Sefer Rûznâmçe Defterine Göre Sultan Süleyman’ın 1548-1549 İran Seferi’nin Güzergahı ve Menzilleri

Yıl 2024, , 1 - 44, 01.07.2024

Hasan Yapıcı

https://doi.org/10.61348/htde.1380319

Öz

Ulaşım ve haberleşmenin sağlanması, orduların sevki ve ticaretin devamlılığı için yollar her dönem önemini korumuştur. Sevk ve idare kabiliyetiyle muadilleri arasında ön plana çıkan Osmanlı İmparatorluğu, özellikle Anadolu ve Rumeli’deki temel yol ağlarında oluşturduğu menzil teşkilatıyla imparatorluk coğrafyasında etkili bir ulaşım ve haberleşme ağına sahip olur. İmparatorluğun ihtiyacına yönelik çok fonksiyonlu yapıya sahip olan bu teşkilatın esas mesaisi resmî haberleşmenin sağlanmasıdır. Ulaşım ve resmî haberleşme için tesis edilen menzillerin haricinde sefer zamanında askerî menziller tesis edilir. Söz konusu menziller Osmanlı sefer organizasyonda lojistik yönetiminin temel gündemi olan altyapı ve nakliyede hayatî bir öneme sahiptir. Orduların muharebe alanına intikali esnasında konaklaması ve beslenme ihtiyacı menziller sayesinde giderilir. Ayrıca muharebe alanına ulaşan orduların sefer motivasyonunun devamlılığının sağlanması adına gerekli iaşe ve mühimmat nakliye ameliyesinin temelinde yer alır. Bu çalışmada Kanûnî Sultan Süleyman’ın II. İran Seferi’nin menzilleri sefer dönemini ihtiva eden ruznamçe defterindeki verilere göre değerlendirilecektir. Söz konusu seferin güzergahı ve menzilleri bazı çalışmalara konu olmuştur. Ancak bu çalışmalarda kullanılan kaynakların sefer güzergahında bulunan menzillerin tamamına dair bilgi vermediği görülür. Osmanlı Arşivi’ndeki tasnif çalışmalarında yeni ortaya çıkan ve II. İran Seferi dönemini ihtiva eden ruznamçe defterinde her ne kadar tâlî bir gündem olsa da ordunun konakladığı menzil ve burada konakladığı tarihlere dair bilgiler mevcuttur. Bu anlamda ruznamçe defterinde yer alan menzil bilgileri II. İran Seferi’nin diğer kaynaklarıyla mukayese edilerek değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kanûnî Sultan Süleyman, II. İran Seferi, Ruznamçe Defteri, Sefer Ruznamçesi, Osmanlı-Safevî İlişkileri

Ranges of the Second Iranian Campaign According to the Campaign Ruznamçe Register

Öz

Roads have always maintained their importance for the provision of transportation and communication, the dispatch of armies and the continuity of trade. The Ottoman Empire, which stood out among its peers with its dispatch and administration capability, had an effective transportation and communication network in the empire's geography, especially with the menzil organization established on the main road networks in Anatolia and Rumelia. The main occupation of this organization, which had a multifunctional structure for the needs of the empire, was to provide official communication. In addition to the ranges established for transportation and official communication, military ranges were established during campaigns. These ranges played a vital role in infrastructure and transportation, the main agenda of logistics management in the Ottoman campaign organization. During the movement of the armies to the battlefield, the accommodation and feeding needs of the armies were met through the ranges. The accommodation and feeding needs of the armies during their transportation to the battlefield were met through the ranges. In addition, in order to ensure the continuity of the campaign motivation of the armies reaching the battlefield, the necessary food and ammunition are at the basis of the transportation activity. In this study, the ranges of Suleiman the Magnificent's II Iranian Expedition will be evaluated according to the data in the ruznamçe book covering the campaign period. The route and ranges of this expedition have been the subject of some studies. However, it is observed that the sources used in these studies do not provide information on all the ranges on the route of the expedition. In the ruznamçe book, which has recently emerged in the classification studies in the Ottoman Archives and which covers the period of the II Iranian Expedition, there is information on the ranges where the army stayed and the dates of their stay, even though it is a secondary agenda. In this sense, the range information in the ruznamçe book will be evaluated by comparing it with other sources of the II Iranian Campaign.

Anahtar Kelimeler

Suleiman the Magnificent, Second Iranian Campaign, Ranges, Ruznamçe Book, Campaign Ruznamçe

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (=BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (=TSMA), Defter nr. 10221.
• Bâb-ı Defterî Büyük Ruznâmçe Kalemi Defterleri (=D.BRZ.d.), nr. 20615/A
• Süleymannâme, Marburg, Staatsbibliothe, Hs. Or. Oct. Nr. 955.
• Nasûhü’s-Silâhî, Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn-i Sultân Süleymân Han, yay. haz. Hüseyin G. Yurdaydın, Ankara 1976
• Matrakçı Nasuh, Rüstem Paşa Tarihi Olarak Bilinen Târîh-i Âl-i Osmân (Osmanlı Tarihi 699-968/1299-1561), (İnceleme-Tenkitli Metin), yay. haz. Göker İnan, İstanbul 2019
• ÇUKURYURT, Sinan, Matrakçı Nasuh, Süleymannâme (1a-95b), (Eserin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2003
• DEMİRTAŞ, Funda, Celalzâde Mustafa Çelebi, Tabâkatü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Kayseri 2009
• SESLİKAYA, Ali, Yavuz Sultan Selim’in Sefer Menzilnameleri (Çaldıran, Kemah, Dulkadiroğlu ve Mısır Seferi Menzilnameleri) ve Haydar Çelebi Ruznamesi: Transkripsiyon ve Değerlendirme, Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2014
• TOKLUCU, Ahmet, Matrakçı Nasuh’un Süleymannâmesi (Beşinci Bölüm/Arkeoloji Müzeleri Ktp. nr. 379, vr. 96a-185b), (Değerlendirme ve Transkripsiyon), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010
• YILMAZ, Nazım, Selmân Câmiü’l-Cevâhir, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1995
• AFYONCU, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Araştırma Rehberi, İstanbul 2021 (9. Baskı)
• AFYONCU, Erhan, “Rûznâmçe”, DİA, c. 35, s. 276-278
• AHISHALI, Recep, “Osmanlı Merkez Bürokrasisinde Sefer Yapılanması ve Karşılaşılan Problemler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 34 (Bahar 2016), s. 1-40
• BALTA, Samet, XVI. Yüzyılda Osmanlı-Safevî Tarihi Açısından İstanbul-Tebriz Hattı ve Anlamı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2017
• BOSTAN, İdris, “Kıbrıs Sefer Günlüğü ve Osmanlı Donanmasının Sefer Güzergâhı”, Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, yay. haz. Ali Ahmetbeyoğlu, Erhan Afyoncu, İstanbul 2001, s. 31-36
• ÇELİK, Bülent, Osmanlı Seferlerinin Lojistik Sorunlarına Kentli Esnafın Getirdiği Çözümler: Orducu Esnafı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2002
• ÇELİK, Şenol, “Orducu”, DİA, c. 33, s. 370-373
• ÇETİN, Cemal, Ulak Yol Durak, Anadolu Yollarında Padişah Postaları (Menzilhâneler) (1690-1750), İstanbul 2013
• EKİN, Ümit, XVII.-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulaşım ve İletişim Örgütlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2002
• EMECEN, Feridun, “Irakeyn Seferi”, DİA, c. 19, s. 116-117
• EMECEN, Feridun, Kanuni Sultan Süleyman ve Zamanı, Ankara 2022
• ERDOĞRU, M. Akif, “Kanuni Sultan Süleyman’ın 1532 Tarihli Alman Seferi Ruznâmesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 1 (2014), c. 29, s. 167-187
• ERDOĞRU, M. Akif, “Kanuni Sultan Süleyman’ın 1538 Tarihli Karaboğdan Seferi Ruznâmesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 2 (2014), c. 29, s. 515-524
• ERDOĞRU, M. Akif, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos Seferi Ruznamesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 1 (2004), c. 19, s. 55-71
• ERKAN, Davut, “Matrakçı Nasûh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Notlar, Osmanlı Araştırmaları, Sayı 37 (2011), c. 37, s. 180-197
• ERTAŞ, Mehmet Yaşar, “Rodos’un Fetih Günlüğü Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos Seferi Rûznâmesi”, Akademik İncelemeler Dergisi, Sayı 1 (2017), c. 12, s. 1-36
• ERTAŞ, Mehmet Yaşar, “Savaşlarla Şekillenen Yollar: Osmanlı Devleti’nde Yol Sistemi”, CIEPO Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri, (14-16 Nisan 2011), İzmir 2011, s. 625-652
• ERTAŞ, Mehmet Yaşar, “XVIII. Yüzyıl Başlarında Rumeli’deki Menzillerin Askerî Fonksiyonları”, Celal Bayar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 1 (1997), s. 91-98
• ERTAŞ, Mehmet Yaşar, Sultanın Ordusu: 1715 Mora Seferi’nde Organizasyon ve Lojistik, İstanbul 2018
• FİNKEL, Caroline, The Administration of Warfare: The Ottoman Military Campaigns in Hungary, 1593-1606, Wien 1988
• GÖÇER, Lütfi, XVI.-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul 1964
• GÖKBİLGİN, M. Tayyip, “Arz ve Raporlarına Göre İbrahim Paşa’nın Irakeyn Seferindeki İlk Tedbirleri ve Fütuhatı”, Belleten, Sayı 83 (1957), c. 21, s. 449-482
• GÖYÜNÇ, Nejat, “16. Yüzyılda Ruus ve Önemi”, Tarih Dergisi, Sayı 22 (2011), c. 17, s. 17-34
• HALAÇOĞLU, Yusuf, “Menzil”, DİA, c. 29, s. 159-161
• HALAÇOĞLU, Yusuf, Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), İstanbul 2014
• İNBAŞI, Mehmet, “II. Viyana Seferinde Edirne’den Viyana’ya Kadar Menziller ve Yapılan Masraflar”, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu, 08-11 Haziran, Ankara 2001, s. 171-182
• İPÇİOĞLU, Mehmet, Kanuni Sultan Süleyman’ın Estergon Seferi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Konya 1989
• İŞBİLİR, Ömer, “Osmanlı Ordularının İaşe ve İkmali: I. Ahmed Devri İran Seferi Örneği”, Türkler, c. X, Ankara 2002, s. 278-293
• İŞBİLİR, Ömer, XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İâşe, İkmâl ve Lojistik Meseleleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 1996
• İŞBİLİR, Ömer, “Nüzül”, DİA, c. 33, s. 311-312
• KAYA, Özge Eda, “Menzilnâmeler Üzerine Bir Literatür Değerlendirmesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Sayı 40 (2022), c. 20, s. 401-418
• KILIÇ, Remzi, Osmanlı İran Münasebetleri (1520-1566), İstanbul 2006
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Osmanlılar’ın Kafkas Elleri’ni Fethi (1451-1590), Ankara 1976
• LEUNCLAVİUS, Johannes, Türk Milletinin Tarihi, çev. Türkis Noyan, İstanbul 2019
• MİROĞLU, İsmet, “Osmanlı Yol Sistemine Dair”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi (Prof. Dr. Münir Aktepe’ye Armağan), Sayı 15 (1997), s. 241-252
• MUPHEY, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, çev. M. Tanju Akad, İstanbul 2007
• MÜDERRİSOĞLU, Fatih, “Menzil Kavramı ve Osmanlı Devleti’nde Menzil Yerleşimleri”, Türkler, c. 10, Ankara 2002, s. 1707-1718
• ÖNAL, Ahmet, Kanunî’nin Son Seferi (Sigetvar 1566), İstanbul 2019
• SAĞIRLI, Abdurrahman Sağırlı, “Süleymannâme”, DİA, c. 38, s. 124-127
• SAHİLLİOĞLU, Halil, “Dördüncü Muradın Bağdat Seferi Menzilnamesi (Bağdat Seferi Harp Jurnali)”, Sayı 3-4 (1965), c. 2, s. 1-40
• SAHİLLİOĞLU, Halil, “Ruznâmçe”, Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri, 30 Nisan-2 Mayıs 1986, İstanbul 1988, s. 113-139
• TAESCHNER, Franz, Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı, c. 1, çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul 2010
• YAPICI, Hasan, Kanûnî Sultan Süleyman’ın İkinci İran Seferi (1548-1549), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2023
• YILDIZ, Hakan, Haydi Osmanlı Sefere! Prut Seferi’nde Lojistik ve Organizasyon, İstanbul 2006
• YURDAYDIN, Hüseyin Gazi, “Matrakçı Nasuh”, DİA, 28, s. 143-145