Terracotta Lamps from the Middle Byzantine Period (10th-11th Centuries) Unearthed in the Amorium at Excavations

Yıl 2025, Sayı: 15, 165 - 196, 15.05.2025

Mehmet Kurt

https://doi.org/10.37879/hoyuk.2025.1.165

Öz

The subject of this study is a group of wheel-thrown terracotta lamps unearthed during the excavations at the city of Amorium. Terracotta lamps used to illuminate various places are generally produced with three different techniques: hand-shaped, mold-made, and wheel-thrown. It is seen that the wheel-thrown technique, which is one of these three techniques, was used intensively in the Middle Byzantine Period. Indeed, glazed and unglazed examples of wheel-thrown oil lamps with open forms can be identified in many centers. One of the centers where this type of lamp is particularly prevalent is Amorium, which stands out for being one of the cities where this lamp type was found in large quantities. This density is an important piece of data in terms of contributing to the studies on lamp findings. Amorium lamp findings were discovered in the Church A, Large Area, and Large Building-East (LBE) in the Lower City, as well as in the Inner Wall and Basilica B in the Upper City. A total of 57 lamps considering their form and fabric have been introduced in detail. They were also dated based on the layers in which they were found and by comparison with similar examples from other sites.

Anahtar Kelimeler

Amorium , Byzantium , Medieval Archeology , Terracotta Lamp , Lighting Devices

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

Amorium Kenti Kazılarında Bulunan Orta Bizans Dönemi (10-11. Yüzyıl) Pişmiş Toprak Kandilleri

Öz

Bu çalışmanın konusunu, Amorium kenti kazılarında tespit edilen bir grup çark yapımı pişmiş toprak kandil buluntusu oluşturmaktadır. Çeşitli mekânların aydınlatılmasında kullanılan pişmiş toprak kandiller, genellikle el yapımı, kalıp yapımı ve çark yapımı olmak üzere üç farklı teknikle üretilmişlerdir. Orta Bizans Dönemi’nde, bu üç teknikten biri olan çark yapım tekniğinin yoğun şekilde kullanıldığı görülmektedir. Nitekim birçok merkezde, çark yapım tekniği ile açık formda üretilen kandillerin sırlı ve sırsız örneklerini tespit etmek mümkündür. Söz konusu merkezlerden biri olan Amorium, bu kandil tipinin yoğun olarak ele geçtiği kentlerden biri olma özelliği ile dikkat çekmektedir. Bu yoğunluk, kandil buluntularına ilişkin yapılan çalışmalara katkıda bulunması açısından önemli bir veridir. Amorium kandil buluntuları, kentin Aşağı Şehir bölümünde yer alan A Kilisesi, Büyük Mekân ve Büyük Bina-Doğu (BBD) ile Yukarı Şehir bölümünde yer alan İç Sur ve Bazilika B alanlarında ele geçmiştir. Toplamda 57 adet olan kandiller, form ve hamur yapıları göz önünde bulundurularak ayrıntılı şekilde tanıtılmıştır. Ayrıca ele geçtikleri alanlardaki tabakalar ve diğer merkezlerde tespit edilen benzer örnekler dikkate alınarak tarihlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Amorium , Bizans , Orta Çağ Arkeolojisi , Pişmiş Toprak Kandil , Aydınlatma Araçları

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• al-Tabari 1991 al-Tabari, The History of al-Ṭabarī, vol. 33, Storm and Stress along the Northern Borders of the Abbasid Caliphate, trans. C. E. Bosworth, Albany: State University of New York Press.
• Ayönü 2014 Ayönü, Y., Selçuklular ve Bizans, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Belke-Restle 1984 Belke, K.-Restle, M., Tabula Imperii Byzantini IV, Galatien und Lykaonien, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
• Böhlendorf Arslan 2004 Böhlendorf Arslan, B., Die Glasierte Byzantinische Keramik aus der Tukei, Ege Yayınları, İstanbul.
• Bronner 1930 Broneer, O., Corinth, Vol. IV, Part II, Terracotta Lamps, Published for the American School of Classical Studies at Athens by Harvard University Press, Cambridge, Mass.
• Brants 1913 Brants, J., Antieke terra-cotta lampen uit het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, Ministerie van Binnenlandse Zaken, Leiden.
• Çokay 2000 Çokay, S., Antikçağda Aydınlatma Araçları, Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
• Demirel Gökalp 2021 Demirel Gökalp, Z. “Amorium Kazılarında Bulunan Styluslar”, TÜBA-KED , 23, 99-117.
• Demirel Gökalp vd. 2022 Demirel Gökalp, Z.-Erel, A. C.-Tsiviskis, N.-Yılmazyaşar, H.-Kurt, M., “2019 ve 2020 Yılı Amorium Kazıları” 2019 ve 2020 Yılı Kazı Çalışmaları, C 4, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 567-518.
• Demirel Gökalp-Kurt 2023 Demirel Gökalp, Z.-Kurt, M., “Amorium Kazılarında Bulunan Orta Bizans Dönemi Sırlı Isıtma Kapları”, TÜBA-KED , 27, 237-252.
• Doğer-Armağan 2020 Doğer, L.-Armağan, M. E., “Amorium, Yukarı Şehir İç Sur Alanı Kazısından Geç Orta Çağ Sırlı Seramikleri Üzerine İlk Gözlemler”, Art-Sanat, 14, 71-110.
• Gill 2003 Gill, M. A. V., “Middle Byzantine Terracotta Lamps”, Amorium Reports, II: Research Papers and Technical Reports, ed. C. S. Lightfoot, British Archaeological Reports, Bar Publishing, Oxford, 65-71. Gill-Şen 2013 Gill, M. A. V.-Şen, N. T., “Roman and Early Byzantine Terracotta Lamps”, Amorium Reports, II: Research Papers and Technical Reports, ed. C. S. Lightfoot, British Archaeological Reports, Bar Publishing, Oxford, 25-63.
• Güngör Alper 2021 Güngör Alper, E., “Çattepe Höyüğü’nde Bulunan Pişmiş Toprak Kandiller”, SDÜ Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 52, 77-90.
• Güngör vd. 2010 Güngör, E.-Köroğlu, G.-Laflı, E., “Yumuktepe Pişmiş Toprak Kandilleri”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri : 14-16 Ekim 2009, ed. K. Pektaş vd., Pamukkale Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü, Denizli, 333-341.
• Harrison 1993 Harrison, R. M., “Amorium 1991”, XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı, C II, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 247-259.
• Hubinger 1993 Hubinger, U., Die Antiken Lampen des Akademischen Kunstmuseums der Universität Bonn, Deutsches Archäologisches Institut, Berlin.
• Ivison 2007 Ivison, E. A., “Amorium in the Byzantine Dark Ages (seventh to ninth centuries)”, Post- Roman Towns, Trade and Settlement in Europe and Byzantium, Vol. 2, Byzantium, Pliska, and the Balkans, ed. J. Henning, Walter de Gruyter, Berlin, 25-29.
• Ivison 2012 Ivison, E. A., “Excavation at the Lower City Enclosure”, 1996-2008, Amorium Report 3: The Lower City Enclosure, Finds Reports and Technical Studies, ed. C. S. Lightfoot-E. A. Ivison, Ege Yayınları, İstanbul, 5-151.
• İnanan 2007 İnanan, F., “İzmir Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Pişmiş Toprak Kandil”, Sanat Tarihi Dergisi, 16/1, 49-65.
• Katsari vd. 2012 Katsari, C.-Lightfoot, C. S.-Özme, A., “The Amorium Mint and Coin Finds”, Amorium Reports 4, Berlin.
• Kawatoko 1987 Kawatoko, M., “Oil Lamps from Al-Fustat”, Orient, 23, 25-53. Cedrenus 1838 Cedrenus, G., Georgii Cedreni Historiarum Compendium, Tome I, ed. I. Bekker, Corpus Scriptorum Historiae Byzantiane 8, Verlag E. Webar, Bonn.
• Koçyiğit 2006 Koçyiğit, O., Amorium Hamam Yapısı Tarihsel Süreç İçerisindeki İşlevsel Değişim, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Koçak 2018 Koçak, T., Arkeolojik Veriler ve Yazılı Kaynaklar Işığında Amorium Kenti’nin Tarihi (En Eski Çağlardan Bizans Yerleşiminin Sonuna Kadar), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Kurt 2023 Kurt, M., “2022 Yılı Amorium İç Sur ve Bazilika B Kazıları Sırlı Seramik Buluntuları”, ASOS JOURNAL, 136, 263-281.
• Kurt 2022 Kurt, M., “Amorium İç Sur Kazıları (2020-2021) Beylikler ve Erken Osmanlı Dönemi Sırlı Seramik Buluntuları”, ODÜSOBİAD, 12/3, 2291-2306.
• Lightfoot vd. 2010 Lightfoot, C. S.-Ivison, E. A.-Koçyiğit, O.-Şen, M., “Amorium Kazıları, 2008”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, C I, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 133-157.
• Lightfoot vd. 2008 Lightfoot, C. S.-Koçyiğit, O.-Yaman, H., “Amorium Kazısı 2006”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı, C I, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 443-466.
• Lightfoot-Lightfoot 2007 Lightfoot, C. S.-Lightfoot, M., Anadolu’da Bir Bizans Kenti Amorium, Homer Kitabevi, İstanbul.
• Lightfoot 2012 Lightfoot, C. S., “Midlle Byzantine Terracotta Lamps 1993-2005”, Amorium Report 3: The Lower City Enclosure, Finds Reports and Technical Studies, ed. C. S. Lightfoot-E. A. Ivison, Ege Yayınları, İstanbul, 217-232.
• Lightfoot 2019 Lightfoot, C. S., “Lighting Devices Found at Byzantine Amorium (Turkey)”, Glass, Wax and Metal, Lighting Tecnologies in Late Antique, Byzantine and Medieval Times, ed. I. Motsianos-K. S. Garnett, Archaeopress Puplishing, Oxford, 132-138.
• Masri 2019 Masri, M. E., “Terracotta Oil Lamps from the Excavation at the BEY 004 Site (Beirut, Lebanon)”, Polish Archaeology in the Mediterranean, 28/1, 423-459. Menzel 1969 Menzel, H., Antike Lampen, im Römisch-Germanischen Zentralmuseum zu Mainz, Mainz.
• Oziol 1977 Oziol, T., Salamine de Chypre VII: Les lampes du musée de Chypre, De Boccard, Paris.
• Özkul Fındık 2003 Özkul Fındık, N., “Turkish Glazed Pottery”, Amorium Reports, II: Research Papers and Tecnical Reports, ed. C. S. Lightfoot, British Archaeological Reports, Bar Publishing, Oxford, 105- 118.
• Özcihan 2018 Özcihan, İ., Tarsus Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Pişmiş Toprak Kandil, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Schoolman 2012 Schoolman, E. M., “Roman and Early Byzantine Terracotta Lamps”, Amorium Report 3: The Lower City Enclosure, Finds Reports and Technical Studies, ed. C. S. Lightfoot-E. A. Ivison, Ege Yayınları, İstanbul, 193-215.
• Theophanes Continuatus 1938 Theophanes Continuatus, Theophanes Continuatus, Ioannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus, ed. I. Bekker, Corpus Scriptorum Historiae Byzantiane 45, Bonn.
• Vasiliev 1935 Vasiliev, A. A. Byzance et les Arabes. Tome I: La Dynastie d’Amorium (820-867). Éd. française préparée par Henri Grégoire et Marins Canard, Éditions de l’Institut de Philologie et d’Histoire Orientales, Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae, Bruxelles, 1. Appendix: “Al-Mas‘udi”, 327-338.
• Vorderstrasse 2019 Vorderstrasse, T., “Lamps from the Roman-Middle Islamic Periods”, Komana Small Finds, ed. D. B. Erciyas-M. Acara, Ege Yayınları, İstanbul, 131-153.
• Yavaş vd. 2018 Yavaş, A.-Demirel Gökalp, Z.-Güder, Ü-Kurt, M., “Amorium Kazılarında Bulunan Bir Grup Ok Ucu”, TÜBA-AR, 23, 179-2209.
• Yılmaz 2016 Yılmaz, G., “Hasankeyf Kazılarında Bulunan Seramik Kandiller”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 36, 275-288.
• Yılmazyaşar-Demirel Gökalp 2021 Yılmazyaşar, H.-Demirel Gökalp, Z., “Amorium’da Yukarı Şehir İç Sur Kazıları (2014- 2018)” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21/4, 1017-1050. Wladyslaw 1979 Wladyslaw, B. K., “Medievel Ceramic Oil Lamps Fustat”, Ars Orientalis, 8, 1-18.
• Winfield 1977 Winfield, D., “The Northern Routes across Anatolia”, Anatolian Studies, 27, 151-166.