Araştırma Makalesi
Yıl 2020,
Cilt: 18 Sayı: 2, 7 - 26, 31.12.2020
Öz
İslâm dünyasında geçmişten günümüze başlıca şu iki temel itikadî mezhep var olagelmiştir: Ehl-i sünnet ve Şî‘a. İhtilâf sebepleri tarihte kalmış olan bu iki mezhebin ayrılıklarının bugüne taşınmasını sağlayan, asırlar boyunca her iki mezhebe mensup âlimlerin yaptıkları çalışmalar ve inşa ettikleri düşünce örgüsüdür. İslâmî ilimlerin hemen her alanında Sünnî düşünceye tenkitler yönelten Şî‘î ulemâ, hadis alanında da birtakım eleştirilerde bulunmuştur. Buhârî’ye yönelik eleştiriler de çalışılan bu tür kaynaklar içinde hatırı sayılır bir yekûn oluşturmaktadır. Ulaşabildiğimiz kaynaklardan tespit edebildiğimiz kadarıyla el-Câmi‘u’s-sahîh’e yöneltilen eleştirileri üç grupta toplamak mümkündür. Birincisi, Buhârî’nin (v. 256/870) kitabı üzerinden dile getirilen fakat aslında tüm Sünnî hadis kaynaklarını ilgilendiren genel nite-likli eleştirilerdir. İkincisi, hadisçiliğine dair teknik tenkitler, üçüncüsü de Buhârî’nin kitabına aldığı bir kısım hadislerin muhtevalarına dair eleştirilerdir. Söz konusu rivâyetlerin tama-mını bu makalede zikretmek imkân dâhilinde olmamakla birlikte, eleştirilerin yoğunluk gösterdiği tenkit noktalardan bazılarına değinmek mümkündür. Kısaca ifade etmek gerekirse, bu çalışmada Şî‘î İsnâ‘aşeriyye kaynaklarında Buhârî’ye ve el-Câmi‘u’s-sahîh adlı eserine yönelik tenkitlerin ana hatlarıyla gösterilmesi ve her bir tenkidin genel bir değerlendirilmesinin yapılması amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdulhayy el-Leknevi, er-Raf‘ ve’t-tekmîlfi’l-cerh ve’t-ta‘dîl (Kahire: Daru’s-selâm, 2009), s. 97-105.
- Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü (İstanbul: İFAV, 2012), s. 304.
- Abdullâh el-Mâmekânî, Tenkîhu’l-makâl fî ilmi’r-ricâl (Necef: Müessesetü âli beytliihyai’l-türâs, 1349), I, 214-216.
- Abdurrahmân Bâkırzâde, “Sahîh-i Buhârî ve Tahrif-i Hakikat”, Tahkîkat-ı Kelâmî, 15 (1395/1975), s. 119-142.
- Abdussamed Şâkir, Nazra ‘âbire ilâ Sihâhi’s-sitte, (y.y.,ts.) s. 58.
- Abdülğaniy el-Meydânî el-Ğuneymî, Keşfu’l-iltibâs ammâ evredehu’l-imâm el-Buhârî ‘alâ ba‘di’n-nâs, thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde, (Halep: Mektebetü’l-matbaâti’l-İslâmiyye, 1414/1993)
- Abdülhüseyn Abdülhâdî el-Ubeydî, Cevle fî Sahîhi’l-Buhârî –hivar beyne’l-‘akl ve’n-nakl- (Kum: Mektebetü’l-Fedek, 1430/2009), s. 81.
- Abdüsselâm el-Mübârekfûrî, Sîretü’l-İmâmi’l-Buhârî (Mekke: Dâru’l-‘ilmi’l-fevâid, 1422/2001), I, 349-353.
- Ahmad Snobar, “Esbâbu ‘Udûli’l-İmâm el-Buhârî ‘ani’t-Tahrîcli’l-İmâm Ca‘fer es-Sâdık fi Sahîhih”, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), X/2, (2012), s. 41-60.
- Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, thk. Abdülkâdir Şeybetü’l-Hamd, (Riyad, 1421/2001), s. 6.
- Ahmet Tahir Dayhan, “İlk Dönem Hadis Tarihinde Manayla Rivâyet Meselesi”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, XIII/1 (2000), s. 93-100.
- Ahmet Tahir Dayhan, Buhârî’ye Yöneltilen Bazı Tenkitler (Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995), s. 77-80.
- Ali Hüseyn el-Meylânî, Nefehâtü’l-ezhâr fi hulâsati akabâti’l-envâr (y.y, ts.), XV, 51-54.
- Ali Seccadîzâde, “Kâveşî der Câygahi Kur’ân der Câmi‘-i Buhârî”, Âmûzehâ-yı Kur’ânî 14 (1390/1970) s. 65-80.
- Ca‘fer es-Sübhânî, Külliyyât fî ‘ilmi’r-ricâl (Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1425/2004) s. 176-178.
- Celâluddîn es-Suyûtî, Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî (Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004), s. 69-71.
- Cemal Sofuoğlu, “Muhammed Sâdık Necmî’nin Buhârî’ye Yönelttiği Bazı Tenkidler”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1989), s. 89-94.
- Cemal Sofuoğlu, “Şî‘a’nın Sahibiler Hakkındaki Bazı Görüşleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXIV (1981), 533-538.
- Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî et-Tûsî, İhtiyâru Ma‘rifeti’r-ricâl (Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1427/2006), s. 404.
- Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kûb el-Küleynî, el-Kâfî (Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1388/1968), I, 53)].
- Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Ali en-Necâşî el-Esedî, Fihristu esmâi Mûsânnifi’ş-Şî‘a (Beyrut: Şeriketü’l-a‘lemîli’l-matbû‘ât, ts.), s. 427.
- Ebu’l-Kasım b. Ali Ekber el-Mûsevî el-Hûî, Mu‘cemuricâli’l-hadîs ve tafsîlitabakati’r-ruvât (y.y.: Müessesetü’l-İmâm el-Hûî el-İslâmiyye, ts.), s. 209-229.
- Enbiya Yıldırım, “Hadislerin Manayla Rivâyeti” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1996), s. 279-314.
- Fethullâh b. Muhammed Cevâd, “Şeyhu’ş-şerî‘a el-İsbehânî”, el-Kavlu’s-sarâh fi’l-Buhârî ve Sahîhihi’l-câmi‘ (Kum: Müessesetü imâm Sâdık, 1422/2001), s.165-240.
- G. H. A. Juynboll, Muslim Tradition, (Amerika: Cambridge Studies in Islamic Civilization, 1983, s. 55-57).
- H. Hilmi Merttürkmen, “Buhârî’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları ve Aralarındaki İhtilaflar” (doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1976).
- Hârun Reşit Demirel, “Adâlet Kavramı ve Şî‘a’da Sahâbe’nin Adâleti Meselesi” Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, II/3, 2015, s. 41-76.
- Hârun Reşit Demirel, “İbn Hacer’in Takrîbu’t-Tehzîb’de Buharî’nin Bid‘at Ehli Olmakla Cerh Edilen Râvîlerinden Bahsetmesi ve Hedyu’s-Sârî (Mukaddime)deki Müdafası” EKEV Akademi Dergisi, II/3 (2000), s. 29-59.
- Hasen Muhammed Mekkî, el-İlâhiyyât ‘alâ hüde’l-kitab ve’s-sünne ve’l-‘akl, hz. Ca‘fer es-Sübhânî, (Kum: Müessesetü’l-İmâm Sâdık, 1430/2009), I, 197-204.
- Hâşim Ma‘rûf el-Hüseynî, Dirâsât fi’l-hadîs ve’l-muhaddisîn (Beyrut: Dâru’t-ta‘âruf, ts.), s. 120.
- İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî, Mukaddimetü İbni’s-Salâh ve mehâsinü’l-ıstılâh (Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.), s. 168).
- İbrahim Kutluay, İmâmiyye Şî‘ası’na Göre Cerh ve Ta‘dil (İstanbul: Rağbet Yay., 2012), s. 264-266.
- İsmail Lütfi Çakan, “İmâm Buhârî’nin Buhârâ Emiri ile Münasebetleri”, Uluslararası Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî Sempozyumu Tebliğleri (Kayseri, 18-20 Haziran 1987), ed. Ahmet Hulûsi Köker (Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası, 1996), s. 39-45.
- Kemalettin Özdemir, “Senet ve Ana Kaynakları Açısından Şî‘î-İmâmiyye’de Hadis (el-Kafi Örneği)”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 27 (2005-2006), s. 136-138.
- M. Enes Topgül, Hadis Râvîlerinde Şî‘îlik Eğilimi, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010), s. 24-32.
- M. Mustafa el-A‘zamî, “Buhârî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), VI, 368-372.
- M. Said Hatiboğlu,“Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, X/1-2-3 (1997), s. 6).
- M. Yaşar Kandemir, “Nesâî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXII, 563-567).
- M. Yaşar Kandemir, “Sahîhayn’e Yöneltilen Tenkidlerin Değeri”, Sünnetin Dindeki Yeri Sempozyumu (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010) s. 356
- Mahmud Ebû Reyye, Advâ'‘ale’s-sünneti’l-muhammediyye (Kahire: Dâru’l-meârif, ts.), s. 272.
- Mehmet Bilen, “Sahîh-i Buhârî’de Tekrar Meselesi”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/I (2006), s.149-161.
- Mehmet Eren, “Buhârî’nin Sahîh’inde Re’y Ehline İtiraz Ettiği Bazı Meseleler” Dinî Araştırmalar Dergisi, V/15, 2003, s. 139-164.
- Mehmet Eren, “Muhammed Ebû Zehre’nin Küleynî’ye Yönelik Eleştirileri”, Marife, 3 (2008), s. 371.
- Mehmet Eren, Hadis İlminde Ricâl Bilgisi ve Kaynakları (İstanbul: İSAM yayınları, 2012), s. 540.
- Metin Yurdagür, “Sahîh-i Buhârî’nin ‘Kitâbu’t-Tevhid’ Bölümü ve Ehl-i Sünnet İlm-i Kelâmı Açısından Önemi”, Uluslararası Buhârî Sempozyumu, s. 253-258.
- Muhammed b. İsmâ‘îl el-Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr (Haydarabad: Dâiratü’l-Meârifi’l-‘Usmâniyye, ts.), II, 198-199.
- Muhammed Cevâd Halîl, Keşfü’l-Mütevârî fî Sahîhi’l-Buhârî (Beyrut: Müessesetü’l-Belâğ, 1428/2017).
- Muhammed Hasen Zemânî, “Nigâhî be Sahîh-i Buhârî”, Ulumu’l-Kur’ân ve hadîs, 24 (1381), s. 94.
- Muhammed Mustafa el-A‘zamî, “Buhârî” TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VI, 369-370.
- Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012), s. 410-412.
- Mustafa Tatcı ile Ahmet Ögke, Elmalılı Vâhib-i Ümmî Halvetî, Dîvân-ı İlâhiyât, haz. Mustafa Tatcı-Ahmet Ögke, (İstanbul: H Yayınları, 2012), s. 14, dp. no: 26).
- Ömer Özpınar, Hadis Edebiyatının Oluşumu (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013) s. 319-469.
- R. P. Buckley, “Ja‘far al-Sâdiq as a Source of Shi‘i Traditions”,The Islamic Quartely, 43/1, (1999), s. 38).
- Sabri Hizmetli, İslâm Tarihçiliği Üzerine (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991), s. 66-67.
- Serdar Demirel, Şî‘a Rivâyet Kültüründe Derin Paradoks Takiyye (İstanbul: Rıhle Yay., 2016).
- Seyyid Rızâ Kadirî-Seyyid Muhammed Kadirî, “Bâznâme-yi Tahlîlî-Tatbîgi Muhteviyet der el-Câmi‘u’s-sahîh”, Pejuheşhâ-yı Muhtevî, 17 (1395/1975), s. 73-90. Suyûtî, Tedrîbu’r-râvî, (Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye), s. 179-180.
- Süleyman Doğanay, “Bid‘atçılıkla Tenkid Edilen Buhârî Râvîleri”, Bilimname, XXVIII/1 (2015), s. 27-54.
- Talât Koçyiğit, Hadis Istılahları (Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1980), s. 420-421.
- Tayyar Altıkulaç, “İkrime el-Berberî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA),XXII, 42.
- W. R. Taylor, “Al-Bukhârî and the Aggada”, The Muslim World, 1943, XXXIII/3, s. 191-202. Samuel Rosenball, “Rabbinic Legend in Hadith”, The Muslim World, 1945, XXXV/3, s. 237-252.
- Yahyâ b. Şeref en-Nevevî, Mâ temessü ileyhi hâcetü’l-kâri li Sahîhi’l-İmâm Buhârî (Amman: Dâru’l-fikr, 1405), s. 45.
- Yusuf Şevki Yavuz, “Buhârî (Akaide Dair Görüşleri)” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), VI, 372. Ayrıca bk. Özpınar, Hadis Edebiyatının Oluşumu, s. 412-428.
Toplam 62 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 18 Sayı: 2 |
Kaynak Göster
İlim Tasavvurumuz Üzerine…
İslâm ilim geleneği, ihtiva ve temsil ettiği zâhirî, aklî, felsefî ve irfânî zenginliği ile küllî bir gerçekliği yansıtmaktadır. Söz konusu zenginlik alanlarının her birisi meşrûiyyetini, kendi usûlü dairesinde hakikat arayışı süreci içerisinde bulunuşuyla temellendirmektedir. Başlı başlarına müstakil birer ilim dalı olmaları ve bunun neticesinde tarifi, gayesi ve mesâili itibariyle sınırları belirgin olsa da, ortak bir tasavvura aracılık etmeleri dolayısıyla kaçınılmaz biçimde, bünyesinde sair ilimlerle kendi zaviyelerinden müştereklikler barındırır. Ne var ki, kendine has mesâildeki farklılaşmalar, bütünün temsil ettiği küllî tasavvurun varlığına engel değildir.
Geçmişte ve günümüzde, geleneğin bu yönü gözden kaçırıldığında, ilimler arası irtibat, sözü edilen müştereklikler üzerinden değil, ayrışmalardan hareketle kurulmaya çalışılmıştır. Esasen İslâm ilim geleneğini, ilimler arası iç çekişmelerin ve tartışmaların odağı olarak görmek böyle bir yaklaşım neticesinde ortaya çıkmıştır. Kadîm ilim geleneğimizi fikrî karışıklığın odağı olarak görme zafiyetini sadece şarkiyat geleneğinin bir refleksi imiş gibi kabul etmek kolaycı bir yaklaşımdır. Şarkiyat geleneği ‘ötekinin duruşunu’ temsil ettiği için dikkate alınması ve zafiyetlerine odaklanılması gereken, ‘öteki’lerin dışında kalanlar, yani ‘biz’ olmalıyız.
İlim ehli taifeyi teşkil eden bizlerin bu süreçte yapması gereken, dışardan ve çatışma odaklı yaklaşımı bir yana bırakıp; kendilerini İslâm tasavvurunu zayıflatmaya adamış kişilerin yöntemlerinin üst dilini keşfederek, benzer hatalara düşmekten kurtulmak, muhtelif ilimleri aynı müştereklikte cem eden kadîm geleneğimizin üst tasavvuruna odaklanmaktır.
İslâm toplumu olarak, fikrî hamlemizi gerçekleştirmemiz, körü körüne taklîdi bir yana bırakıp, bize ait değerler manzumemizi keşfetmemize bağlıdır. Modern çağın bilgi üzerindeki bizi kuşatan tahakkümü ve kendi değerlerini bize taşıyan imkânlarını ‘mihengimize’ vurmadan özümseme, bizi sürekli olarak kimliğimizden uzaklaştırmaktadır. Günümüzde öğrendiğimiz en önemli esas, ‘bilginin/ma‘lûmâtın’ kutsallığı iddiasıdır. Oysa her dönemde, mukaddes olan hakikat ve ma‘rifettir. Bir başka ifade ile varlığımız meşrûiyyetini bilgi peşinde koşmamızdan değil, hakikat yolcusu olmamızdan almalıdır.
Doğru yanlış her türlü bilginin kutsanması sebebiyledir ki, arama motorları ve sosyal medya plâtformaları üzerinden paylaşılan veriler, tıpkı, geçmişte ilimler ve ilim ehli arasında sadece ma‘lûmâta odaklanıldığında, ilimler arasındaki müşterek zeminin fark edilememesi ve İslâm tarihinin çatışmalar tarihi şeklinde algılanması gibi, bir ölçüye vurulmaksızın yaygınlığı nisbetinde doğru ve tayin edici bir konum ihrâz etmiştir. Bizler geçmişin ve günümüzün tecrübesinden istifade ederek, tekrar aynı hataya düşmediğimizden emin olmalıyız.
Şu halde, ilim ehline düşen, öncelikle ilimlerin usûlleri ve telif tarzlarının müşterekliğini temin eden ‘üst dilini’; bir başka ifade ile ‘küllî tasavvurunu’ keşfe yönelik gayretlerini arttırmaktır. İlmin bugünkü temsilcilerinin, İlâhî hakîkati zâhirî, aklî, rûhî, kalbî, irfânî plânda idrak için ömür tüketen geçmiş âlim, hakîm ve ârifler ile eserler üzerinden bağ kurmak suretiyle, onların arayış tecrübelerinden istifade etmeleri, ilimleri kuşatan küllî tasavvurun idrâkini mümkün kılacaktır. Bizi küllî tasavvura ulaştıracak olan vasıta, bazen dilin sunduğu imkânlar, bazen akıl, mantık ve felsefenin hâsıl ettiği kazanımlar, bazen de kalbin ve irfânî geleneğin ulaştığı hakikatler olabilecektir.
Bütün bu hususların arayışı içerisinde olan, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile de, bize ait duruşa ve müşterek tasavvuru keşfin zaruretine dikkat çekmeyi kaçınılmaz görüyoruz. Bir başka ifade ile, tedbirimizi alıp, tedârikimizi ikmâl ederek seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunu fark ederek, ‘cihet-i vahdemizi’ yeniden hatırlamalı, uydu olmaktan, ezilmişlikten kurtulmalı, kendimize ait usûl, ulemâ ve kitâbiyâta dönmeli, ilmî düşünüşümüzü yeniden ‘âlî tasavvurumuza’ uygun hâle getirmeliyiz.
Kırk ikinci sayımızla, akademik dergicilikte kemâle erdiğimizin göstergesi olarak, kesintisiz yayın hayatını sürdürerek, geride bıraktığımız ilk yirmi yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu nüshasında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. İslâm coğrafyasının uzak diyarlarının tasavvurlarını bize sunan makaleler, eser tetkikleri, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) işaret edilen hususlarda bize iletilen her türlü talebe açık olup, bütün imkânlarını kullanarak arzu edilen hususlarda yazarlarımızın yanında olmaya çalışacaktır.
Geride bıraktığımız yirmi yıl ve kırk iki sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran hayatta olan ve ahirete irtihal eden bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken, bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz. Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU
İslâm ilim geleneği, ihtiva ve temsil ettiği zâhirî, aklî, felsefî ve irfânî zenginliği ile küllî bir gerçekliği yansıtmaktadır. Söz konusu zenginlik alanlarının her birisi meşrûiyyetini, kendi usûlü dairesinde hakikat arayışı süreci içerisinde bulunuşuyla temellendirmektedir. Başlı başlarına müstakil birer ilim dalı olmaları ve bunun neticesinde tarifi, gayesi ve mesâili itibariyle sınırları belirgin olsa da, ortak bir tasavvura aracılık etmeleri dolayısıyla kaçınılmaz biçimde, bünyesinde sair ilimlerle kendi zaviyelerinden müştereklikler barındırır. Ne var ki, kendine has mesâildeki farklılaşmalar, bütünün temsil ettiği küllî tasavvurun varlığına engel değildir.
Geçmişte ve günümüzde, geleneğin bu yönü gözden kaçırıldığında, ilimler arası irtibat, sözü edilen müştereklikler üzerinden değil, ayrışmalardan hareketle kurulmaya çalışılmıştır. Esasen İslâm ilim geleneğini, ilimler arası iç çekişmelerin ve tartışmaların odağı olarak görmek böyle bir yaklaşım neticesinde ortaya çıkmıştır. Kadîm ilim geleneğimizi fikrî karışıklığın odağı olarak görme zafiyetini sadece şarkiyat geleneğinin bir refleksi imiş gibi kabul etmek kolaycı bir yaklaşımdır. Şarkiyat geleneği ‘ötekinin duruşunu’ temsil ettiği için dikkate alınması ve zafiyetlerine odaklanılması gereken, ‘öteki’lerin dışında kalanlar, yani ‘biz’ olmalıyız.
İlim ehli taifeyi teşkil eden bizlerin bu süreçte yapması gereken, dışardan ve çatışma odaklı yaklaşımı bir yana bırakıp; kendilerini İslâm tasavvurunu zayıflatmaya adamış kişilerin yöntemlerinin üst dilini keşfederek, benzer hatalara düşmekten kurtulmak, muhtelif ilimleri aynı müştereklikte cem eden kadîm geleneğimizin üst tasavvuruna odaklanmaktır.
İslâm toplumu olarak, fikrî hamlemizi gerçekleştirmemiz, körü körüne taklîdi bir yana bırakıp, bize ait değerler manzumemizi keşfetmemize bağlıdır. Modern çağın bilgi üzerindeki bizi kuşatan tahakkümü ve kendi değerlerini bize taşıyan imkânlarını ‘mihengimize’ vurmadan özümseme, bizi sürekli olarak kimliğimizden uzaklaştırmaktadır. Günümüzde öğrendiğimiz en önemli esas, ‘bilginin/ma‘lûmâtın’ kutsallığı iddiasıdır. Oysa her dönemde, mukaddes olan hakikat ve ma‘rifettir. Bir başka ifade ile varlığımız meşrûiyyetini bilgi peşinde koşmamızdan değil, hakikat yolcusu olmamızdan almalıdır.
Doğru yanlış her türlü bilginin kutsanması sebebiyledir ki, arama motorları ve sosyal medya plâtformaları üzerinden paylaşılan veriler, tıpkı, geçmişte ilimler ve ilim ehli arasında sadece ma‘lûmâta odaklanıldığında, ilimler arasındaki müşterek zeminin fark edilememesi ve İslâm tarihinin çatışmalar tarihi şeklinde algılanması gibi, bir ölçüye vurulmaksızın yaygınlığı nisbetinde doğru ve tayin edici bir konum ihrâz etmiştir. Bizler geçmişin ve günümüzün tecrübesinden istifade ederek, tekrar aynı hataya düşmediğimizden emin olmalıyız.
Şu halde, ilim ehline düşen, öncelikle ilimlerin usûlleri ve telif tarzlarının müşterekliğini temin eden ‘üst dilini’; bir başka ifade ile ‘küllî tasavvurunu’ keşfe yönelik gayretlerini arttırmaktır. İlmin bugünkü temsilcilerinin, İlâhî hakîkati zâhirî, aklî, rûhî, kalbî, irfânî plânda idrak için ömür tüketen geçmiş âlim, hakîm ve ârifler ile eserler üzerinden bağ kurmak suretiyle, onların arayış tecrübelerinden istifade etmeleri, ilimleri kuşatan küllî tasavvurun idrâkini mümkün kılacaktır. Bizi küllî tasavvura ulaştıracak olan vasıta, bazen dilin sunduğu imkânlar, bazen akıl, mantık ve felsefenin hâsıl ettiği kazanımlar, bazen de kalbin ve irfânî geleneğin ulaştığı hakikatler olabilecektir.
Bütün bu hususların arayışı içerisinde olan, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile de, bize ait duruşa ve müşterek tasavvuru keşfin zaruretine dikkat çekmeyi kaçınılmaz görüyoruz. Bir başka ifade ile, tedbirimizi alıp, tedârikimizi ikmâl ederek seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunu fark ederek, ‘cihet-i vahdemizi’ yeniden hatırlamalı, uydu olmaktan, ezilmişlikten kurtulmalı, kendimize ait usûl, ulemâ ve kitâbiyâta dönmeli, ilmî düşünüşümüzü yeniden ‘âlî tasavvurumuza’ uygun hâle getirmeliyiz.
Kırk ikinci sayımızla, akademik dergicilikte kemâle erdiğimizin göstergesi olarak, kesintisiz yayın hayatını sürdürerek, geride bıraktığımız ilk yirmi yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu nüshasında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. İslâm coğrafyasının uzak diyarlarının tasavvurlarını bize sunan makaleler, eser tetkikleri, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) işaret edilen hususlarda bize iletilen her türlü talebe açık olup, bütün imkânlarını kullanarak arzu edilen hususlarda yazarlarımızın yanında olmaya çalışacaktır.
Geride bıraktığımız yirmi yıl ve kırk iki sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran hayatta olan ve ahirete irtihal eden bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken, bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz. Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU