Ergenlerin Aleksitimi Düzeylerinin Yordayıcıları Olarak Belirsizliğe Tahammülsüzlük ve Akılcı Olmayan İnançlar

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 191 - 211, 17.06.2020

Kıvanç Uzun Osman Gönültaş Muhammed Süleyman Akın

Öz

Bu araştırmanın amacı, ergenlerin aleksitimi düzeylerinin belirsizliğe tahammülsüzlük ve akılcı olmayan inançlar tarafından ne derecede yordandığının belirlemesidir. Araştırmanın çalışma grubu, 2019-2020 eğitim ve öğretim yılında, Muğla ilinin Bodrum ilçesindeki ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören 626 öğrenciden oluşmaktadır. Çalışma grubunun yaş ortalaması 15.12’dir. Araştırmada veri toplama araçları olarak: Araştırmacılar tarafından geliştirilen kişisel bilgi formu; Güleç ve diğerleri (2009) tarafından Türk kültürüne uyarlanan Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ-20); Sarıçam, Erguvan, Akın ve Akça (2014) tarafından Türk kültürüne uyarlanan Belirsizliğe Tahammülsüzlük Ölçeği (BTÖ-12) ve Türküm, Balkaya ve Balkaya (2005) tarafından lise öğrencilerine uyarlanan Akılcı Olmayan İnanç Ölçeği-Ergen Formu (AOİÖ-EF) kullanılmıştır. Verilerin analizinde, değişkenlerin arasındaki ilişkinin saptanması için pearson korelasyon katsayısı analizi ile hiyerarşik çoklu doğrusal regresyon analizi ve farklılıkların tespitine ilişkin analiz için ise ilişkisiz örneklemler t-testi ile tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılmıştır. Araştırma sonucunda ergenlerin, aleksitimi düzeylerinin belirsizliğe tahammülsüzlük ve akılcı olmayan inançlar tarafından pozitif yönde anlamlı şekilde yordandığı bulgusuna ulaşılmıştır. Ayrıca ergenlerin aleksitimi düzeylerinin, akademik ortalama, algılanan sosyoekonomik düzey ve aile yapısına göre anlamlı olarak farklılaştığı; ancak cinsiyet ve sınıf düzeyi değişkenlerine göre anlamlı bir fark göstermediği tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular ilgili alan yazın ışığında tartışılmış ve gelecek araştırmalar için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Aleksitimi, Belirsizliğe Tahammülsüzlük, Akılcı Olmayan İnançlar, Ergenler, Lise Öğrencileri

Intolerance of Uncertainty and Irrational Beliefs as Predictors of Alexithymia Levels of Adolescents

Öz

The purpose of this research is to determine to what extent the alexithymia levels of adolescents are predicted by intolerance of uncertainty and irrational beliefs. The study group of the research consists of 626 students studying in secondary education institutions in Bodrum district of Muğla province in 2019-2020 academic year. The mean age of the study group is 15.12. Personal information form developed by the researchers, the Toronto Alexithymia Scale (TAS-20) adapted to Turkish by Güleç ve diğerleri (2009), the Uncertainty Intolerance Scale (UIS-12) adapted to Turkish by Sarıçam, Erguvan, Akın ve Akça (2014), and Irrational Belief Scale-Adolescent Form (IBS-AF) adapted to high school students by Türküm, Balkaya and Balkaya (2005) were used as data collection tools in the research. In the analysis of the data, pearson correlation coefficient analysis and hierarchical multiple linear regression analysis were used to determine the relationship between the variables, and unilateral variance analysis (ANOVA) with unrelated samples t-test for analysis of the differences. In the conclusion of the research it was found that the alexithymia levels of adolescents was significantly predicted in a positive way by the intolerance of uncertainty and irrational beliefs. In addition, the adolescents' alexithymia levels differ significantly according to academic average, perceived socio-economic level and family structure; however, it was determined that there was no significant difference in gender and grade level. The findings were discussed in the light of the relevant literature and suggestions for future research were made.

Anahtar Kelimeler

Alexithymia, Intolerance of Uncertainty, Irrational Beliefs, High School Students

Kaynakça

• Abbate-Daga G., Quaranta M., Marzola E., Amianto F., & Fassino S. (2015). The relationship between alexithymia and intolerance of uncertainty in anorexia nervosa. Psychopathology, 48(3), 202–208.
• Ağır, M. (2007). Üniversite öğrencilerinin bilişsel çarpıtma düzeyleri ile problem çözme becerileri ve umutsuzluk düzeyleri arasındaki ilişki (Yayımlanmamış Doktor Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Armutlu, İ. (2019). Belirsizliğe tahammülsüzlük, dürtüsellik, ruminasyon ve genel erteleme eğiliminin psikolojik belirtiler ile ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aktay, M. (2014). Üniversite öğrencilerinde aleksitimi ve depresyonun yordayıcısı olarak bağlanma stilleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Atasayar, M. (2011). Ergenlerin aleksitimik özelliklerinin psikolojik belirtileri ve yaşam doyumları ile ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Atasoy, A. S., (2002). Göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve yeniden işlemenin (EMDR) ünversite öğrencilerinin aleksitimik özellikleri üzerine etkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bagby, R. M., Parker, J. D., & Taylor, G. J. (1994). The twenty-item Toronto Alexithymia Scale-I. Item selection and cross-validation of the factor structure. Journal Of Psychosomatic Research, 38(1), 23-32.
• Baylan, N. (2019). Çocukluk çağı travmalarının somatizasyon ile ilişkisinde aleksitiminin aracı rolü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Işık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Belge, J. (2019). Bir grup yetişkinde depresif semptomlar, anksiyete semptomları ve belirsizliğe tahammülsüzlük arasındaki ilişkinin belirlenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Berrocal, C., Pennato, T., & Bernini, O. (2009). Relating coping, fear of uncertainty and alexithymıa with psychological distress: The mediating role of experiential avoidance. Journal of Cognitive and Behavioral Psychotherapies, 9(2), 149-159.
• Besharat, M. A. (2010). Relationships of alexithymia with coping styles and interpersonal problems. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 5, 614-618.
• Birrell, J., Meares, K., Wilkinson, A., & Freeston, M. (2011). Toward a definition of intolerance of uncertainty. Clinical Psychology Review, 31, 1198-1208. doi:10.1016/j.cpr.2011.07.009
• Boelen, P. A., & Reijntjes, A. (2009). Intolerance of uncertainty and social anxiety. Journal Of Anxiety Disorders, 23(1), 130-135.
• Buschmann, T., Horn, R. A., Blankenship, V. R., Garcia, Y. E., & Bohan, K. B. (2017). The relationship between automatic thoughts and ırrational beliefs predicting anxiety and depression. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 36(2), 137-162. doi:10.1007/s10942-017-0278-y
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö., & Şekercioğlu, G. (2011). Sosyal bilimler için istatistik (7.Basım). Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (19.Basım). Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri (21.Basım). Ankara: Pegem Akademi.
• Carleton, R. N., Norton, M. A. P. J., & Asmundson, G. J. G. (2007). Fearing the unknown: A short version of the intolerance of uncertainty scale. Journal of Anxiety Disorders, 21(1), 105–117.
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis fort he behavioral sciences (2.Basım). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
• Culhane, S. E., & Watson, P. J. (2003). Alexithymia, ırrational beliefs, and the rational-emotive explanation of emotional disturbance. Journal of Rational-Emotive and Cognitive-Behavior Therapy, 21, 57–72.
• Davison, G. C., & Zighelboim, V. (1987). Irrational beliefs in the articulated thoughts of college students with social anxiety. Journal of Rational-Emotive Therapy, 5(4), 238-254.
• Dökmen, Ü. (2001). Evrenle uyumlaşma sürecinde varolmak gelişmek uzlaşmak (4.Basım). İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Dryden,W., & Yankura, J. (1992). Daring to be myself a case study in rationalemotive therapy. Buckingham-Philadelphia: Open University Press.
• Dubey, A., Pandey, R., & Mishra, K. (2010). Role of emotion regulation difficulties and positive/negative affectivity in explation alexithymia-health relationship: An overview. Indian Journal of Social Scince Research, 7, 20-31.
• Dugas, M. J., Buhr, K., & Ladouceur, R. (2004). The role of intolerance of uncertainty in etiology and maintenance. In R. G. Heimberg, C. L. Turk & D. S. Mennin (Ed.), Generalized anxiety disorder: Advances in research and practice (ss. 142-163). New York, NY: Guilford Press.
• Durak-Batıgün, A., & Büyükşahin, A. (2008). Aleksitimi: Psikolojik belirtiler ve bağlanma stilleri. Klinik Psikiyatri, 11, 105-114.
• Ellis, A. (1995). Cognitive and constructive psychotherapies: Theory, research and practice (Mahoney, M. J., Ed.). ABD: Springer Publishing Company.
• Erdem, A. (2006). Lise öğrencileri için meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar ölçeğinin geliştirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erden, D. (2005). Farklı yetişme koşullarının aleksitimi, depresyon ve psikiyatrik belirtilerle ilişkisi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 8(2), 60-66.
• Freeston, M. H., Rhéaume, J., Letarte, H., Dugas, M. J., & Ladouceur, R. (1994). Why do people worry? Personality and Individual Differences, 17(6), 791-802. doi:10.1016/0191-8869(94)90048-5
• Gentes, E. L., & Ruscio, A. M. (2011). A meta-analysis of the relation of intolerance of uncertainty to symptoms of generalized anxiety disorder, major depressive disorder, and obsessive–compulsive disorder. Clinical Psychology Review, 31(6), 923-933.
• Goleman, D. (2010). Duygusal zeka neden iq’dan daha önemlidir (33.Basım). (B. S. Yüksel, Çev.) . İstanbul: Varlık Yayınları.
• Güleç, H., Köse, S., Güleç, M. Y., Çitak, S., Evren, C., Borckardt, J., & Sayar, K. (2009). Reliability and factorial validity of the Turkish version of the 20-item Toronto alexithymia scale (TAS-20). Klinik Psikofarmakoloji Bulteni, 19(3), 214-220.
• Gürkan, B, S. (1995). Aleksitiminin psikiyatri ve hipertansiyon hastalarında ve normal popülasyonda görülme sıklığı ve bunların bazı sosyo-demografik özelliklerle ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Honkalampi, K., Hintikka, J., Saarinen, P., Lehtonen, J., & Viinamaki, H. (2000). Is alexithymia a permanent feature in depressed patients? Psychotherapy and Psychosomatics, 69, 303-308. doi:10.1159/000012412
• Joukamaa, M., Saarijarvi, S., Muuriaisniemi, M. L., & Salokangas, R. K. R. (1996). Alexithymia in a normal elderly population. Comprehensive Psychiatry, 37, 144-147. doi:10.1016/S0010-440X(96)90576-3
• Kahramanol, B. (2016). Aleksitimi, öfke ve öfke ifade tarzları ile stresle başa çıkma tarzları ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemi (22.Basım). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Koçak, R. (2002). Aleksitimi: Kuramsal çerçeve tedavi yaklaşımları ve ilgili araştırmalar. Ankara Üniversitesi Eğitimi Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1-2), 183-212.
• Koçak, R. (2005). Duygusal ifade eğitimi programının üniversite öğrencilerinin aleksitimi ve yalnızlık düzeylerine etkisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(23), 29-45.
• Koerner, N., & Dugas, M. J. (2008). An investigation of appraisals in individuals vulnerable to excessive worry: The role of intolerance of uncertainty. Cognitive Therapy and Research, 32, 619-638.
• Kokkonen, P., Karvonen, J. T., Veijola, J., Läksy, K., & Jokelainen, J. (2001). Perceived and sociodemographic correlates of alexithymia in a population sample of young adults. Comprehensive Psychiatry, 42(6), 471-476.
• Köknel, Ö. (2005). Kaygıdan mutluluğa kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Kuyucu, E. (2018). Ergenlerdeki aleksitimik özellikler ile kişiler arası ilişki tarzları ve problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Işık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Little, R. J. (1988). A test of missing completely at random for multivariate data with missing values. Journal of the American Statistical Association, 83(404), 1198-1202.
• Mattila, A. K., Salminen, J. K., Nummi, T., & Joukamaa, M. (2006). Age is strongly associated with alexithymia in the general population. Journal of Psychosomatic Research, 61, 629-635.
• Montebarocci, O., Codispoti, M., Baldaro, B., & Rossi, N. (2004). Adult attachment style and alexithymia. Personality and Individual Differences, 36(3), 499-507. doi:10.1016/s0191-8869(03)00110-7
• Özğül, U, G. (2017). İstanbul ilinde öğrenim gören 15-17 yaş aralığındaki bir grup lise öğrencisinin aleksitimi, ruhsal ve davranışsal sorunlar ile üst biliş özellikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, Cognition And Personality, 9(3), 185-211.
• Sarıçam, H., Erguvan, F. M., Akın, A., & Akça, M. Ş. (2014). Belirsizliğe tahammülsüzlük ölçeği (BTÖ-12) Türkçe formu: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Route Educational and Social Science Journal, 1(3), 148-157.
• Sevindi, T. (2017). Ortaöğretim öğrencilerinin aleksitimi düzeyleri ile iletişim becerileri arasındaki ilişki (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Sharf, R. S. (2014). Psikoterapi ve psikolojik danışma kuramları (N. Voltan-Acar, Çev.). Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık.
• Shipko, S. (1982). Alexithymia and somatization. Psychotherapy and Psychosomatics, 37(4), 193-201.
• Sifneos, P. E. (1988). Alexithymia and its relationship to hemispheric specialization, affect, and creativity. Psychiatric Clinics of North America, 11(3), 287-292. doi:10.1016/s0193-953x(18)30480-5
• Şaşıoğlu M., Gülol, Ç., & Tosun, A. (2014). Aleksitimi kavramı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 5(4), 507-527.
• Tabachnick, B. G., Fidell, L. S., & Ullman, J. B. (2007). Using multivariate statistics (Vol. 5). Boston, MA: Pearson.
• Taylor, J. G. (2000). Recent developments in alexithymia theory and research. Canadian Journal of Psychiatry, 45(2), 134-142. doi: 10.1177/070674370004500203
• Tolin-David, F., Worhunsky, P., & Maltby, N. (2006). Are “obsessive” beliefs specific to OCD?: A comparison across anxiety disorders. Behaviour Research and Therapy, 44(4), 469-480.
• Türk, M. (1992). Üniversite öğrencilerinde aleksitimik özellikler ile ruh sağlığı arasındaki ilişki (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Türküm, A. S. (2003). Akılcı olmayan inançlar ölçeğinin geliştirilmesi ve kısaltılması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(9), 41-47.
• Türküm, S. A., Balkaya, A., & Balkaya, A. (2005). Akılcı olmayan inanç ölçeğinin lise öğrencilerine uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(23), 77-83.
• Uzun, Ç. (2016). Klinik olmayan bir örneklemde aleksitimi, bağlanma stilleri ve obsesif kompulsif özellikler arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ünal, G. (2004). Bir grup üniversiteli gençte çekingenlik, aleksitimi ve benlik saygısının değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 7(4), 215-222.
• Way, I., Yelsma, P., Van Meter, A. M., & Black-Pond, C. (2007). Understanding alexithymia and language skills in children: Implications for assessment and ıntervention. Language Speech and Hearing Services in Schools, 38(2), 128. doi:10.1044/0161-1461(2007/013)
• Yalçın, S. B., & Hamarta, E. (2013). Üniversite öğrencilerinin duygularını ifade edebilmelerinin aleksitimi ve psikolojik ihtiyaçlarına göre incelenmesi. OPUS-Türkiye Sosyal Politika ve Çalışma Hayatı Araştırmaları Dergisi, 3(4), 36-82.
• Yıldız, B. (2013). Çocuklarda maddi değerlere verilen önem ile aleksitimi arasındaki ilişki (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Yıldız, B., & Güllü, A. (2018). Belirsizliğe tahammülsüzlük ile aleksitimi arasındaki ilişki ve bazı sosyo-demografik değişkenlere göre incelenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(13), 113-131.
• Yıldız, B., & Güllü, A. (2019). Duygu düzenleme süreçleri ve aleksitimi arasındaki ilişkide belirsizliğe tahammülsüzlüğün aracı rolü. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18(69), 201-217.
• Yurt, E. (2006). Şizofreni hastalarında aleksitimi; negatif belirtiler, ilaç yan etkileri, depresyon ve içgörü ile ilişkisi (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi). İstanbul.
• Yüksel, B. (2014). Kaygı belirtilerini açıklamada bağlanma, pozitif ve negatif duygu düzenleme ve belirsizliğe tahammülsüzlük arasındaki ilişkiyi bütünleyici model arayışı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yüksel, Ö. B. (2019). Üniversite öğrencilerinde yalnızlık ve psikolojik sağlamlığın yordayıcısı olarak aleksitimi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Zakiei, A., Karami, J., Alikhani, M., Ghasemi, S. R., & Rajabi-Gilan, N. (2014) The relationship between alexithymia, irrational beliefs, positive and negative emotions with mental disorders. Hormozgan Medical Journal, 18(5), 392-402.