Kuruluşundan I. Dünya Savaşı’na: Osmanlı Harita Encümeni (1909–1919)

Yıl 2021, Sayı: 4, 131 - 155, 27.12.2021

Ségolène Débarre Çevirmen: Serhat Tertemiz

Öz

Jön Türk devriminin ardından bir harita kurulu, tüm Osmanlı topraklarının dizgeli bir nirengisini (fr. la triangulation) oluşturmak ve Avrupa güçlerinin haritacılık ölçütlerine uyan Genelkurmay haritalarını yayımlamakla görevlendirildi. Balkan Savaşları’ndan (1912-1913) I. Dünya Savaşı’na (1914 – 1918), ardından Kurtuluş Savaşı’na (1919 – 1922) kadar 1909 projesinin ordunun stratejik ihtiyaçlarına ve haritacılık alanındaki uygulayımbilimsel gelişmelere göre acilen düzenlenmesi gerekiyordu. Zabit Mehmet Şevki’nin anılarından yola çıkarak oluşturulmuş olan bu makalede; Osmanlı Harita Encümeni’nin savaş ortamına nasıl uyum sağladığı, karşılaştığı zorluklar, Alman ve Avusturya-Macaristan kurmay heyetlerinin yanında nasıl yer bulduğu incelenmektedir. 1919 yılında kaleme alınmış olan eser; siyasi bağımsızlığın ve ulusalcı bir tasarının hizmetine, dönemin haritacılık üretimine kısmi ama belgelenmiş bir bakış sunuyor.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Haritacılık, Askeri Coğrafya

Kaynakça

• FELLOWS, Charles, A journal written during an excursion in Asia Minor, John Muray, Londra 1838
• Selim Bey, Carnet de campagne d’un officier turc de Sul-oglou à Tchataldja, Berger-Levrault, Paris 1913
• Mehmet Şevki, “Meşrutiyetin iade edildiği 1324 senesinden evvelki devrede ve 1334 nihayetine kadar sonraki on sene zarfında Memalik-i osmaniye haritasının ahzı zımnında yapılan teşkilât ve işlerin hulâsa-i tarihiyesi”, Haritacı Mehmet Şevki Paşa ve İkinci Meşrutiyet Öncesiyle 1908’den 1918 Yılı Sonuna Kadarki On Yıllık Dönemde Osmanlı Ülkesi Haritasının Alımı İçin Yapılan Örgütlenme ve İşlerin Tarih Özeti, yay. haz. Edip Özkale ve Mustafa Rıza Şenler, Harita Genel Müdürlüğü, Ankara 1980
• AKSAKAL, Mustafa, The Ottoman Road to War in 1914 : The Ottoman Empire and the First World War, Cambridge University Press, Cambridge 2008
• AYGÜN, Abdurrahman, Türk Haritacılık Tarihi, c. 2, Harita Genel Müdürlüğü, Ankara 1980
• BOISTEL, Guy, L’observatoire de la Marine et du Bureau des longitudes au parc Montsouris, 1875-1914, Paris 2010
• GENCER, Mustafa, Jöntürk Modernizmi “Alman Ruhu” 1908-1918 Dönemi Türk-Alman İlişkileri ve Eğitim, İletişim Yayınları, İstanbul 2010
• GEORGEON, François, Les Ottomans et le temps, Brill, Boston 2012
• GUILLEMARRE-ACET, Dorothee, Impérialisme et nationalisme. L’Allemagne, l’Empire ottoman et la Turquie (1908-1933), Ergon Verlag, Würzburg 2009
• GÜNERGUN, Feza, “Introduction of the Metric System to the Ottoman State”, Transfer of Modern Science and Technology to the Muslim World Proceedings of the International Symposium on Modern Science sand the Muslim World, İstanbul 1992, s. 297-316
• IŞIKSEL, Güneş ve Emmanuel Szurek, “Turcs et Français. Un siècle de relations culturelles (1880-1960)”, actes du colloque Jean Deny – Les relations culturelles et scientifiques entre Turquie et France au XXe siècle, Presses Universitaires de Rennes, Rennes 2014
• KAYNAR, Erdal, “Les Jeunes Turcs et l’Occident: histoire d’une déception programmée”, L’Ivresse de la Liberté : la Révolution de 1908 Dans l’Empire Ottoman, ed. François Georgeon, Peeters, Louvain 2012, s. 27-64
• KAYNAR, Erdal ve Nathalie Clayer, Penser, agir et vivre dans l’Empire ottoman et en Turquie. Études réunies pour François, Peeters, Louvain 2013
• KREISER, Klaus, “Islamkundliche Untersuchungen”, Die Ortsnamen der europäischen Türkei nach amtlichen Verzeichnissen und Kartenwerken, c. 30, ed. Kreiser Klaus, Klaus Schwarz, Freiburg 1975, s. 110
• KREISER, Klaus, “Geographie und Patriotismus: Zur Lage der Geowissenschaften am Istanbuler Dârülfünûn unter dem jungtürkischen Regime (1908-1918)”, Hommes et terres d’Islam. Mélanges offerts à Xavier de Planhol, ed. D. Balland, Institut Français de Recherche en Iran, Teheran 2000, s. 71-87
• LAMRHARI, Loubna, “La fabrique d’un récit kémalisé dans les musées militaires en Turquie”, Entre Histoires et Mémoires La guerre au musée Essais de Muséohistoire, c. 2, ed. Rousseau F. Mary J., Michel Houdiard, Paris 2013
• ÖZKALE, E. ve M. Rıza Şenler, Haritacı Mehmet Şevki Paşa ve İkinci Meşrutiyet Öncesiyle 1908’den 1918 Yılı Sonuna Kadarki On Yıllık Dönemde Osmanlı Ülkesi Haritasının Alımı İçin Yapılan Örgütlenme ve İşlerin Tarih Özeti, Harita Genel Müdürlüğü, Ankara 1980
• SHAW, Stanford Jay, The Ottoman Empire in World War 1: Prelude to the War, c. 1, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2006
• TOPRAK, Zafer, İttihat – Terakki ve Cihan Harbi – Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik, Homer Kitabevi, İstanbul 2003
• TOPRAK, Zafer, Türkiye’de Milli Iktisat (1908-1918), Yurt Yayınları, Ankara 1982
• TRUMPENER, Ulrich, “German Officers in the Ottoman Empire, 1880-1918: Some Comments on their Background, Functions and Accomplishments”, Germany and the Middle East, 1835-1939, ed. Jehuda Wallach, K.G.Saur Verlag, Tel Aviv-Munich 1975
• TRUMPENER, Ulrich, Germany and Ottoman Empire, 1914-1918, Princeton University Press, Princeton 1967
• TRÜMPLER, Charlotte, “Das Deutsch-Türkische Denkmalschutz-Kommando und die Luftbildarchäologie”, Das große Spiel. Archäologie und Politik zur Zeit des Kolonialismus (1860-1940), yay. haz. C. Trümpler, DuMont, Cologne 2008, s. 474-483
• ÜLKEKUL, Cevat, Cumhuriyet Dönemi Türk Haritacılık Tarihi, Dönence Yayınları, İstanbul 1998
• WALLACH, Jehuda, Anatomie einer Militärhilfe. Die Preussisch-deutschen Militärmissionen in der Türkei, 1835-1919, Droste, Düsseldorf 1976
• ZÜRCHER, Eric Jan, “Between Death and Desertion The Experience of Ottoman Soldier in World”, Turcica, c. 28, ed. Erik Jan Zürcher, 1996, s. 235-258
• ZÜRCHER, Eric Jan, “Little Mehmet in the Desert: the War Experience of the Ottoman Soldier”, Facing Armageddon: The First World War Experienced, ed. Hugh Cecil ve Peter H. Liddle, Pen and Sword, London 1996, s. 230-241
• DEBARRE, Ségolène. “Sous le sceau du secret - La carte des environs de Constantinople de Colmar von der Goltz”, http://dipnot.hypotheses.org/524
• Du Méandre à l’Euphrate, l’Anatolie au prisme des savoirs géographiques allemands. Thèse de doctorat, Université Paris, Peeters, Paris 2011