Reading Social Transformation Through the History of a Bridge: Ivo Andric and the Bridge on The Drina

Yıl 2020, , 406 - 423, 31.12.2020

Anıl Varel

https://doi.org/10.32600/huefd.734207

Öz

Ivo Andric’s novel, The Bridge on the Drina, which was awarded the Nobel Prize in 1961 and portrays the Ottoman domination in Bosnia partly, is generally dealt with in the context of identity and nationalism. On the other hand, the material presented to social scientists in this work, which can be accepted as a documentary of history, contains much more than that. Indeed, for researchers interested in the process of transformation of pre-modern/pre-capitalist societies into modern/capitalist societies, the novel enables a reading parallel to the theoretical and historical studies in the literature on the subject. In this article, under the guidance of Andric, the great transformation of civilisation (the birth pains of the modern/capitalist era), which accelerated especially in the XIXth century and spread to all over the world in a short time, is examined in a certain location -in the town of Visegrad in Bosnia-. In this respect, this study can be described as the effort of watching the knowledge of the “whole” (the great transformation of civilization in the modern period), in the “part” (through a novel that depicts the transformation of Visegrad). For this purpose, the universal knowledge that we have about the modernisation/capitalisation processes of civilizations and the developments in the novel are discussed comparatively. This comparison is carried out around specific themes selected based on the weights of the topics covered in the novel. These are (I) basic transformations that took place at the ideological level in the modern period, (II) some of the main effects of capitalisation processes, and (III) the transformation of state organisations and the relations between the state and the society.

Anahtar Kelimeler

Balkan literature, The Bridge on the Drina, Ivo Andric, Visegrad, Bosnia, capitalization, modernization

Toplumsal Dönüşümü Bir Köprünün Tarihi Üzerinden Okumak: İvo Andriç ve Drina Köprüsü

Öz

İvo Andriç’in, 1961’de Nobel ödülüne layık görülen ve bir bölümünde Bosna’daki Osmanlı hâkimiyetinin de ele alındığı Drina Köprüsü isimli romanı, literatürde daha ziyade kimlik ve milliyetçilik meseleleri ekseninde tartışma konusu edilmektedir. Oysa bir açıdan bir tarih belgeseli niteliğinde olan bu eserin sosyal bilimcilere sunduğu malzeme, bundan çok daha fazlasını içermektedir. Nitekim pre-modern/pre-kapitalist toplumların modern/kapitalist toplumlara dönüşüm süreciyle ilgilenenler açısından roman, konuya dair literatürdeki kuramsal ve tarihsel çalışmalara paralel bir okumaya da olanak sağlamaktadır. Bu makalede, Andriç’in rehberliğinde, uygarlığın bilhassa XIX. yüzyılda ivmelenen ve kısa sürede tüm dünyaya sirayet eden bu büyük dönüşümünün (modern/kapitalist çağın doğuş sancılarının), belirli bir yerellikte; Bosna’daki Vişegrad kasabası özelinde nasıl yaşandığı incelenmektedir. Bu itibarla bu çalışma, ‘bütün’ün (modern dönemde uygarlığın yaşadığı büyük dönüşümün) bilgisinin, ‘parça’da (Vişegrad’ın yaşadığı dönüşümü betimleyen bir roman üzerinden) izlenme çabası olarak tarif edilebilir. Bu amaçla, uygarlıkların modernleşme/kapitalistleşme süreçlerine dair sahip olduğumuz evrensel bilgiler ile romanda konu edilen gelişmeler, karşılaştırmalı biçimde ele alınmaktadır. Bu karşılaştırma, romanda işlenen konuların ağırlıklarına göre seçilen belirli temalar etrafında gerçekleştirilmektedir. Bunlar, (I) modern dönemde ideolojik düzeyde gerçekleşen başlıca dönüşümler, (II) kapitalistleşme süreçlerinin temel bazı etkileri ve (III) devlet organizasyonlarının ve devlet ile toplum arasındaki ilişkilerin dönüşümüdür.

Anahtar Kelimeler

Balkan edebiyatı, Drina Köprüsü, İvo Andriç, Vişegrad, Bosna, kapitalistleşme, modernleşme

Kaynakça

• Alangu, T. (2017). Gün batarken ve İvo Andriç üzerine [önsöz]. Andriç, İ., Travnik Günlüğü içinde (s. 7-13). İstanbul: İletişim.
• Andriç, İ. (2017). Travnik Günlüğü (T. Alangu, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Andriç, İ. (2019). Drina Köprüsü (H. Â. Ediz ve N. Müstakimoğlu, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Aytekin, E. A. (2015). Kuruluşundan 18. yüzyıla dek Osmanlı İmparatorluğu: başlangıç nağmesi. G. Atılgan, C. Saraçoğlu ve A. Uslu (Haz.), Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de siyasal hayat içinde (s. 11-38). İstanbul: Yordam.
• Beaud, M. (2015). Kapitalizmin tarihi: 1500-2010 (F. Başkaya, Çev.). İstanbul: Yordam.
• Bora, T. ve Cantek, L. (2009). Köşe yazarlığındaki değişim ve politik düşünce vasatı: şu köşeden bu köşeye. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce - cilt 9: dönemler ve zihniyetler içinde (s. 879-901). İstanbul: İletişim.
• Çulhaoğlu, M. (2002). Doğruda durmanın felsefesi: seçme yazılar: 1970-2000 (Cilt: 2). İstanbul: YGS.
• Demir, M. (2016). İvo Andriç’in Drina Köprüsü adlı romanında Osmanlı algısına genel bir bakış. Avrasya etüdleri, 50 (2), 453-470.
• Dilber, Y. (2015, 1 Temmuz). İvo Andriç ve eserlerinde Türk imajı.https://www.bosnahersek.ba/ivo-andric-ve-eserlerinde-turk-imaji/ adresinden erişildi.
• Faroqhi, S. (2010). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam: Ortaçağ’dan yirminci yüzyıla (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı.
• Giddens, A. (1994). Modernliğin sonuçları (E. Kuşdil, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Habermas, J. (2004). Kamusal alan (M. Özbek, Çev.). M. Özbek (Ed.), Kamusal alan içinde (s. 95-102). İstanbul: Hil.
• Hacısalihoğlu, M. (2018). İttihadçıların ‘kültür kavgası’: Bulgar Eksarhlığı ve okul meselesi. Sultan V. Mehmed Reşad ve dönemi içinde (s. 184-203). İstanbul: TBMM Millî Saraylar.
• Hobsbawm, E. (2005). Devrim çağı: 1789-1848 (B. S. Şener, Çev.). Ankara: Dost.
• Hobsbawm, E. (2012). Sermaye çağı: 1848-1875 (M. S. Şener, Çev.). Ankara: Dost.
• Jesenkovic, A. S. (2016, 18 Ekim). Drina Köprüsü’nden at(ıl)malar, Gerçek hayat. http://www.gercekhayat.com.tr/saraybosnadan-notlar/drina-koprusunden-atilmalar/ adresinden erişildi.
• Kaya, M. (2014). Drina Köprüsü ve El Greko’ya Mektuplar romanlarında ‘öteki’ Türkler, Müslümanlar. Hürriyet Gösteri, 313, 90-110.
• Latiç, C. (2019, 13 Şubat). Balkanların bitmeyen İvo Andriç kavgası (A. O. Baykuş, Çev.). Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/balkanlarin-bitmeyen-ivo-andric-kavgasi-/1391160 adresinden erişildi.
• Lipset, S. M. (1959). Some social requisites of democracy: economic development and political legitimacy. The American Political Science Review, 53 (1), 69-105.
• Oyan, O. (2016). Feodalizmden kapitalizme, Osmanlı’dan Türkiye’ye. İstanbul: Yordam.
• Özcan, R. (2010). “Köprüden akan tarih”: İvo Andriç’in Drina Köprüsü adlı romanında Osmanlı. Hikmet (16), 47-66.
• Pars, M. (2004). Makedon ve Sırp romanlarında Türkler ve Türk izleri. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Quataert, D. (2004). Osmanlı İmparatorluğu: 1700-1922 (A. Berktay, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Savran, S. (2011). Kod adı küreselleşme: 21. yüzyılda emperyalizm. İstanbul: Yordam.
• Şenel, A. (2004). Siyasal düşünceler tarihi. Ankara: Bilim ve Sanat.
• Şener, M. (2015). Burjuva uygarlığının peşinde: 1923-1945. G. Atılgan, C. Saraçoğlu ve A. Uslu (Haz.), Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de siyasal hayat içinde (s. 195-339). İstanbul: Yordam.
• Taşkıran, M. S. (2014, 12 Ağustos). Vişegrad / Bosna Hersek: Drina Köprüsü. Atlas, 257. https://www.atlasdergisi.com/kesfet/doga-cografya-haberleri/visegrad-bosna-hersek-drina-koprusu.html adresinden erişildi.
• Timur, T. (2010). Osmanlı toplumsal düzeni. Ankara: İmge.
• Wood, E. M. (2006). Sermaye imparatorluğu (S. Oğuz, Çev.). Ankara: Epos.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi (Y. S. Gönen, Çev.). İstanbul: İletişim.