Tâbiîn Âlimlerinden Sâlim b. Abdullâh ve Hadis İlmindeki Yeri

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 1, 89 - 109, 30.06.2024

Zeynep Polat

Öz

Bu çalışmada, tâbiîn döneminin öne çıkan âlimlerinden biri olan Sâlim b. Abdullâh b. Ömer’in (v. 106/725) hayatı ve hadis ilmindeki yeri kısaca ele alınmış, rivâyet ettiği hadislerin çeşitli açılardan nitelikleri ve hadis rivâyet metotları araştırılmıştır. Halîfe Ömer b. el-Hattâb’ın to-runu, meşhur sahâbî Abdullâh b. Ömer’in oğlu olması dolayısıyla oldukça büyük bir öne çı-kan Sâlim b. Abdullâh, siyasî ve fikrî olarak çalkantılı bir dönemde yaşamıştır. En çok hadis rivâyet eden sahâbîlerden biri olan babasının en yakın talebesi olarak hadis ilminde devrinin en meşhurlarından biri olmuş, hadis rivâyetinde sıhhat bakımından en üst düzeyde görülen isnad zincirlerinden birinin râvîsi olarak görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sâlim b. Abdullâh, Hadis, Tâbiîn, Silsiletü’z-zeheb, Fukahâ-i seb‘a.

Kaynakça

• Abdürezzâk, Abdürezzâk b. Hemmâm es-San’ânî. el-Musannef, thk. Habîburrahman el-Aʻzamî, I-XI, Beyrut 1403.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani. el-Müsned, thk. Şuayb Arnaût-Adil Mürşid v.dğr., Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Ahmed Nâim. Hadis Usûlü ve Istılahları, haz. Hasan Karayiğit, Düşün Yay., İstanbul 2010.
• Aydemir, Halis. Rivayetlerin Olasılığı Teorisi Işığında Nâfiʻ Mevlâ İbn Ömer, Emin Yay., Bursa 2018.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ el-Hanefi. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhari, Dâru İhyâi’t-Turas, Beyrut, trs.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ. Ensâbü’l-eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr ve Riyâz ez-Ziriklî, Dâru’l-Fikr, I-XIII, Beyrut 1996.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. Maʻrifetü’s-sünen ve’l-âsâr, thk. Abdülmu’ti Emin Kal’acî, Câmiâtü Dirâsâti’l-İslâmiyye, I-XV, Kahire 1412/1991.
• -------, es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Muhammed Abdülkadir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-X, Beyrut 1424/2003.
• -------, Şuabu’l-imân, thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd 1423/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr. Müsnedü’l-Bezzâr (el-Bahrü’z-zehhâr), thk. Mafuzurrahman Zeynullah-Âdil b. Saʻd-Sabri Abdülhâlık eş-Şâfiî, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, I-XVIII, Medine 1988-2009.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Muhammed b. Züheyr b. en-Nâsır, I-IX, 1422.
• -------, et-Târîhu’l-kebîr, Dâiretu Meârif el-Osmaniyye, I-VIII, Haydarabad, trs.
• Dârekutnî, Ebu’l Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed. es-Sünenü’d-Darekutnî, thk. Şuayb Arnaût v.dğr., Müessesetü’r-Risâle, I-V, Beyrut 1424/2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. el-Müsned (Sünenü’d-Dârimî), thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî, Dâru’l-Muğnî, I-IV, Riyâd 2000.
• Dûlâbî, Ebû Bişr Muhammed b. Ahmed. el-Künâ ve’l-esmâ, Dâru İbn Hazm, thk. Nazar Muhammed Faryâbî, I-III, Beyrut 2000.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eşʻas b. İshak b. el-Ezdi. es-Sünen, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Mektebetü’l-Asriyye, I-IV, Beyrut, trs.
• Ebû Yaʻlâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ. el-Müsned. thk. Hüseyin Selim Esed, Dâru’l-Me’mûn, I-XIII, Dımaşk 1404/1984.
• Ebû Zür’a, Abdurrahman b. Amr ed-Dımaşkî. Târîhu Ebû Zür’a ed-Dımaşkî, (Ebû Meymûn b. Râşid rivayeti), thk. Şükrullah Nimetullah el-Kûcânî, Dımeşk, trs.
• el-Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Halef. el-Müntekâ şerhu’l-Muvattaʻ, Matbaatü’s-Saâde, I-VII, Mısır 1332.
• -------, et-Tadîl ve’t-tecrîh li men harrece lehü’l-Buhârî fi’l-Câmii’s-Sahîh, thk. Ebû Lübâbe Hüseyin, Dâru’l-Livâ, I-III, Riyâd 1406/1986.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hasan et-Teymî er-Râzî. Mefâtîhu’l-gayb, Dâru İhyâi’t-Turâs, Beyrut 1420.
• Fâkihî, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak el-Fâkihî. Ahbâru Mekke fî kadîmi’d-dehri ve hadisihî, thk. Abdülmelik Abdullah Dehiş, Dâru Hadar, I-VI, Beyrut 1414.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-IV, Beyrut 1411/1990.
• -------, Maʻrifetu ulûmi’l-hadis, thk. Ahmed b. Fâris es-Sellûm, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1424/2003.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât Halîfe eş-Şeybânî. Tabakâtu Halife b. Hayyât, (Tüsterî-Ezdî rivayeti), thk. Süheyl Zekkar, Dâru’l-Fikr, 1414/1993.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye, thk. Ebû Abdullah es-Sevrakî-İbrahim Hamdi el-Medenî, Mektebetü’l-İlmiyye, Medine, trs.
• Humeydî, Ebû Bekir Abdullah b. ez-Zübeyr. el-Müsned, thk. Hasan Selim Esed ed-Dârânî, Dârü’s-Sekâ, I-II, Dımaşk 1996.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer İbn Abdilber en-Nemerî. Câmiu beyâni’l-ilm ve fazlih, thk. Ebî’l-Eşbâl ez-Züheyrî, Dâru İbn Cevzî, I-II, Suûdî Arabistan 1414/1994.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hüseyin. Târîhu Dımaşk, thk. Amr b. Ğarame el-Umrevî, Dâru’l-Fikr, I-LXXX, 1995.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekir b. Ebû Âsım. es-Sünne, thk. Muhammed Nâsiruddîn el-Elbânî, Mektebü’l-İslâmî, I-II, Beyrut 1400.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Razî. el-Cerh ve’t-taʻdîl, I-IX, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1271/1952.
• İbn Ebî Hayseme. et-Târîhu’l-kebîr, thk. Salâh b. Fethî Helal, el-Fârûku’l-Hadise, I-IV, Kâhire 1427/2006.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir b. Ebû Şeybe. Kitâbu’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr, thk. Kemal Yusuf Hût, Mektebetü’r-Rüşd, I-VII, Riyâd 1409. (el-Mektebetü’ş-Şâmile nüshası).
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ali b. Muhammed el-Askalanî. Tehzîbü’t-Tehzîb, Dâiretu Meârifi’n-Nizâmiyye, I-XII, Hindistan 1326.
• -------, Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Marife, I-XIII, Beyrut 1379.
• -------, Nüzhetü’n-nazar fî tavzihi Nuhbetu’l-Fiker ve fî mustalâhi ehli’l-eser, thk. Abdullah b. Dayfullah er-Rahîlî, Matbaatü Sefîr, Riyâd 1422.
• -------, en-Nüket alâ Sahîhi’l-Buhârî (et-Tecrîd ale’t-tenkîh), thk. Ebu’l-Velîd Hişam b. Ali- Ebû Temîm Nâdir Mustafa Mahmud, el-Mektebetü’l-İslamiyye, I-II, Kahire 2005.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Târîhu İbn Haldûn (Divânu’l-Mübtede ve’l-Haber fî târihi’l-Arab), thk. Halil Şehâde, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1988.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-âyân, thk. İhsan Abbas, Dâru Sadr, I-VII, Beyrut 1900-1994.
• İbn Hibbân, Ebû Hatim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temimî. es-Sikât, I-IX, thk: Seyyid Şerefuddin Ahmed, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1395/1975.
• -------, es-Sahîh (el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân-İbn Balabân tertibi), thk. Şuayb Arnaût, Müessesetü’r-Risâle, I-XVIII, Beyrut 1408/1988.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye, I-X, Dâru’l-Fikr, 1407/1986.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe Nümeyrî. Târihu’l-Medine, thk. Fehim Muhammed Şeltut, Cidde 1399.
• İbn Vehb, Ebû Muhammed Abdullah b. Vehb. el-Câmiʻ fi’l-hadîs, thk. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib-Ali Abdülbâsıt Mezîd, Dârü’l-Vefa, by., 1425/2005.
• İbnü’l-Adîm, Ömer b. Ahmed. Buğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb, thk. Süheyl Zekkâr, Dâru’l-Fikr, I-XII, trs.
• İbnü’l-Aʻrabî, Ebû Saîd Ahmed b. Muhammed. Muʻcemu İbnü’l-Aʻrabî, thk. Abdülmuhsin b. İbrahim b. Ahmed el-Hüseynî, Dâru İbni’l-Cevzî, I-III, Suûdî Arabistan 1418/1997.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâleddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam fî târîhi’l- ümem ve’l-mülûk, thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ, Dârul Kütübi’l-İlmiyye, I-XIX, Beyrut 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzeddîn Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. Üsdü’l-gâbe fi temyîzi’s-sahâbe, thk. Ali Muhammed Muavvid-Âdil Ahmed Abdülmevcud, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-VIII, 1415/1994.
• -------, el-Kâmil fi’t-Târih, thk. Ömer Abdüsselam Tedmirî, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, I-X, Beyrut, 1417/1997.
• İbnü’l-İmad, Şihabüddin Ebu’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed el-Hanbelî İbnü’l-İmâd. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, thk. Mahmud el-Arnaut, Beyrut 1988.
• İbnü’s-Salâh, Takiyyüddîn Osman b. Abdurrahman. Mukaddimetü İbni’s-Salâh (Maʻrifetü envâi ulûmi’l-hadis), thk. Nureddin Itr, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1406/1986.
• İclî, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Abdullah. Târîhu’s-sikât, Dâru’l-Bâz, by., 1405/1984.
• Kaya, Eyyüp Saîd. “Sâlim b. Abdullah b. Ömer”, DİA, XXXVI, 2009, 47-48.
• Kuzudişli, Bekir. Hadis Rivayetinde Bağlam, Klasik Yay., İstanbul 2020.
• -------, Aile İsnadları, İFAV Yay., İstanbul 2021.
• Lâlekâî, Ebu’l-Kâsım Hibetullah b. Hasan. Şerhu usûli i’tikâdi Ehli’s-sünne ve’l-cemâa, thk. Ahmed b. Saʻd b. Hemdân el-Ğâmidî, Dâru’t-Taybe, I-IX, Suûdî Arabistan 1423/2003.
• Maʻmer b. Râşid, Maʻmer b. Ebû Amr Râşid el-Ezdî. el-Câmiʻ, (Abdürrezzâk b. Hemmâm’ın Musannef’i içinde), thk. Habîburrahmân el-Aʻzamî, el-Meclisü’l-İlmî, I-II, Beyrut 1403.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Âmir. el-Muvattaʻ, thk. Muhammed Mustafa el-Aʻzamî, Müessesetü Zayed b. Sultân Âli Nehyân, I-VIII, Abu Dabi 1425/2004.
• Mizzî, Ebu’l-Haccâc Yûsuf b. Zekî Abdurrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl, I-XXXV, thk. Beşşâr Avvâd Maʻrûf, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut 1400/1980.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdullah Alâaddîn. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl, thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Muhammed-Ebû Muhammed Üsâme b. İbrahim, I-XII, Kahire, 2001.
• Müslim b. Haccac, Ebu’l-Hasan Kuşeyrî en-Nîsâburî. Sahîh-i Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki, Dâru İhyâi’t-Turâs, I-V, Beyrut, trs.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünen (el-Müctebâ mine’s-Sünen), thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, I-IX, Halep 1406/1986.
• -------, es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Hasan Abdülmün’im Şelebî, Müessesetü’r-Risâle, I-X, Beyrut 1421/2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li Maʻrifeti süneni’l-beşîri’-nezîr fî usûli’l-hadis, thk. Muhammed Osman el-Huşt, Dâru’l-Kütübi’l-Aʻrabî, Beyrut 1985.
• -------, Tehzîbü’l-esmâ ve’l-luğa, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, I-IV, Beyrut, trs.
• Uraler, Aynur. Abdullah b. Ömer ve Sünnet Hassasiyeti, İFAV Yay., İstanbul 2019.
• -------, Sahâbe Uygulaması Olarak Sünnete Bağlılık, İFAV Yay., İstanbul 2016.
• Polat, Zeynep. Sâlim b. Abdullah ve Hadis İlmindeki Yeri, İlâhiyât Yay., Ankara 2024.
• Rıfat Fevzi Abdulmuttalib. Esahhu’l-esânîd, Dâru İbn Hazm, I-II, Beyrut 1430/2009.
• Sahnûn, Abdusselam b. Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-IV, by., 1415/1994.
• Seâlibî, Ebû Mansur. eş-Şekvâ ve’l-itâb ve mâ vaka’a li’l-hilâf ve’l-eshâb, thk. İlham Abdulvahhab el-Muftî, Kuveyt 2000.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn. Fethu’l-muğîs bi Şerhi Elfiyyeti’l-Hadis li’l-Irâkî, thk. Ali Hüseyin Ali, Mektebetü’s-Sünne, I-IV, Mısır 1424/2003.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Şemseddîn Ebu’l-Muzaffer. Mir’âtü’z-zaman fî tevârihi’l-âyân, Dâru Risâleti’l-İlmiyye, I-XXIII, Dımaşk 2013.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris eş-Şâfiî. el-Müsned, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1400.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah. Neylü’l-evtâr, thk. İsâmüddin es-Sabâbetî, Dâru’l-Hadis, I-VIII, Mısır 1413/1993.
• Şirâzî, Ebû İshak eş-Şirâzî. et-Tabakâtü’l-fukahâ, İhsan Abbas, Dârü’r-Râidü’l-Arabî, Beyrut 1981.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Müsnidü’d-dünya Süleyman b. Ahmed. el-Muʻcemu’l-kebîr, thk. Hamdi b. Abdülmecid es-Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, I-XXV, Kahire 1994.
• Tahâvî, Ebû Caʻfer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu meâni’l-âsâr, thk. Muhammed Seyyid Cadelhak, Muhammed Zührî en-Neccâr, I-V, Medine 1414/1994.
• Tâhir el-Cezâirî, Tâhir b. Sâlih (Muhammed) es-Sem’ûnî. Tevcîhu’n-nazar ilâ usûli’l-eser, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, I-II, Halep 1416/1995.
• Tatlı, Mustafa. Tâbiûn Döneminde Hadis Rivayeti, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi SBE, İstanbul 2021.
• Tayâlisî, Ebû Dâvud Süleyman b. Dâvud. Müsnedi Ebû Dâvud et-Tayâlisî, thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, I-IV, Mısır 1419/1999.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Maîn. Târîhu İbn Maîn, (ed-Dûrî rivayeti), thk. Ahmed Muhammed Nurseyf, I-IV, Mekke 1399/1979.
• Yücedağ, Rıdvan Talha. 2./8. Asır Medine Hadis Halkaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul 2022.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru aʻlâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Nuaym el-Urkusûsî, Müessesetu’r-Risâle, I-XXIII, IX. Bsk., Beyrut 1413.
• -------, Târihu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîru ve’l-aʻlâm, thk. Ömer Abdusselam et-Tedmirî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1993.
• -------, Tezhîbu’t-Tehzîbi’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, thk. Ğanim Abbas Ğanim-Mecdî es-Seyyid Emin, el-Fâruku’l-Hadisiyye, I-XI, by., 1425/2004.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah. Rebîu’l-ebrâr ve nusûsu’l-ahbâr, Müessesetü’l-Aʻlemî, I-V, Beyrut 1412.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedruddîn. en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh, thk. Zeynelâbidîn b. Muhammed Belâ Feric, Mektebetü Azvâi’s-Selef, I-III, Riyad 1418/1998.
• Zübeyrî, Ebû Abdullah Mûsâb b. Abdullah b. Mûsâb b. Sâbit. Nesebü Kureyş, nşr. Levi Provençal, Dârü'l-Maârif, Kahire, trs.