Hadrianopolis Güney Nekropolü’nde Ele Geçen Sandalet (Caligae) Raptiyeleri

Yıl 2025, Sayı: 15, 97 - 112, 15.05.2025

Ersin Çelikbaş , Elif Nur Çakmak

https://doi.org/10.37879/hoyuk.2025.1.097

Öz

Ayakkabı, insanlık tarihiyle birlikte doğa koşullarından korunma ve örtünme ihtiyacının bir sonucu olarak giyimin önemli bir parçası hâline gelmiştir. İnsanoğlu giyimi keşfettiği andan itibaren ayaklarını dış etkenlerden koruma gereksinimi duymuş ve bu gereksinim zamanla ayakkabının ortaya çıkmasına öncülük etmiştir. Ayakkabı, sadece ayakları korumakla kalmayıp, zaman içinde toplumsal statü, milliyet, meslek ve rütbe gibi pek çok farklı konumu da simgeleyen önemli bir göstergeye dönüşmüştür. Roma İmparatorluğu’nda da ayakkabılar, işlevsel kullanımlarının yanı sıra bireylerin sosyal statüsünü ve ekonomik gücünü yansıtan önemli kültürel göstergelerden biri olmuştur. Bu çalışmanın odak noktasını oluşturan sandal raptiyeleri, Karabük ili, Eskipazar ilçesi sınırları içerisinde yer alan Hadrianopolis Antik Kentinin Güney Nekropol alanında gerçekleştirilen arkeolojik kazılar sırasında tespit edilmiştir. Söz konusu nekropol, Dört Nehir Kilisesi’nin güneyinde, Balkayası olarak adlandırılan kayalık bir topografyada konumlanmaktadır. 2018 yılında başlatılan sistematik kazı çalışmaları, hâlen devam etmektedir. Kalkerli bir dokuya sahip olan kayalık alanda, çeşitli tiplerde mezarlar tespit edilmiştir. Nekropol alanının en önemli özelliklerinden biri, Roma ve Bizans Dönemleri boyunca kesintisiz bir kullanım sergilemesidir. Yürütülen sistematik kazı çalışmaları sonucunda günümüze kadar toplam 286 adet kaya mezarı belgelenmiştir. Özellikle 2020-2021 yılları arasında gerçekleştirilen kazı sezonlarında, M-46, M-63, M-84 ve M-116 olarak numaralandırılan mezarların içerisinde, 149 adet sandalet raptiyesi ele geçmiştir. Antik kent kazılarında sıklıkla karşılaşılan bu raptiyelerin, Roma askerî ayakkabısı olarak bilinen caligae ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Raptiyeler, bulundukları mezarların arkeolojik konteksti ve stratigrafik verileri doğrultusunda tarihlendirilmiş; ayrıca Antik Dönem ölü gömme gelenekleri içerisindeki işlevsel ve sembolik rolleri bakımından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sandalet, Caligae, Raptiye, Roma, Hadrianopolis

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Caligae Nails Discovered in the Southern Necropolis of Hadrianopolis

Öz

Shoes have been an essential component of clothing throughout human history, emerging from the need to protect and cover the body against environmental conditions. Since humans discovered clothing, they sought ways to shield their feet from external factors, ultimately leading to the invention. Shoes not only protect the feet of human beings from external conditions, but over time, it has been the main indicator of many positions such as social status, nationality, profession, and rank. Again, in the Roman Empire, footwear served not only utilitarian purposes but also acted as significant cultural markers reflecting individuals’ social and economic standing. This study focuses on sandal nails discovered during archaeological excavations in the Southern Necropolis of Hadrianopolis, located within the borders of the Eskipazar district of Karabük province. The necropolis, situated on the rocky terrain of Balkayası to the south of the Four Rivers Church, has been the site of systematic excavations since 2018. Various types of tombs have been documented in this calcareous area, which was continuously used during the Roman and Byzantine periods. To date, 286 rock-cut tombs have been identified. Notably, during the 2020–2021 excavation seasons, a total of 149 sandal nails were unearthed from the tombs numbered M-46, M-63, M-84, and M-116. Frequently encountered in excavations of ancient settlements, these nails are considered to be associated with caligae, the Roman military sandal. The nails have been based on archaeological contexts and stratigraphic data of the graves in which they were found, and their functional and symbolic roles within ancient funerary traditions are evaluated.

Anahtar Kelimeler

Sandal, Caligae, Nail, Roman, Hadrianopolis

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

Kaynakça

• Berkol 2009 Berkol, C., “Hellen, Roma ve Bizans Ayakkabılarının Moda Tarihi Üzerindeki Etkileri”, Lectio Socialis, 3/2, 87-100.
• Biernacki 2021 Biernacki, A. B., “Some remarks on traces left by humans on building ceramics from Novae in the light of new data”, Nunc decet çaput impedire myrto, ed. K. Narloch-T. Plociennik-J. Zelazowski, Warsaw, 81-90.
• Bishop-Coulston 2009 Bishop, M.C.-Coulston J. C. N., Roman Military Equipment: From The Punic Wars to the Fall of Rome, Oxford.
• Blank 1999 Blank, H., Eski Yunan ve Roma’da Yaşam, çev. İ. Tanrıkut, Arion Yayınları, İstanbul.
• Brouquier-Reddé-Deyber 2009 Brouquier-Reddé, V.-Deyber, A., “Fourniment, harnachement, quincaillerie, objets divers”, Alésia, fouilles et recherches franco-allemandes sur les travaux militaires romains autour du mont-Auxois (1991-1997) 2 – le matériel, ed. M. Reddé-S. Von Schnurbein, 293- 368.
• Ciugudean-Timofan 2012 Ciugudean, D.-Timofan, A., “Conservarea Unor Tinte de Caligae Din Fier Descoperite In Situ in Necropola Sudica (Dealul Furcilor-Podei) De La Apulum”, Terra Sebus Acta Musei Sebesiensis, 4, 443-454.
• Çelikbaş-Verim 2021 Çelikbaş, E.-Verim, E., “Hadrianoupolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi’nin Bema ve Apsis Mozaikleri”, JMR, 14, 79-99.
• Çelikbaş-Oyarçin 2022 Çelikbaş, E.-Oyarçin, K., “Roman Provincial Coins of Paphlagonian Hadrianopolis”, The Numismatic Chronicle, 182, 179-188.
• Enrich vd. 2012 Enrich, L. B. L.-Garcia, H. J. A.- Montoro, J. L. F.- Trujillo, E. M.- Sierra, J. M.- Sanchez, J. S.- Morales, J. R., “Archaeological Research on Vicarello’s Goblets Way A Gades Romam as it passes through Mariana and Mentesa (Puebla del Principe and Villanueva de la Fuente, Ciudad Real, Castilla-La Mancha, Spain)”, Archivo Espanol de Arqueologia, 85, 101-118.
• Kaba vd. 2019 Kaba, H.-Yılmaz, A.-Sulan, S., “Parion, Toprak Kuleler Mevkindeki Roma Dönemi Oda Mezarlar”, Aizanoi IV: Anadolu’da Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Ölü Gömme Adetleri, ed. E. Özer, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 487-506.
• Keleş-Çelikbaş 2019 Keleş, V.-Çelikbaş E., “Hadrianoupolis Nekropolleri ve Mezar Tipleri”, Aizanoi IV: Anadolu’da Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Ölü Gömme Adetleri, ed. E. Özer, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 187-212.
• Macdowall 2002 Macdowall, S., Late Roman Cavalaryman: AD 236-565, Oxford, Osprey Publishing.
• Morales vd. 2014 Morales, J. R.-Montoro, J. L. F.-Sanchez, J. S.-Enrich, L. B. D. L., “Los Clavi Caligarii o Tachuelas De Caliga. Elementos Identificadores De Las Calzadas Romanas”, LVCENTVM, XXXI, 147-164.
• Müsch 2014 Müsch, E., “Römische Sandalennagel aus Barkhausen eine Rekonstruktion der Herstellungstechnik”, Archaologie in Westfalen-Lippe, 250-253.
• Ollitrault 2019-2020 Ollitrault, M., Les clous de caligae et “de char”, a decor, Universite Rennes Master Thesis, Rennes 2019-2020.
• Richmond 1982 Richmond, I. A., Trajan’s Army on Trajan’s Column, London.
• Rosenthal-Heginbottom 2013 Rosenthal, R.-Heginbottom, R., “A Man Must not go out with a nail-studded sandal- footwear in Jewish sources and from archaeological remains”, In Drawing the Threads Togethar: Textiles and Footwear of the 1st Millenium AD from Egypt, ed. A. De Moor-C. Fluck-P. Linscheid, Tiels, 268-275.
• Smith 1980. Smith, William, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, Little Brown and Company, Boston.
• Sumner 1997 Sumner, G., Roman Army Wars of the Empire, London 1997.
• Volken 2011 Volken, M., “Les clous de chaussures du site de Pfyngut: Les bases d’une typochronologie. In: Paccolat O., Pfyn/Finges, évolution d’un terroir de la plaine du Rhône. Le site archéologique de «Pfyngut» (Valais, Suisse)”, Cahiers d’archéologie romande 121, Archaeologia Vallesiana 4, Lausanne, Annexe 2, 315-387. Zaaraoui vd. 2018 Zaaraoui, K. M.-Ronco, C.-Gagnol, M.-Feugère, M.-Buffat, L., “Les camps militaires tardo-républicains de Lautagne (Valence, Drôme)”, Bibracte 28: Les armées romaines en Gaule à l’époque républicaine. Nouveaux témoignages archéologiques, ed. M. Redde, 45-72.
• Zhurlavlev 2007 Zhurlavlev, D., “A fragment of a roof tile with imprint of the Roman sandal from Pantikapaion”, Bosporos Studies, XVII, 112-120.