis’in Hellenistik Dönem Seramiği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• Hayes 1985 Hayes, J. W., “Sigillate orientali”, Atlante delle forme ceramiche II. Ceramica fine romana nel bacino mediterraneo (tardo ellenismo e primo impero), Enciclopedia dell’arte antica classica e orientale, ed. G. Pugliese Carratelli, Istituto della Enciclopedia Italiana, Roma, 1-96.
• Hayes 2008 Hayes, J. W., Roman Pottary Fine-Ware Imports, The Athenian Agora, 32, American School of Classical Studies at Athens, Princeton, New Jersey.
• Isler 2017 Isler, H. P., Antike Theaterbauten. Ein Handbuch, Textband, Denkschriften der philosophisch- historischen Klasse, 490, Archäologische Forschungen, 27, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna.
• Jörg 1968 Jörg, S., Hellenistische Keramik aus Pergamon, Deutsches Archäologisches Institut, Walter de Gruyter & Co., Berlin.
• Kayış 2012 Kayış, Y., Aydın Vilâyeti Salnâmelerinde Torbalı ve Sultan II. Abdülhamid’in Hayır Eserleri, Torbalı Belediyesi Kültür Yayınları-1, İzmir. Krauss 1973 Krauss, F., Das Theater von Milet: Das hellenistische Theater, der römische Zuschauerbau, Milet: Ergebnisse der Ausgrabungen und Untersuchungen seit dem Jahre 1899, 4.1, Deutsches Archäologisches Institut, Walter de Gruyter & Co., Berlin.
• Külzer 2011 Külzer, A., “Bizans Dönemi Ephesos’u: Tarihine bir genel bakış”, Bizans Dönemi’nde Ephesos, ed. D. Falko-S. Ladstätter, Ege Yayınları, İstanbul, 29-46.
• Lawall 2004 Lawall, M. L., “Archaeological Context and Aegean Amphora Chronologies: A case study of Hellenistic Ephesos”, Transport amphorae and trade in the eastern Mediterranean, ed. J. Eiring-J. Lund, Monographs of the Danish Institute at Athens 5, Aarhus, 171-188.
• Ladstätter 2010a Ladstätter, S., “Süd- und Westportikus”, Das Sog. Lukasgrab in Ephesos, Eine Fallstudie zur Adaption antiker Monumente in byzantinischer Zeit, ed. A. Pülz, Forschungen in Ephesos, IV/4, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien, 250-344.
• Ladstätter 2010b Ladstätter, S., “Keramik”, Hanghaus 2 in Ephesos, Die Wohneinheiten 1 und 2, Baubefund, Ausstattung, Funde, ed. F. Krinzinger, Forschungen in Ephesos, XIII/8, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien, 172-279.
• Meriç 1982 Meriç, R., Metropolis Ionien: Ergebnisse einer Survey-Unternehmung in den Jahren 1972-1975, Beiträge zur klassischen Philologie Heft 142, Verlag Anton Hain, Königstein/Ts.
• Meriç 2002 Meriç, R., Späthellenistisch-römische Keramik und Kleinfunde aus einem Schachtbrunnen am Staatsmarkt in Ephesos, Forschungen in Ephesos, IX/3, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
• Öhlinger 2017 Öhlinger, B., “Nordflügel des Theaters”, Das Theater von Ephesos Archäologischer Befund, Funde und Chronologie, ed. F. Krinzinger-P. Ruggendorfer, Ephesos 2.1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna, 76-88.
• Rotroff-Andrew 2003 Rotroff, S. I.-Andrew, O.jr., The Hellenistic Pottery From Sardis: The Finds Through 1994, Archaeological Exploration of Sardis, Monograph 12, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London.
• Schachner-Meriç 2000 Schachner, A.-Meriç, R., “Ein Stempelsiegel Des Späten 2. Jahrtausends v. Chr. aus Metropolis in Ionien”, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, XLII/I, 85-102. Sear 2006 Sear, F., Roman Theatres, An Architectural Study, ed. J. Bennet-J. Boardman-J. J. Coulton-D. Kurtz-R. R. R. Smith-M. Steinby, Oxford Monographs on Classical Archaeology, Oxford University Press, Oxford / New York.
• Styhler-Aydın 2017 Styhler-Aydın, G., “Hellenistic Koilon.”, Das Theater von Ephesos Archäologischer Befund, Funde und Chronologie, trans. C. Leisser, eds. F. Krinzinger-P. Ruggendorfer, Ephesos 2.1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna, 480-483.
• Vaag vd. 2004 Vaag, L. E.-Nørskov, V.-Lund, J., The Pottery, Ceramic Material and Other Finds from Selected Context, The Maussolleion at Halikarnassos, Reports of the Danish Archaeological Expedition to Bodrum, 7, Jutland Archaeological Society Publication.
• Eski Çağ Kaynakları
• Hierocles 1893 Hierocles, Synecdemvs, çev. Henrico Gelzer, Lipsiae.
• Klaudios Ptolemaios 1845 Klaudios Ptolemaios, Geographia, ed. C. F. A. Nobbe, Lipsiae.
• Strabo 1960 Strabo, The Geography of Strabo, Book VI, trans. H. L. Jones, The Loeb Classical Library, Cambridge.