Modern Krizin Edebiyattaki Yansıması Goethe ve Dostoyevski

Yıl 2023, , 631 - 646, 27.12.2023

Büşra Esen

https://doi.org/10.32600/huefd.1144894

Öz

Bu çalışma, modernite kavramının yaşattığı krizi edebiyat sosyolojisi alt disiplini özelinde ele almaktadır. Makale edebiyat sanatını araç kılan bir sosyolojik analizi amaçlar. Çalışma, Goethe’nin Faust metni ile Dostoyevski’nin Yeraltından Notlar metninin karşılaştırmalı bir tartışmasını yapmaktadır; böylelikle Goethe ve Dostoyevski’nin iki temel metnine odaklanmaktadır. Çalışmanın temel hedefi edebiyat metinlerinin insanın ve toplumun yaşadığı tüm olaylara ışık tutması itibariyle, edebi metinlerin sosyolojik boyutunu tartışmaktır. Edebi metinler ile yazıldığı dönem arasında ince bir bağ vardır aynı zamanda metinleri oluşturan yazarlarda dönemin koşullarından etkilenmiş olup, bu koşulları eserlerinde tartışmaktadırlar. Çalışmada Batı edebiyatının iki ünlü yazarının seçilmesinin en önemli sebebi; metinlerinde modern yaşamın ruhsal çok anlamlılığının yansımalarını vurgulamalarıdır. Modern insanın, tinsel bunalımının aktarıldığı bu kitapların anlamlandırılıp yorumlanabilmesi büyük önem arz etmektedir. Modernitenin oluşturduğu krize yönelik yazılan bu kitaplarda, betimlenen modern insanın sadece maddi güçlerle sınırlı olmadığı öne sürülmektedir. Modern insanın aynı zamanda dinsel, sanatsal, politik, moral ve felsefi değerler ile de çevrili olduğu ifade edilmektedir. Bu metinler, modernite ile insanın sadece maddi güçlerle çevrilerek ruhunun yüceltilmesi konusundaki yetersizliğini ortaya çıkarmaktadır. Seçilen eserlerde kahramanların karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara karşı olan tutumları, ne hissettikleri ve sorunlardan nasıl etkilendikleri ortaya konulmuştur. Yazınsal kahramanların modernite ile hesaplaşmaları düşünce, söylem ve davranışları aracılığı ile incelenmiştir. Bu makale modernitenin yaşattığı krizi ortaya koyan edebi eserleri sosyolojik analiz amacı ile kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Modernite, edebiyat, Goethe, Dostoyevski, sosyoloji

The Reflection of the Modern Crisis in Literature: Goethe and Dostoyevsky

Öz

This study deals with the crisis caused by the concept of modernity in the sub-discipline of sociology of literature. The article aims at a sociological analysis that makes literary art a tool. The study makes a comparative discussion of Goethe's Faust text and Dostoevsky's Notes from Underground; thus, it focuses on the two main texts of Goethe and Dostoevsky. The main goal of the study is to discuss the sociological dimension of literary texts, as they shed light on all the events experienced by people and society. There is a fine connection between literary texts and the period in which they were written, and at the same time, the writers who composed the texts were affected by the conditions of the period and they discuss these conditions in their works. The most important reason for choosing two famous writers of Western literature in the study; their emphasis on the reflections of the spiritual polysemy of modern life in their texts. It is of great importance that these books, in which the spiritual crisis of modern people are conveyed, can be interpreted. In these books, written for the crisis created by modernity, it is argued that the modern man depicted is not limited to material forces. It is stated that modern man is also surrounded by religious, artistic, political, moral and philosophical values. These texts reveal the inadequacy of modernity and human being to sublimate his soul by being surrounded only by material forces. In the selected works, the problems faced by the heroes and their attitudes towards these problems, how they felt and how they were affected by the problems were revealed. The reckoning of literary heroes with modernity has been examined through their thoughts, discourses and behaviors. This article has been written with the aim of sociological analysis of literary works that reveal the crisis of modernity.

Anahtar Kelimeler

Modernity, literature, Goethe, Dostoevsky, sociology

Kaynakça

• Aytaç, G. (1999). Genel edebiyat bilimi. İstanbul: Papirüs Yayınları.
• Bağmancı, E. (2019). Edebiyat sosyolojisi bağlamında Gültekin Akın ve Nazik El-Melaike’nin şiirlerinin karşılaştırılması. [Doktora Tezi]. Şanlıurfa: T.C. Harran Üniversitesi SBE.
• Bahtin, M. M. (2004). Dostoyevski poetikasının sorunları (C. Soydemir, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Baudelaire, C. (2013). Modern hayatın ressamı (A. Berktay, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berman, M. (2014) Katı olan her şey buharlaşıyor (Ü. Altuğ & B. Peker, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bottomore T. & Nisbet, R. (2010). Sosyolojik çözümlemenin tarihi, (M. Tunçay & A. Uğur, Çev.). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Cuma, A. (2009). Edebiyat sosyolojisi ve karşılaştırmalı edebiyat bilimi - sanat ve bilimin sınır ötesi etkileşimi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 82-94
• Çiğdem, A. (1997). Bir imkan olarak modernite. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dostoyevski, F. M. (2014). Yeraltından notlar (N. Y. Taluy, Çev). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Eagleton, T. (2014). Edebiyat kuramı (T. Birkan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eckermann, J. P. (2007). Yaşamının son yıllarında Goethe ile konuşmalar (M. Kahraman, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Escarpıt, R. (1992). Edebiyat sosyolojisi (H. Portakal, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Frank, J. (2017). Dostoyevski (Ü. İnce, Çev.). İstanbul: Everest Yayınları.
• Gide, A. (1968). Dostoyevski (S. Tiryakioğlu, Çev.). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Goethe, (2011). Faust (S. İ. Sönmez, Çev.). İstanbul: Akvaryum Yayınevi.
• Güngörmez, B. (2014). Modernite ve kıyamet. Ankara: Kadim Yayınları.
• Güngörmez, B. (2011). Eric Voegelin insanlık draması. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Gürkan, H. (2013). “Orhan Kemal’in eserlerinde metropol yaşam içerisinde modern yaşam manipülasyonları ve bireylerin ‘özgür’lükleri”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29, 219-234.
• Huxley, A. (2016). Edebiyat ve bilim (Ü. Özünlü, Çev.). Ankara: Epos Yayınları.
• Kafka, F. (1998). Aforizmalar (O. Çakmakçı, Çev.). İstanbul: Altıkırkbeş Yayın.
• Lukacs, G. (1975). Çağdaş gerçekliğin anlamı (C. Çapan, Çev.). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Lukacs, G. (2003). Roman ruramı (C. Soydemir, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Lukacs, G. (2011). Goethe ve çağı (F. B. Aydar, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Meriç, C. (2014). Jurnal Cilt 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç, C. (2016). Sosyoloji notları ve konferanslar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2002). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moretti, F. (2005). Modern epik (N. İleri & M. M.Şahin, Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Moretti, F. (2018). Mucizevi göstergeler (Z. Altok, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Parla, J. (2015). Don Kişot’tan bugüne roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Plehanov, G. V. (1967). Sanat ve sosyalizm (S. Mimoğlu, Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Şimşek, M. E. (2014). Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köprü: Zygmunt Bauman. [Yüksek Lisans Tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi SBE.
• Tepe, S. (2019). Edebiyat sosyolojisi bağlamında gözetim toplumu: İsa’nın güncesi ve yalnızlar için çok özel bir hizmet romanları. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul: T.C. Maltepe Üniversitesi SBE.
• Todorov, T. (2014). Poetikaya giriş (K. Şahin, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Toulmin, S. (2002). Kozmopolis -Modernite’nin gizli gündemi (H. Arslan, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayınları. Yazıcı, H. (1991). 1970-1980 dönemi romanımızda sosyal boyut. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul: T.C. İstanbul Üniversitesi SBE.
• Zimmerman, M. E. (2011). Heidegger moderniteyle hesaplaşma (H. Arslan, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Wolin, R. (2012). Heidegger’in çocukları (H. Arslan, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.