Early Byzantine Opera Sectilia at Balatlar Church

Yıl 2025, Sayı: 15, 143 - 164, 15.05.2025

Gülgün Köroğlu , Durmus Gur

https://doi.org/10.37879/hoyuk.2025.1.143

Öz

Archaeological excavations in the remains of the building known as the Balatlar Church first began in 2010 under the leadership of Gülgün Köroğlu. Between 2010 and 2021, work was carried out in the vestibule, frigidarium, tepidarium, caldarium and palaestra sections of the Roman Bath. Space VIII, which served as the caldarium of the Roman bath, was repurposed and converted into a church in the early 5th or 6th century. A door in the center and niches on both sides in the eastern part of the Latin Cross-shaped caldarium (Space VIII) were modified, and a semicircular apse was added to Space XVIII, both internally and externally. Stratigraphic examinations provided important data about the construction phases, plan features and dating of the apse. During the studies carried out in this section, it was observed that the apse and bema were originally covered with marble slabs in opus sectile style. These marble slabs were dismantled at an undetermined date, but the bedding mortar was preserved and has survived to the present day. The Opus sectile with geometric compositions consists of various panels and arrangements. The compositional layout of the opus sectile panels share similarities with examples dated to the 5th and 6th centuries and were likely constructed as the apse floor covering during the Bath’s conversion bath into a church, following the apse’s construction. In this study, the composition of the opus sectile flooring will be analyzed and dated, and evaluated by comparison with contemporary examples.

Anahtar Kelimeler

Balatlar Church , Early Byzantine Period , Apse , Bema , Opus Sectile

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

Balatlar Kilisesi’ndeki Erken Bizans Dönemi Opus Sectileleri

Öz

Balatlar Kilise olarak tanınan yapı kalıntısındaki arkeolojik kazı çalışmaları, ilk olarak 2010 yılında Gülgün Köroğlu’nun başkanlığında başlamıştır. 2010-2021 yılları arasında, Roma hamamının vestibül (giriş), frigidarium (soğukluk), tepidarium (ılıklık), caldarium (sıcaklık) ve palaestra (oyun/spor alanı) bölümlerinde çalışmalar gerçekleştirilmiştir. 2019 yılı itibarıyla hamamın doğu kesiminde yer alan XVIII, XIX ve XX numaralı mekânlarda kazı çalışmaları başlatılmıştır. Öncelikle Roma hamamının caldariumu olan VIII numaralı mekân, 5 ya da 6. yüzyıl başlarında yeniden düzenlenip kiliseye çevrilmiştir. Latin Haçı planlı caldariumun (VIII numaralı mekân) doğu kesiminde, ortada bir kapı, iki yanda niş olan duvar düzenlemesi değiştirilip XVIII numaralı mekâna içte ve dışta yarım daire planlı bir apsis eklenmiştir. Kazı çalışmaları sırasında yapılan stratigrafik incelemeler, apsisin inşa evreleri, plan özellikleri ve tarihlendirilmesi hakkında önemli veriler sunmuştur. Bu kesimde gerçekleştirilen çalışmalarda, apsis ve bema zemininin opus sectile tarzında mermer plakalarla kaplı olduğu, mermer plakaların henüz belirleyemediğimiz bir tarihte söküldüğü fakat yatak harcının korunarak günümüze ulaştığı görülmüştür. Genelde geometrik kompozisyona sahip opus sectile döşemesi, farklı kompozisyonlardan ve panolardan oluşan bir mimari özelliğe sahiptir. Opus sectile panoların kompozisyon düzenlemeleri, 5-6. yüzyıllara tarihlenen örneklerle benzer özellikler taşımakta olup hamamın kiliseye dönüştürülmesi sırasında, apsisin inşasının ardından apsis zemin döşemesi olarak yapılmış olmalıdır. Bu çalışmada, opus sectile zemin döşemesinin kompozisyon anlayışının çözümlenmesi, tarihlendirilmesi ve çağdaş örneklerle karşılaştırılarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Balatlar Kilisesi , Erken Bizans Dönemi , Apsis , Bema , Opus Sectile

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• Adak Adıbelli 2020 Adak Adıbelli, I., “Tarsus Roma Hamamı Geç Antik Opus Sectile Döşemesi”, Journal of Mosaic Research, 13, 51-71.
• Alas 2018 Alas, Ç., “Opus Sectile Zemin Panoları ve Duvar Kaplamaları”, Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları 1989-2009, haz. S. Doğan-E. F. Fındık, Homer Kitabevi, İstanbul, 265-299.
• Baldini 2013 Baldini, I., “Early Byzantine Churches in Crete and Cyprus, Between Local Identity and Homologation”, Cahiers du Centre d’Etudes Chypriotes, 43, 31-49.
• Bryer-Winfield 2020 Bryer, A.-Winfield, D., Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topoğrafyası I, çev. İ. Köse, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Caggia 2018 Caggia, M. P., “Mosaic and Opus Sectile Pavements in the Church of St. Philip in Hierapolis/Aziz Philip Kilisesi’nden Opus Sectile ve Mozaik Döşemeler”, Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi, ed. C. Şimşek-T. Kaçar, Ege Yayınları, İstanbul, 309-324.
• Cumalıoğlu 2011 Cumalıoğlu, A., Hadrianoupolis ve Çevresi Geç Antik-Erken Bizans Mimari Plastik Örnekleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• D’Andria 2018 D’Andria, F., “Hierapolis Alma Philippum: Havari’nin Kutsal Alanı’ndaki Yeni Kazılar, Araştırmalar ve Restorasyonlar”, Anadolu/Anatolia, 44, 83-156.
• Gür 2019 Gür, D., Kuzeybatı Karadeniz’de Bizans Dönemi Dini Eserler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Gür-Gür 2016 Gür, D.-Gür, F., “Hagios Phokas”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14/3, 1-37.
• Hill 1995 Hill, S. J., “The Firest Season of Rescue Excavations at Çiftlik (Sinop)”, Anatolian Studies, 45, 219-231.
• Hobdari 2007 Hobdari, E., “Ambonët e Kishave të Shqipërisë/The Ambos of Albania”, Iliria, 33, 325- 350. Hoddinott 1963 Hoddinott, R. F., Early Byzantine Churches in Macedonia and Southern Serbia A Study of the Origins and the Initial Development of East Christian Art, St. Martin’s Press Inc, New York.
• Ilić 2010 Ilić, O., “Early Christian Ecclesiastical Monuments in Settlements and Forts in the Area of Niš”, Ниш и Византија, 18, 111-125.
• Kadıoğlu 2005 Kadıoğlu, M., “Die Opus Sectile-Wandverkleidung der Latrine in Magnesia am Mäander”, Istanbuler Mittelungen, 55, 305-332.
• Kadıoğlu 1997a Kadıoğlu, M., Menderes Magnesiası, Latrina Opus Sectileleri, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kadıoğlu 1997b Kadıoğlu, M., “Ankyra-Opus Sectileleri”, Türk Arkeoloji Dergisi, 31, 351-382.
• Karasipahi 2019 Karasipahi, M., Konya Arkeoloji Müzesi’nde Yer Alan Opus Sectile Döşemeleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Karivieri 2010 Karivieri, A., “Creating Contacts: Trade and Exchange along the Via Egnatia from the Roman to the Early Byzantine Period”, Bollettino di Archeologia I, Speciale C, 11/3, 15-22.
• Koch 2007 Koch, G., Erken Hristiyan Sanatı, çev. A. Aydın, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Koptev 2018 Koptev, A., Imperatoris Theodosii Codex, https://droitromain.univ-grenoble-alpes.fr/ Constitutiones/CTh16.html, son erişim tarihi: 22.10.2018.
• Köroğlu 2010 Köroğlu, G., “Sinop Balatlar Kilisesi’nde 2010 Yılı Kazı Çalışmaları”, Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ 4, AKVAD, Ankara, 207-212.
• Köroğlu 2011 Köroğlu, G., “2010 Yılı Sinop Balatlar Kilisesi Kazısı”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, C III, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Malatya, 65-76. Köroğlu 2012a Köroğlu, G., “2011 Yılı Sinop Balatlar Kilisesi Kazısı”, 34. Kazı Sonuçları Toplantısı, C III, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 313-324.
• Köroğlu 2012b Köroğlu, G., “Sinop Balatlar Kilisesi 2010 ve 2011 Yılı Kazı Çalışmaları”, Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, C 2, Eskişehir, 523-537.
• Köroğlu 2014 Köroğlu, G., “Sinop Balatlar Kilisesi Kazısı 2012 ve 2013 Yılı Çalışmaları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 1, Ankara, 511-534.
• Köroğlu 2015 Köroğlu, G., “2014 Yılı Sinop Balatlar Kilisesi Kazıları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 463-476.
• Köroğlu-Güngör 2015 Köroğlu, G.-Güngör Alper, E., “Sinop’ta Balatlar Kilisesi Olarak Tanınan Roma Hamam- Palaestra Kompleksi”, Sinoplu Filozof Diogenes, Anadolu’da Felsefeye Yolculuk 2, haz. H. Tepe- B. Çotuksöken, Sözcü Kitabevi, Ankara, 29-47.
• Köroğlu 2016a Köroğlu, G., “Sinop Balatlar Kazısı 2015 Yılı Kazı Çalışmaları”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 1, Ankara, 191-204.
• Köroğlu 2016b Köroğlu, G., “2014 Yılı Sinop Balatlar Kilisesi Kazıları”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 2, Ankara, 463-476.
• Köroğlu 2018 Köroğlu, G., “Sinop Balatlar Kilise 2016 ve 2017 Yılı Kazı Çalışmaları”, 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 2, Ankara, 179-200.
• Köroğlu 2019 Köroğlu, G., “Balatlar Kilise Kazısı 2018 Yılı Çalışmaları”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 2, Ankara, 227-240.
• Krautheimer 1965 Krautheimer, R., Early Christian and Byzantine Architecture, Yale University Press, Harmondsworth and Baltimore.
• Lequenne 1991 Lequenne, F., Galat’lar, çev. S. Albek, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. Morselli 2010 Morselli, C., “Lo Scavo-La Distruzione Dell’Agora E L’Imppianto Della Basilica Probizantina”, Elaiussa Sebaste III L’Agora Romana 3, ed. Eugenia Equini Schneider, Ege Yayınları, İstanbul, 54-89.
• Noei 2013 Noei, S., “2006 Yılı Kelenderis Kazısı Koruma ve Onarım Çalışmaları Ön Rapor”, Kamil Levent Zoroğlu’na Armağan, ed. M. Tekocak, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 433-439.
• Ötüken 1996 Ötüken, Y., “Likya Ortaçağ Araştırmaları ve Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı”, Adalya, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yıllığı, Antalya, 73-85.
• Özgümüş-Yavuz 2020 Özgümüş, F.-Yavuz, E., “Trabzon’daki Öteki Roma İmparatorluğu Sanatı Panagia Chrysokephalos Kilisesi (Ortahisar Camii) Restorasyon Çalışması”, Vakıf Restorasyon Yıllığı 21, 40-67.
• Özyıldırım-Yeğin 2017 Özyıldırım, M.-Yeğin, Y., “Olba Manastırı Kuzey Kilisesi’nden (Diakonikon) Bizans Dönemi Opus Sectile Taban Döşemesi”, Seleucia, 7, 47-68.
• Pamir 2008 Pamir, H., “Antakya (Antiocheia ad Orontes)’daki Bazı Hamam Yapılarının Yeniden Değerlendirilmesi F Hamamı, Narlıca Hamamı ve Çekmece Hamamı”, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı II, haz. İ. Delemen-S. Çokay Kepçe-A. Özdizbay-Ö. Turak, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, Antalya, 945-962.
• Peschlow 1983 Peschlow, U., “Zum Byzantinischen Opus Sectile-Boden”, Beiträge zur Altertumskunde Kleinasiens: Festschrift für Kurt Bittel, ed. R. M. Boehmer-H. Hauptmann, von Zabern, Mainz, 435-447.
• Petrova-Petkov 2015 Petrova, S.,-Petkov, V., “Παροικοπολις-Παρθικοπολις (Paroicopolis-Parthicopolis): Ancient and Early Byzantine City”, Thracian, Greek, Roman and Medieval Cities, Residences and Fortresses in Bulgaria, ed. Rumen Ivanov, Ratiaria Semper Floreat, Sofia, 341-492.
• Restle 1967 Restle, M., Byzantine Wall Painting in Asia Minor I-III, Irish University Press, Ireland.
• Şimşek-Bayram 2014 Şimşek, C.-Bayram, F., “Merkezi Kilise ve Çevresindeki Yapı Kalıntıları”, Laodikeia Çalışmaları 3, 10. Yılında Laodikeia (2003-2013 Yılları), ed. C. Şimşek, Ege Yayınları, İstanbul, 283-301.
• Viktoria 2016 Viktoria, G., Early Christian Church Architecture at the Tracian Coast of Bulgaria of the Black Sea Region, (Phd Dissertation), International Hellenic University, Tessaloniki.