Öz
Bu araştırmamızda daha önce görülmemiş örnekleri, henüz kullanılmamış bir yöntemle sunmaya çalıştık. Makalede, önce bir giriş, ardınan erken dönem Şî‘îlerin ve onları takip edenlerin metin tenkidi yöntemleri ve sonuç bölümüyle sona ermektedir. Girişe gelince, bu araştırma sırasında bahsettiğimiz Şî‘î referansların kısımları ve tedrisleri esnasında hâsıl olan aralarındaki farklardı tetkik ettik. Mütekaddimîn dönemi bağlamında sözü Küleynî ile açtık; ardından el-Mufid, el-Tusi, Zurâre b. E‘yün, İbnü’l-Gadâirî’yi ele al-dık. Onların tenkîdi, mukâyeseli metin tenkîdi, rivâyetlerinin metinlerine bakılmak sure-tiyle râvî tenkîdi, ilme, akla, tarihe, apaçık tecrübe gibi illetlerden hareketle reddi etra-fında odaklanmıştır. Müteahhirîn ve çağdaş döneminle ilgili olarak ise, başlıkları kişileri esas alarak inceledik. Meselâ el-Meclisî, el-Hâaşim Ma‘rûf el-Hasenî, el-Behbûdî, el-Burka‘î, Muhammed Cevâd Kâzım, es-Seyyid Kemâl el-Haydarî, Şeyh Haydar Muham-med Kâmil Hubbullâh. Şî‘â’nın bu sembol isimleri altında, onların konuya dair meşhur çalışmalarından bahsedip, okuyucular için kitabın giriş ve sonucunu özetlemeye, gerek-tiğinde bir veya daha fazla örnek getirmeye, kitabı genel olarak tanımlamaya veya bu eserlerdeki uydurulmuş metinleri tespit etmeye çalıştık.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Muhammed Bakir Bahbûdî, Sahihu’l-Kafi, 1. baskı, Daru’l-İslamiyye 1401/1981.
- Samir Haşim Habib el-Amîdî, Difâun ani’l-Kafi, Merkezu’l-Gadir Li’d-dirasati’l-İslamiyye 1415/1995.
- Seyyid Ebu’l-Fadl b. Rıda el-Kummi el-Burka’î, Arz Ahbâr-I Usul Ber Kuran ve Ukul, yayım evi yok, 1431.
- Haşim Maruf el-Haseni, el-Mevzuat fi’l-Âsâr ve’l-Ahbâr Arz ve Dirase, Daru’t-Te’ârufi Beyrut 1407/1987.
- Dirâsât fi’l-Hadis ve’l-Muhaddisîn, Daru’t-Te’âruf Beyrut ts.
- Seyyit Kemal el-Heyderi, Mizanu Tashihi’l-Mevrusi’r-Ruvâi, Bağdat: Muessesetu’l-İmam Cevvad li’l-Fikr ve’s-Sekafe 1437/2015.
- Min Mihveriyyet İslami’l-Hadis ila Mihveriyyeti İslami’l-Kuran, Muessesetu’l-İbdai’l-Fikri Li’d-Dirâsâti’t-Tehessusiyyeti, Irak ts.;
- el-Mevrûsu’r-Ruvâi Beyne’n-Neşeti ve’t-Te’sîr Bağdat: Muessesetu’l-İbdai’l-Fikri Li’d-Dirâsâti’t-Tehessusiyyeti 1436/2014.
- İzzuddin el-Hasan b. Suleyman el-Hilli, Muhtaseru Besâiri’d-Derecâti, thk: Muştak el-Muzaffer, Muessesetu’n-Neşri’l-İslami Kum, ts.
- Ebu’l-Abbas Ahmet b. Ali en-Necâşi, Fihristu Esmâi Musennifî’ş-Şia (Ricalu’n-Necâşî), Muessesetu’n-Neşri’l-İslami Kum H. 1418.
- Kutbuddin Ebu’l-Huseyin Said b. Hibetullah er-Râvendî, el-Harâic ve’l-Ceraih, thk: Muessesetu’l-İmam Mehdi Kum H. 1409.
- eş-Şeyih Muhammed es-Sened, el-İctihadu ve’t-Teklîdu fi İlmi’r-Rical ve Eseruhu fi’t-Turâsi’l-Akâ’idi Mektebe Fedek İran, 1431/2010.
- Ebû Cafer Muhammed b. el-Hasan et-Tûsî, İhtiyâru Ma’rifeti’r-Rical, thk: Cevvad el-Kayyumi el-İsfehani, muessesetu’n-Neşri’l-İslami Kum 1427.
- Heydar Hubbullah, “Nakdu’l-Metn fi’t-Tecribeti’l-İmamiyye el-Usûl ve’t-Tecârub el-Mevâni’ ve’l-Me’vvekât”, el-Mutemeru’d-Devli li Nakdi’l-Matn İnde’l-mezâhibi’l-İslamiyye 2010, İstanbul 2010.
- Nezeriyyetu’s-Sünne fi’l-Fikri’l-İmami Eş-Şii, el-İntişaru’l-Arebi Beyrut I. baskı 2006.
- Seyit Rediyuddin Ali b. Musa b. Cafer İbn Tavus, İkbâbu’l-A’mâl, thk: Cevvad el-Kayyumî el-İsfehânî, Mektebu’l-A’lâmu’l-İslami 1414.
- Ebû Amr Muhammed b. Ömer b. Abdilaziz Keşşî, Ma’rifetu Ahbari’r-Rical, el-Matba el-Mustafaviyye Bombay ts.
- Ebû Cafer Muhammed b. Yakub Kuleynî, el-Kâfi, thk: Ali Akber el-Gifari, Kum: Daru’l-Kutubi’l-İslamiyye 1996.
- Muhammed Bakir Meclisi, Bihâru’l-Envar, Mir’âtu’l-Ukûl fî Şerhi Ehbâri Âli’r-Resul, Daru’l-Kutubi’l-İslamiyye Tehran H. 1375.
Öz
Bu araştırmamızda daha önce görülmemiş örnekleri, henüz kullanılmamış bir yöntemle sunmaya çalıştık. Makalede, önce bir giriş, ardınan erken dönem Şî‘îlerin ve onları takip edenlerin metin tenkidi yöntemleri ve sonuç bölümüyle sona ermektedir. Girişe gelince, bu araştırma sırasında bahsettiğimiz Şî‘î referansların kısımları ve tedrisleri esnasında hâsıl olan aralarındaki farklardı tetkik ettik. Mütekaddimîn dönemi bağlamında sözü Küleynî ile açtık; ardından el-Mufid, el-Tusi, Zurâre b. E‘yün, İbnü’l-Gadâirî’yi ele al-dık. Onların tenkîdi, mukâyeseli metin tenkîdi, rivâyetlerinin metinlerine bakılmak sure-tiyle râvî tenkîdi, ilme, akla, tarihe, apaçık tecrübe gibi illetlerden hareketle reddi etra-fında odaklanmıştır. Müteahhirîn ve çağdaş döneminle ilgili olarak ise, başlıkları kişileri esas alarak inceledik. Meselâ el-Meclisî, el-Hâaşim Ma‘rûf el-Hasenî, el-Behbûdî, el-Burka‘î, Muhammed Cevâd Kâzım, es-Seyyid Kemâl el-Haydarî, Şeyh Haydar Muham-med Kâmil Hubbullâh. Şî‘â’nın bu sembol isimleri altında, onların konuya dair meşhur çalışmalarından bahsedip, okuyucular için kitabın giriş ve sonucunu özetlemeye, gerek-tiğinde bir veya daha fazla örnek getirmeye, kitabı genel olarak tanımlamaya veya bu eserlerdeki uydurulmuş metinleri tespit etmeye çalıştık.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Muhammed Bakir Bahbûdî, Sahihu’l-Kafi, 1. baskı, Daru’l-İslamiyye 1401/1981.
- Samir Haşim Habib el-Amîdî, Difâun ani’l-Kafi, Merkezu’l-Gadir Li’d-dirasati’l-İslamiyye 1415/1995.
- Seyyid Ebu’l-Fadl b. Rıda el-Kummi el-Burka’î, Arz Ahbâr-I Usul Ber Kuran ve Ukul, yayım evi yok, 1431.
- Haşim Maruf el-Haseni, el-Mevzuat fi’l-Âsâr ve’l-Ahbâr Arz ve Dirase, Daru’t-Te’ârufi Beyrut 1407/1987.
- Dirâsât fi’l-Hadis ve’l-Muhaddisîn, Daru’t-Te’âruf Beyrut ts.
- Seyyit Kemal el-Heyderi, Mizanu Tashihi’l-Mevrusi’r-Ruvâi, Bağdat: Muessesetu’l-İmam Cevvad li’l-Fikr ve’s-Sekafe 1437/2015.
- Min Mihveriyyet İslami’l-Hadis ila Mihveriyyeti İslami’l-Kuran, Muessesetu’l-İbdai’l-Fikri Li’d-Dirâsâti’t-Tehessusiyyeti, Irak ts.;
- el-Mevrûsu’r-Ruvâi Beyne’n-Neşeti ve’t-Te’sîr Bağdat: Muessesetu’l-İbdai’l-Fikri Li’d-Dirâsâti’t-Tehessusiyyeti 1436/2014.
- İzzuddin el-Hasan b. Suleyman el-Hilli, Muhtaseru Besâiri’d-Derecâti, thk: Muştak el-Muzaffer, Muessesetu’n-Neşri’l-İslami Kum, ts.
- Ebu’l-Abbas Ahmet b. Ali en-Necâşi, Fihristu Esmâi Musennifî’ş-Şia (Ricalu’n-Necâşî), Muessesetu’n-Neşri’l-İslami Kum H. 1418.
- Kutbuddin Ebu’l-Huseyin Said b. Hibetullah er-Râvendî, el-Harâic ve’l-Ceraih, thk: Muessesetu’l-İmam Mehdi Kum H. 1409.
- eş-Şeyih Muhammed es-Sened, el-İctihadu ve’t-Teklîdu fi İlmi’r-Rical ve Eseruhu fi’t-Turâsi’l-Akâ’idi Mektebe Fedek İran, 1431/2010.
- Ebû Cafer Muhammed b. el-Hasan et-Tûsî, İhtiyâru Ma’rifeti’r-Rical, thk: Cevvad el-Kayyumi el-İsfehani, muessesetu’n-Neşri’l-İslami Kum 1427.
- Heydar Hubbullah, “Nakdu’l-Metn fi’t-Tecribeti’l-İmamiyye el-Usûl ve’t-Tecârub el-Mevâni’ ve’l-Me’vvekât”, el-Mutemeru’d-Devli li Nakdi’l-Matn İnde’l-mezâhibi’l-İslamiyye 2010, İstanbul 2010.
- Nezeriyyetu’s-Sünne fi’l-Fikri’l-İmami Eş-Şii, el-İntişaru’l-Arebi Beyrut I. baskı 2006.
- Seyit Rediyuddin Ali b. Musa b. Cafer İbn Tavus, İkbâbu’l-A’mâl, thk: Cevvad el-Kayyumî el-İsfehânî, Mektebu’l-A’lâmu’l-İslami 1414.
- Ebû Amr Muhammed b. Ömer b. Abdilaziz Keşşî, Ma’rifetu Ahbari’r-Rical, el-Matba el-Mustafaviyye Bombay ts.
- Ebû Cafer Muhammed b. Yakub Kuleynî, el-Kâfi, thk: Ali Akber el-Gifari, Kum: Daru’l-Kutubi’l-İslamiyye 1996.
- Muhammed Bakir Meclisi, Bihâru’l-Envar, Mir’âtu’l-Ukûl fî Şerhi Ehbâri Âli’r-Resul, Daru’l-Kutubi’l-İslamiyye Tehran H. 1375.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Arapça |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 19 Sayı: 1 |
Kaynak Göster
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU