Fâtih Devri Tüfeklerinin Askerî Müzelere İntikali Meselesi

Yıl 2020, Sayı: 1, 41 - 72, 01.06.2020

Uğur Demir

Öz

Bugün Harbiye Askerî Müzesi’nde Fâtih Sultan Mehmed devrine ait bir arkebüz sergilenmektedir. Bu arkebüz günümüze intikal eden en erken tarihli Osmanlı tüfeği olması hasebiyle büyük önemi haizdir. Ancak söz konusu silahın günümüze nasıl intikal ettiği bilinmemektedir. Bu makalede Fâtih devri arkebüzünün neden ve nasıl muhafaza edildiği; daha önce nerede veya nerelerde saklandığı; Aya İrini’deki müzede iken İbrahim Hakkı Konyalı tarafından nasıl gündeme getirildiği; daha sonra nasıl Harbiye’ye taşındığı ve burada ne zamandan itibaren sergilenmeye başlandığı; Fâtih devrinden başka tüfeklerin müzelere intikal edip etmediği ele alınacaktır. Bunun için önce Osmanlıda askerî müzeciliğin tarihi özetlenecek, sonra tarihî öneme sahip bazı eşyaların Aya İrini haricinde nerelerde muhafaza edildikleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fâtih Sultan Mehmed, Harbiye Askerî Müzesi, Arkebüz, Tüfek, Fâtih Sultan Mehmed, Harbiye Askerî Müzesi, Arkebüz, Tüfek

The Issue of the Transfer of the Muskets from the Fatih Period to the Military Museums

Öz

An arquebus that belongs to the era of Mehmed the Conqueror has been exhibited in the Harbiye Military Museum. This arquebus is particularly important because it is the oldest Ottoman musket. On the other hand, it is still not known how did this gun manage to survive until today. This paper deals with why and how did this arquebus was protected, how it was revived by İbrahim Hakkı Konyalı while it had been exhibited in the Hagia Irene Museum, its transportation to the Harbiye Museum where it has been exhibited ever since, and finally, the question whether there were any survived muskets from the era of Mehmed the Conqueror or not. Therefore, the history of military museology in the Ottoman Empire will be summarized firstly. Then, other places apart from Hagia Irene, where the other historical artifacts are kept, will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Mehmed the Conqueror, Harbiye Military Museum, Arquebus, Musket, Mehmed the Conqueror, Harbiye Military Museum, Arquebus, Musket

Kaynakça

• BOA, Hazine-i Hassa, İradeler (=HH. İ), nr. 235/21-1-1 BOA, HH. İ., nr. 140/114-1
• Cumhuriyet Arşivi, nr. 146/42-21; nr. 28/161-2; nr. 130/70-4
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (=TSMA), Evrak nr. 599/114; nr. 1052/67; nr. 1109/26; nr. 1112/34; nr. 1327/84
• TSMA, d, nr. 2087; nr. 2814; nr. 8076; nr. 10705
• Baron de Tott, Türkler ve Tatarlara Dâir Hatıralar, ter. Mehmet R. Uzmen, İstanbul tarihsiz
• Bir Yeniçerinin Hatıratı, çeviren ve yay. haz. Kemal Beydilli, İstanbul 2003
• İbn Kemal (Tevârih-i Âl-i Osman VII. Defter (Tenkidli Transkripsiyon), haz. Şerafetin Turan, Ankara 1991
• İstanbul’un Fethi ve Çağdaşların Tanıklığı, c. 1, tercüme eden ve tamamlayıcı bilgileri ekleyen: Mahmut H. Şakiroğlu, İstanbul 2004
• Kıvâmî, Fetihnâme, haz. Ceyhun Vedat Uygur, İstanbul 2007
• KAFALI, Kadircan, “Yine Askerî Müze Faciası…”, 21 Ekim 1955 https://core.ac.uk/reader/38305377
• Mevlânâ Mehmed Neşrî, Cihânnümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485)], haz. Necdet Öztürk, İstanbul 2008
• OKYAY, Zeynep, Sermed Muhtar'ın Müze-i Askerî-i Osmanî
• Züvvârına Mahsûs Rehber İsimli Eseri ve Osmanlı Devleti’nde Askeri Müze’nin Kuruluşu, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2017
• Oruç Beğ Tarihi (Giriş, Metin, Kronoloji, Dizin, Tıpkıbasım), haz. Necdet Öztürk, İstanbul 2007
• Târîh-i Ebü’l-Feth, haz. Mertol Tulum, İstanbul 1977
• Tayyâr-zâde Atâ, Osmanlı Saray Tarihi, Târîh-i Enderûn, c. 1, haz. Mehmed Arslan, İstanbul 2010
• ULUNAY, Refi Cevad, “Yine Askerî Müze”, Milliyet, 7 Ekim 1964, s. 3
• ÁGOSTON, Gábor, “Ateşli Silahlar ve Askeri Uyarlama: Osmanlılar ve “Askeri Devrim”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, yay. haz. Kahraman Şakul, İstanbul 2017
• ÁGOSTON, Gábor, Barut, Top ve Tüfek (Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi), çev. Tanju Akad, İstanbul 2006
• ÁGOSTON, Gábor, “Top”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (=DİA), c. 41, TDV Yayınları, İstanbul 2012, s. 240-242
• ÁGOSTON, Gábor, “Tüfek”, DİA, c. 41, TDV Yayınları, İstanbul 2012, s. 459-461
• AR, Bilge, Osmanlı Döneminde Aya İrini ve Yakın Çevresi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2013
• ATASOY, Nurhan, “Hırka-i Saâdet”, DİA, c. 17, TDV Yayınları, İstanbul 1998, s. 374-377
• ATEŞ, Ahmed, “İstanbul’un Fethine Dair Fatih Sultan Mehmed Tarafından Gönderilen Mektuplar ve Bunlara Gelen Cevaplar”, İÜ Tarih Dergisi, Sayı 7 (Eylül 1952/basım tarihi 1953), c. 4, s. 11-50
• AYDÜZ, Salim, “Fethin Topları: Ateşli Silahların Gelişmesinde Sultan Fatih’in Rolü”, Düşten Fethe İstanbul, İstanbul 2015, s. 119-130
• BOSTAN, İdris, “XVI. Yüzyıl Başlarında Tophâne-i Âmire ve Top Dökümü Faaliyetleri”, Halil İnalcık Armağanı I, Ankara 2009, s. 249- 280.
• ÇÜRÜK, Cenap, “Askerî Müze”, DİA, c. 3, TDV Yayınları, İstanbul 1991, s. 492-493
• EYİCE, Semavi, “Baruhane, Atmeydanı Baruthanesi”, DİA, c. 5, TDV Yayınları, İstanbul 1992, s. 95
• GENÇ, Uğur, Haliç Zinciri, İstanbul 2010
• IORGA, N., “İstanbul’un Zaptı Hakkında İhmal Edilmiş Bir Kaynak”, Belleten, çev. Fazıl Işıközlü ve Adnan S. Erzi, Sayı 49 (Ocak 1949), c. 13, s. 107-147
• İNALCIK, Halil, “Osmanlılar’da Ateşli Silâhlar”, Belleten, Sayı 83 (Temmuz 1957), c. 21, s. 510-512
• İNALCIK, Halil, Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar I, Ankara 1995 (3. Baskı)
• KONYALI, İbrahim Hakkı, “Fatihin Topları ve Askerî Müze”, Tarih Hazinesi, Sayı 13 (1951), c. 2, s. 638-650
• KONYALI, İbrahim Hakkı, “Kanuni’nin Topları”, Tarih Hazinesi, Sayı 9 (1951), s. 419-422.
• TARIM ERTUĞ, Zeynep, “Osmanlı Devlet Teşrifâtında Hırka-i Şerîf Ziyareti”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 16 (İstanbul 1998), s. 37-45
• TEKİNDAĞ, Şehabeddin, “Fatih Türbesindeki Eski Silâhların 1870 Tarihli Müfredat Defteri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi [BTTD], Sayı 21 (Haziran 1969), s. 9-19
• YAVAŞ, Doğan ve Nebi BOZKURT, “Mukaddes Emanetler Dairesi”, DİA, c. 31, TDV Yayınları, İstanbul 2006, s. 111-114