Üstün Yetenekli Ortaokul Öğrencileri İçin Psiko-Sosyal Özellikler Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Psikometrik Özelliklerinin İncelenmesi

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 53 - 67, 17.06.2020

Osman Gönültaş , Ozlem Tagay

Öz

Bu araştırmanın amacı üstün yetenekli ortaokul öğrencilerinin psiko-sosyal özelliklerini ölçmeye yarayan geçerli ve güvenilir bir ölçek geliştirmektir. Bu amaçla öncelikle alan yazın taraması yapılarak üstün yeteneklilerin psikososyal özellikleri ile ilgili kavramsal çerçeve oluşturulmuştur. Araştırmanın çalışma grubunu Isparta, Konya ve Burdur il merkezlerinde bulunan Bilim ve Sanat Merkezlerinde 5, 6, 7 ve 8. sınıfa devam eden 163 öğrenci oluşturmaktadır. Geliştirme çalışmasında açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizine başvurulmuş, madde ayırt edicilikleri belirlenmiş, Cronbach Alpha güvenirlik sayısı hesaplanmıştır. Açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın % 55,30’u açıklanmıştır. Faktörlerin açıklanan varyansa katkıları ise “%11,91” ile “%17,85” arasında değişmektedir. Ölçeğin dört faktörlü yapısının doğrulanması amacıyla yapılan doğrulayıcı faktör analizinde Ki-kare (χ²=248,71, sd=164, p=0.00) değerinin anlamlı olduğu görülmüştür. Uyum indeksi değerleri ise RMSEA=.052, CFI=.95, IFI=.95, AGFI=.85 olarak bulunmuştur. Bu doğrultuda ölçek için dört faktörlü yapının uygun olduğu söylenebilir. Cronbach Alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayıları ölçeğin bütünü için .78, “Sosyal Beceri” faktörü için .77, “Mükemmeliyetçilik” faktörü için .85, “Empati” faktörü için .66, “Kendine Güven” faktörü için .78 olarak bulunmuştur. Ölçeğin geneli için test tekrar test güvenilirliği .71 ve ölçeğin bütünü için iki yarı test güvenirliği ise .73 bulunmuştur. Elde edilen bulgular doğrultusunda, 20 madde ve 4 faktörden oluşan Üstün Yetenekli Ortaokul Öğrencileri İçin Psiko-Sosyal Özellikler Ölçeğinin geçerli ve güvenilir olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Üstün Yetenekliler, Sosyal Beceri, Mükemmeliyetçilik, Empati, Kendine Güven

Developing A Psycho-Social Characteristics Scale For Gifted Secondary School Students and Examination of Psychometric Properties

Öz

The main aim of this study is to develop a scale to measure the psychosocial characteristics of gifted students. Firstly, in order to form the scale, literature review was made to define the conceptual framework related to psychosocial characteristics of gifted students. The work group of the study was 163 students from fifth, sixth, seventh and eighth grades attending Science and Arts centers in Isparta, Konya and Burdur. In the development phase of the study, exploratory and confirmatory factor analysis was applied, item discrimination was determined and Cronbach Alpha reliability coefficient was calculated respectively. In consequence of exploratory factor analysis, 55.30% of the total variance was explained. The contribution of the factors to the explained variance varies between,”11.91%” and “17.85%”. In the confirmatory factor analysis conducted to confirm the four-factor structure of the scale, Chi-square value (χ² = 248.71, sd = 164, p = 0.00) was found to be significant. On the other hand, compliance index values was found as RMSEA=.052, CFI=.95, IFI=.95, AGFI=.85. In the light of those values, it can be indicated that four-factor structure is appropriate for the scale. Cronbach Alpha internal consistency reliability coefficients were .78 for the whole scale, and internal consistency coefficient for Social Skill factor was .77, Perfectionism factor was .85, Empathy factor was .66, Self-Confidence factor was .78 in the research. Test-retest reliability for the overall scale was .71, and two halftest reliability for the whole scale was .73. As a result of findings obtained from the research, it can be stated that PsychoSocial Characteristics Scale for Gifted Secondary School Students consisting of 20 items and 4 factors is valid and reliable.

Anahtar Kelimeler

Gifted Students, Social Skill, Perfectionism, Empathy, Self-Confidence

Kaynakça

• Akkan, H.(2012). Üstün zekalı 6-8. sınıf öğrencilerinin iki farklı akademik ortamdaki sosyometrik statülerine göre empatik eğilimleri, yaşam doyumları ve aile yaşantıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Akkanat, H. (2004). Üstün veya özel yetenekliler. M. R. Şirin ve diğerleri (Ed.). Üstün yetenekli çocuklar seçilmiş makaleler kitabı (s.155-168). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Ataman, A. (2009). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş (7. bs.). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Altun, F. ve Yazıcı, H. (2012). Üstün yetenekli öğrencilerin benlik kavramları ve akademik öz-yeterlik inançları: karşılaştırmalı bir çalışma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 319-334.
• Altun, F. ve Yazıcı, H. (2018). Türkiye’deki üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik ihtiyaçları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(2), 355-378.
• Bahtiyar, M. ve Şahin, F. (2017). Üstün yetenekli öğrencilerin rehberlik gereksinimi. SDU International Journal of Educational Studies, 4(2), 140-154.
• Bakar, A. Y. A., Ishak, N. M., ve Abidin, M. H. Z. (2013). The relationship between domains of empathy and leadership skills among gifted and talented students. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 116, 765-768.
• Bandura, A. (1994). Self efficacy. V. S. Ramachaudran (Ed.), Encylopedia of Human Behavior, New York: Academic Press, (4): 71-81.
• Büyüköztürk, Ş. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö. ve Şekercioğlu, G. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. Ankara: Pegema Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Cansoy, R., Türkoğlu, M.E. ve Parlar, H. (2016). Liderlik özellikleri: Bir ölçek geliştirme çalışması ve öğrencilere yönelik bir araştırma. Milli Eğitim, 212, 139-159.
• Cutts, N. E. ve Moseley, N. (2001). Üstün zekâlı ve yetenekli çocukların eğitimi (Çev. İsmail Ersevim). İstanbul, Özgür Yayınları.
• Cüceloğlu, D. (2000). İnsan ve davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çağlar, D. (2004). Üstün zekâlı çocukların özellikleri. I.Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Makaleler Kitabı 23-25 Eylül 2004. İstanbul: Marmara Üniversitesi: 111-126.
• Çelikten, Y. (2017). Üstün yetenekli çocuklar ve bilsem. Turkish Journal of Educational Studies, 4 (3), 87-104.
• Çetin, F., Alpa Bilbay, A., ve Albayrak Kaymak, D. (2003). Araştırmadan uygulamaya çocuklarda sosyal beceriler. (3. Baskı). İstanbul, Epsilon Yayıncılık.
• Çetinkaya, Ç; Maya Çalışkan, İ., ve Güngör, H. (2012). Üstün yetenekli öğrencilerin liderlik özelliklerinden kaynaklanan sınıf yönetimi sorunları. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (24), 7-29.
• Çitil, M. ve Ataman, A. (2018). İlköğretim çağındaki üstün yetenekli öğrencilerin davranışsal özelliklerinin eğitim ortamlarına yansıması ve ortaya çıkabilecek sorunlar. Gefad / Gujgef 38(1), 185-231.
• Delisle, J.R. (1985). Dounseling gifted person: A lifelong concern. Roeper Review, 8, 5-6.
• Eren, F., Ömerelli Çete, A., Avcil, S. ve Baykara, B. (2018). Üstün yetenekli çocuklarda ve ailelerinde duygusal ve davranışsal özellikler. Arch Neuropsychiatry, 55, 1-8.
• Davaslıgil, Ü. (2004). Üstün Çocuklar. I. Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Seçilmiş Makaleler Kitabı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları Cilt 63.
• Frost, R. O., Marten, P., Lahart, C. ve Rosenblate, R. (1990). The dimensions of perfectionism. Cognitive Therapy and Research, 14, 449–468.
• Kahraman, S. ve Bulut-Pedük, 2014). 6, 7 ve 8. sınıf üstün yetenekli öğrencilerin mükemmeliyetçilik düzeylerinin belirlenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 137-150.
• Karagöllü, S. (1995). Anaokulu almış ve almamış ilkokul öğrencilerinin cinsiyet ve sınıflarına göre okul başarı düzeyleri ile öz-saygı düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Karataş, Z. ve Tagay, Ö. (2019). Ortaokula devam eden özel (üstün) yetenekli öğrenciler için sosyal beceri ölçeğinin geliştirilmesi ve özel (üstün) yetenekli öğrencilerde kullanılabilecek sosyal beceri programının hazırlanması. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Proje No: 0355-NAP-16.
• Kartel, O. ve Tortop, H.S. (2019). Üstün yetenekli ve normal öğrencilerin benlik saygısı ve bağlanma düzeyleri. Üstün Zekâlılar Eğitimi ve Yaratıcılık Dergisi, 6(2), 167-177.
• Kaya, A. ve Siyez, D. M. (2010). KA-Sİ çocuk ve ergenler için empatik eğilim ölçeği: Geliştirilmesi geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitim ve Bilim, 35 (156). 110-125.
• Korkmaz, O. (2017). Özel yetenekli olan ve olmayan öğrencilerde öz-yeterlik, denetim odağı ve akademik ertelemenin akademik başarı üzerindeki yordayıcılığının incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Kök, M. ve Demiralp, C. (2018). Özel yetenekli öğrencilerin bazı demografik değişkenlere göre empatik becerilerinin incelenmesi. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 10(38), 222-230.
• Köksal, A. (2007). Üstün zekâlı çocuklarda duygusal zekâyı geliştirmeye dönük program geliştirme çalışması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Küçük, H.D. (2017). Özel yetenekli olan ve olmayan 4. ve 5. sınıf öğrencilerinin liderlik becerilerinin empati becerileri ile ilişkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Landis, J. R. ve Koch, G. G. (1977). The measurement of observer agreement for categorical data. Biometrics, 33, 159-174.
• Leana-Taşcılar, M.Z. ve Kanlı, E. (2014). Üstün zekalı ve normal gelişim gösteren çocukların, mükemmeliyetçilik ve öz-saygı düzeylerinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 47(2), 1-20.
• LoCicero, K. ve Ashby, J.S. (2000). Multidimentional perfectionism in middle school age gifted students: a comparison to peers from the general cohort. Roeper Review, 22 (3),12-17.
• Matson, J. L., Matson, M. L. ve Rivet, T. T. (2007). Social skills treatments with children with autism spectrum disorders. Behavior Modification, 31(1), 682-707.
• Mızrak, E. Ö. (2006). Anksiyete bozukluğu veya depresif bozukluk tanısı alan hastalarda çok boyutlu mükemmeliyetçilik ölçeği uyarlama çalışması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Milli Eğitim Bakanlığı Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi (2016). Tebliğler Dergisi, Kasım 2016/2710.
• Oğurlu, Ü. ve Yaman, Y. (2010). Üstün zekâlı/yetenekli çocuklar ve iletişim. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 213-223.
• Orange, C. (1997). Gifted stundents and perfectionism. Roeper Review, 20(1), 1-9.
• Özbaş, E. (2010). Üstün ve normal zekâ düzeyine sahip 4. ve 5. sınıf öğrencilerinin ebeveyn kabul ret düzeylerini algılayışlarıyla empati düzeyleri arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Özbay, Y. ve Palancı, M. (2011). Üstün yetenekli çocuk ve ergenlerin psikososyal özellikleri. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22 (1), 89-108.
• Özkan, N. (2009). Üstün zekalı-üstün yetenekli çocukların eğitiminde okulun, öğretmenin ve ailenin yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Pajares, F. (2002). Overview of social cognitive theory and of self-efficacy. San Diego: Academic Press.
• Parker, W. D. (2000). Healthy perfectionism in the gifted. Journal of Secondary Gifted Education, 11,173–183.
• Robinson, J. P., Shaver, P. R., ve Wrightsman, L. S. (1991). Criteria for scale selection and evaluation in measure of personality and social psychological attitudes. San Diego: California Academic Press.
• Saka, A. (2017). Farklı aile yapısına sahip ergenlerin öz yeterlik ve psikolojik dayanıklılık düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi, Karabük.
• Saranlı, A.G. ve Metin, N. (2012). Üstün yetenekli çocuklarda gözlenen sosyal-duygusal sorunlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 45(1), 139-163.
• Seçer, İ. (2013). SPSS ve Lisrel ile pratik veri analizi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde geçerlilik ve güvenirlik. Ankara: Seçkin Matbaası.
• Şimşek, Ö.F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş- Temel ilkeler ve LISREL uygulamaları. Ankara: Ekinoks Yayıncılık.
• Tan, L. S. ve Chun, K. Y. N. (2013). Perfectionism and academic emotions of gifted adolescent girls. Asia-Pacific Educational Researcher, 23(3), 389–401.
• Topçu, S. ve Leana-Taşcılar, M. Z. (2016). Üstün zekâlı öğrencilerde motivasyon ve benlik saygısı düzeylerinin cinsiyet ve sınıf düzeyine göre incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(23), 591-622.
• Uyaroğlu, B. (2011). Üstün yetenekli ve normal gelişim gösteren ilköğretim öğrencilerinin empati becerileri ve duygusal zekâ düzeyleri ile anne-baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Uz Baş, A. (2010). Uyumlu-Uyumsuz Mükemmeliyetçilik Ölçeği’nin Türkçe’ye uyarlanması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4 (34), 128-138.
• VanTassel-Baska, J., Olszewski-Kubilius, P. ve Kulieke, M. (1994). A study of self-concept and social support in advantaged and disadvantaged seventh and eighth grade gifted students. Roeper Review, 16(3), 186-191.
• Warre, H. C. (2003). Psikoloji Sözlüğü. Göbekçin, Tufan (Çeviren). Ankara: Yeryüzü Yayınevi.
• Yaya-Kocayörük, A. (2000). İlköğretim öğrencilerinin sosyal becerilerini geliştirmede dramanın etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.