Gendered Spaces In Classıcal Turkısh Literature: Woman And Space In The Sample Of Nefhatü’l-Ezhâr, Zenân-Nâme, Mir’ât-ı Cünûn

Yıl 2019, Cilt: 36 Sayı: 2, 293 - 306, 30.12.2019

Gökçehan Aysel Yılmaz , Merve Esra Özgürbüz

https://doi.org/10.32600/huefd.468637

Öz

Gender and space shape each other mutually by determining their world of meanings. The construction of gender and
its circulation within the practices of everyday life are at the same time the producer, as well as the result of the unequal
distribution of gender difference in space. The common indicatives of these two cases cause an artificial and imaginary
asymmetric space to be organized in a society where women are always under control. Therefore, in works of Classical
Turkish literature that are shaped by the Islamic culture, it is not possible to keep away from the perception of gendercentred and gendered space. In the study, the masnawis from Classical Turkish literature that are based on domestic
issues and influenced by the local style; XVIIth century Nefhatü'l-Ezhâr of Nev'î-zâde Atâ'î, XVIIIth century Zenânnâme of Enderunlu Fâzıl and XIXth century Mirât-ı Cünûn of the Yenişehirli Avni, are examined within the context of gendered spaces. Women in these masnawis appear in limited spaces such as houses, markets, bazaars in various
districts of Istanbul, Turkish baths, and in recreation areas such as Kâğıthâne, and they are fictionally presented with
their actions and attributes. These actions and attributes positively depict women who make themselves almost
invisible in closed space and who approve the authority of men by conforming to the use of space that is allocated to
them. Women who overstep are referred to with certain negative adjectives and they are disdained for not complying
with gender norms. Therefore, it is possible to say that the relationship between women and space in masnawis is
shaped within the framework of patriarchal ideology

Anahtar Kelimeler

gender, space, woman, Classical Turkish literature

Klasik Türk Edebiyatında Cinsiyetlendirilmiş Mekânlar: Nefhatü’l-Ezhâr, Zenân-Nâme, Mir’ât-ı Cünûn Örnekleminde Kadın ve Mekân

Öz

Toplumsal cinsiyet ile mekân, karşılıklı anlam dünyalarını belirleyerek birbirlerini şekillendirmektedir. Toplumsal
cinsiyetin inşası ve günlük hayat pratikleri içindeki devridaim hâli; mekândaki cinsiyet farkı eksenindeki eşitsiz
dağılımın bir sonucu olduğu gibi aynı zamanda üreticisidir. İki olgunun müşterek belirleyicilikleri, kadının daima
denetim altında tutulduğu bir toplumda yapay ve hayalî bir asimetrik mekân düzenlemesine neden olmaktadır.
Dolayısıyla İslamî kültürde şekillenen ve bu kültürün belirli oranlarda edebî alana yansıması olan Klasik Türk
edebiyatında kaleme alınan eserlerin toplumsal cinsiyet eksenli şekillenen cinsiyetlendirilmiş ve cinselleştirilmiş
mekân algısından uzak kalması mümkün gözükmemektedir. Çalışmada Klasik Türk edebiyatında, mahallî tarzın
etkileri görülen, yerli konuların işlendiği mesnevilerden, XVII. yüzyılda Nev’î-zâde Atâ’î’nin Nefhatü’l-Ezhâr’ı,
XVIII. yüzyılda Enderunlu Fâzıl’ın Zenân-nâme’si ve XIX. yüzyılda Yenişehirli Avnî’nin Mir’ât-ı Cünûn’u
cinsiyetlendirilmiş mekânlar bağlamında incelenmektedir. Bu mesnevilerde kadınlar; evlerde sadece hemcinslerinin
bulunduğu kabul günlerinde, İstanbul’un çeşitli semtlerindeki çarşı pazarlarda, hamamlarda ve Kâğıthane başta olmak
üzere mesire yerleri gibi kısıtlı alanlarda görünür kılınarak bulundukları mekân bağlamında eylem ve sıfatlarla
kurgulanmaktadır. Söz konusu eylem ve sıfatlar, kadının dış mekânlarda görünürlüğü ekseninde şekillendirilerek
kapalı alanda kendini adeta görünmez kılan ve kendine tahsis edilen mekân kullanımına riayet edip erkeğin otoritesini
onaylayan kadınlar olumlu tasvir edilmektedir. Sınırları aşan kadınlar ise çeşitli olumsuz sıfatlarla anılarak toplumsal
cinsiyet normlarına uymadıkları için küçümsenmektedir. Dolayısıyla mesnevilerdeki kadın ve mekân ilişkisinin
ataerkil ideoloji çerçevesinde şekillendiğini söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

toplumsal cinsiyet, mekân, Klasik Türk Edebiyatı, kadın

Kaynakça

• Aktepe, M. (1988). “Kâğıdhâne’ye Dair Bazı Bilgiler”. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 335-363.Aktepe, M. (2001). “Kâğıthane”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXIV, 166-169.Atauz, A. (2004). “Toplumsal Cinsiyet, Mekân ve Kentler”. Mimarist. 14. Kış 2004. 54-58.Berktay, F. (2014). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın: Hıristiyanlıkta ve İslamiyette Kadının Statüsü Üzerine Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. İstanbul: Metis Yayınları.Bozkurt Demirel, Ö., Hadımlı, A. ve Sevil, Ü. (2014). “Günümüzde Lohusalıkta Devam Eden Albasması ve Kırklama Uygulamaları”. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 30 (1). 111-126.Day, K. (2000). “The Ethic of Care and Women's Experiences of Public Space”. Journal of Environmental Psychology. 20. 103-124.Demir, Z. S. (2013). “Türk Hamam Müzesi ve Kına Hamamı Sergisi”. Ankara Araştırmaları Dergisi -Journal of Ankara Studies. 48/ 1(2). Aralık/ December. 48-55. Derleme Sözlüğü. C. I-X11. Ankara: TDK Yayınları. 1963–1982.Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Yayınları.Erkal, A. (2009). “Yenişehirli Avnî’nin “Mir’at-ı Cünûn” İsimli Eseri”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı/ 39. Erzurum. 815-855.Erkal, A. (2014). Mir’ât-ı Cünûn Delilerin Aynası. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.Ertop, K. (1977). Türk Edebiyatında Seks. İstanbul: Seçme Kitaplar Yayınevi.Ertuğrul, A. (2009). “Hamam Yapıları ve Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 7 (13). 241-266Eyice, S. (1997). “İstanbul Halkının ve Padişahların Ünlü Mesiresi: Kağıthane”. İstanbul Armağanı 3: Gündelik Hayatın Renkleri. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları. 75-96.Gökyay, O. Ş. (1994). “Deli Birader”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9. 135-136.Kanar, M. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.Kaplan, Y. (2010). “Türk Hamam Kültürünün Divan Şiirine Yansımaları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED]. 44. 131-155.Kaplan, Y. ve Poyraz, Y. (2015). “Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Oyunlar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research. 3/15. Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı-Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı. 151-175.Karakaş, R. (2013). “Diyarbakır’da “Kırklı” Kavramı ve “Kırk Çıkarma” Etrafında Oluşan İnanış ve Uygulamalar”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 33. 59-75.Kaya, İ. G. (2006). "Türk Edebiyatında Hammamiyeler". Uygurlardan Osmanlıya/Şinasi Tekin'in Anısına. İstanbul: Simurg Yayınevi.Koçu, R. E. (1947). İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul. 1-12.Kortantamer, T. (1997). Nev’î-zâde Atâyî ve Hamse’si. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.Kuruçay, A. (2010). İstanbul’un 100 Hamamı-İstanbul’un Yüzleri 46. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.Kuzubaş, M. (2003). Nev’î-zâde Atâî’nin Nefhatü’l-Ezhâr Adlı Mesnevisinin Metin, Biçim ve İçerik Bakımından İncelenmesi. On Dokuz Mayıs Üniversitesi SBE. Yüksek Lisans Tezi. Samsun. Massey, D. (1994). Space, Place, Gender. Minneapolis: University of Minnesota Press.Ögel, B. (1985). Türk Kültür Tarihine Giriş. Ankara.Öztekin, Ö. (2006). XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri: Divanlardan Yansıyan Görüntüler. Ankara: Ürün Yayınları. Öztürk, N. (2002). Zenânnâme Enderûnlu Fâzıl. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.Schick, İ. C. (2014). “Cinsiyetlendirilmiş Bir Mekân Olarak Harem ve Cinsiyetin Mekansal Yeniden Üretimi”. Bedeni, Toplumu, Kâinatı Yazmak: İslam, Cinsiyet ve Kültür Üzerine içinde. İstanbul: İletişim Yayınları. 161-185.Schick, İ. C. (2014). “Osmanlı ve Türk Edebiyatında Toplumsal Cinsiyetin ve Cinselliğin Temsili”. Bedeni, Toplumu, Kâinatı Yazmak: İslam, Cinsiyet ve Kültür Üzerine içinde. İstanbul: İletişim Yayınları. s. 185-215.Spain, D. (1992). Gendered Spaces. The University of North Carolina Press.Tillion, G. (2006). Harem ve Kuzenler. Çev. Şirin Tekeli ve Nükhet Sirman. İstanbul: Metis Yayınları. Turan, L. (2008). “Yenişehirli Avnî Bey’in Mir’at-ı Cünûn’u”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 3/2 Spring. 680-736.Türkeş, A. Ö. (2.04.2004). “Eşcinsel Edebiyat”. Erişim adresi: www.milliyet.com.tr. (Erişim tarihi: 14.07.2018).Uzun, M. ve Albayrak N. (1997). “Hamam (Kültür ve Edebiyat)”. TDV İslam Ansiklopedisi. C.15. 430-433.Yerlikaya, A. (2014). Nevʻî-zâde Atâyî’nin Üç Mesnevisinde Cinsel Söylemler ve İktidar İlişkileri. İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Ankara.