Etno-Kültürel Bir Kimlik Olarak Türkiye Arapları: Şego ve Bıdri Aşiretleri Örneğinde Tarih, Aşiret ve Devlet İlişkileri

Yıl 2020, Cilt: 37 Sayı: 2, 263 - 275, 31.12.2020

Deniz Aşkın

https://doi.org/10.32600/huefd.620559

Cited By: 2

Öz

Bu çalışma gerek Osmanlı dönemi gerekse de Türkiye Cumhuriyeti arşiv belgelerine sınırlı olarak yansıyan Şego ve Bıdri adlı iki Arap aşiretini tarihsel ve sosyolojik yönleri ile incelemeye odaklanmaktadır. Tarihsel kaynaklara bakıldığında Abbasi halifesi tarafından Anadolu’nun müslümanlaştırılması için günümüz Sason (Batman) bölgesine gönderildiği öne sürülen bu aşiretlerin Kral Tavit egemenliğine son vererek bölgedeki Ermenileri egemenlikleri altına almaları, Anadolu’ya geldikleri dönemde yazılı ve somut kültüre sahip olmayan bu aşiretlerin süreç içerisinde Ermeni kültüründen etkilenmelerine neden olmuştur. Osmanlı merkezileşme politikası neticesinde haberdar olunan bu aşiretlerin farklı etnik bir yapıya sahip olmaları onların bölgedeki diğer aşiretler ile ilişkilerinin yönünü tayin etmiştir. Bu bakımdan söz konusu aşiretlerin tarihleri, onları bölgedeki diğer aşiretlerden ayıran etno-kültürel ve kolektif kimlik yapıları ve devlet ile kurmuş oldukları ilişkiler bu çalışma kapsamında incelenmiştir. Anadolu’ya geldikten sonra Müslümanlar ile önemli oranda iletişimleri kesilen bu aşiretlerin, sadece egemenlikleri altına aldıkları Ermenilerle kültürel bir etkileşime girdikleri görülmektedir. Alan verileri dikkate alındığında dâhil oldukları Sason isyanlarından sonra göreceli olarak Cumhuriyet ile iyi ilişkiler geliştirdiği görülen bu aşiretlerin, aşiret bünyesinde kabul edilen koruculuk sistemine ek olarak devlet ile ilişkileri parti ve hükümet üstü algıladıkları görülmektedir. Araplık kimliği korunmakta ve gündelik ile resmi ilişkilerde bu kimlik bilinçli olarak ön plana çıkartılmaktadır. Ayrıca görüşmelerde devletin yanında olunduğu vurgusu ön plana çıkması çalışma bulguları açısından önem arz etmektedir. Ayrıca söz konusu aşiretlerde klasik aşiret yönetiminin değişmiş ve aşiret bünyesinde yeni öncü bir grubun öne çıktığı görülmektedir.. Nitel bir yöntem ile elde edilen bu çalışmanın verileri yaklaşık bir yıla yayılan sistematik gözlem notlarına ve Bitlis ili sınırları içinde ikamet eden aşiret üyesi toplamda 21 kişi ile yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak yapılan görüşme kayıtlarına dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Arapları, Aşiret Kimliği, Devlet ve Aşiret, Bitlis Arapları, Aşiret Yapılanması

Turkish Arabs as an Ethno-Cultural Identity: History, Tribe and State Relations in the Case of The Şego and Bıdri Tribes

Öz

This study focuses on the Şego and Bıdri Arab tribes which were hardly reflected in the documents either during the Ottoman Empire or the Republic of Turkey in historical and sociological aspects. It has been claimed that these tribes had been sent to Anatolia by the caliphate of Abbasid to Islamise the region. They ended the sovereignty of King Tavit and dominated the Armenians living in the Sassoon region. However, these Arab tribes were influenced by the Armenian culture as they didn’t have written and concrete culture when they came to Anatolia. Different ethnic identities of the tribes, as a result of the Ottoman centralisation policy, determine the direction of their relationship with other tribes of the region. Their histories, ethnocultural and collective identities which differentiated them from other tribes in the region and the relations they have established with the state are examined in this study. After coming to Anatolia, these tribes lost their communication to a considerable extent with Muslims and they had a cultural interaction with the Armenians they had taken over. Field data show that these tribes had a good relationship with the Republic after Sassoon rebellions and accepted the system of village guard later. It is seen that their relationship with the state is supra-political party and governmental. Arab identity is saved and it has consciously come to the forefront in casual and formal relationships. Furthermore, it is important that the tribes frequently emphasise that they are on the side of the state. The classic tribe administration has changed and a new leading group has emerged in the tribes in question. The data in the study obtained with a qualitative method based on the systematic observation spread over approximately one year and semi-structured interview records carried out with 25 tribesmen settled in Bitlis.

Anahtar Kelimeler

Turkish Arabs, Tribal Identity, State and Tribe, Bitlis Arabs, Tribal Structure

Kaynakça

• Abuzer, C. (2010). Şanlıurfa'da değişen toplumsal yapıda taziye geleneği: Bir toplumsal yapı çözümlemesi Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(2), 259-274
• Aşiretler Raporu (2014). (3. Basım). İstanbul: Kaynak yayınları.
• Aşkın, D. (2020). Kentin Öteki Yüzleri: Bitlis’te Şego ve Bıdri Arap Aşiretleri Özelinde Kent, Kamusal Alan Ve Dilin Sonraki Kuşağa Aktarımı. Deniz Aşkın (Ed.,) Bitlis: Kent, Kültür ve Toplum içinde (s. 149-174). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Bahadır, G. (2011). Ortaçağ Anadolu’sunda Türk-İslam medeniyetinin oluşması (636-1100). Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(6). 113-126.
• Bitlis Salnamesi (H. 1310, M. 1892),. http://İsamveri.Org/Salname/Sayilar.Php?Sidno=D02826 adresinden erişildi. Bozyiğit, A. (2019). Aşiret geleneğinde sosyokültürel değerler, demokratikleşme ve bireysellik. Türkiye’de Aşiret Tartışmaları içinde (s. 242- 247). Ankara: Bağlam Yayınları.
• Bruinessen, M. V. (2013). Ağa, şeyh ve devlet (Çev. B. Yalkut). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bruinessen, M. V. (2019). Kürt aşiretleri, etnik kimlik ve Orta Doğu’da devlet. Türkiye’de Aşiret Tartışmaları içinde (s. 9-26). Ankara: Bağlam Yayınları.
• Çelik, N. (2016). XIX. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Sason Ermenileri ve Sason Ermeni isyanları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Batman Üniversitesi.
• Gharibyan, A. (2017). Ontological problems in the Armenian national epic “Daredevils of Sassoun” (Sasna Dzrer). Wisdom 1(8), 101-106
• Gökalp, Z. (2013). Kürt aşiretleri hakkında sosyolojik tetkikler. İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
• İlyas, A. (2009). Türkiye’de aşiret-siyaset ilişkisi: Urfa örneği. (1950-2003). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi.
• İşler, A. (2020). Bitlis’te Eğitim ve Kültür Alanında Modernleşme Faaliyetleri. Deniz Aşkın (Ed.,) Bitlis: Kent, Kültür ve Toplum içinde (s. 69-96). İstanbul: Pınar Yayınları.
• Kardaş, A. (2016). Cumhuriyet Dönemi’nde Sason İsyanları ve alınan tedbirler. The Journal of Academic Social Science Studies, 43, 49-70.
• Neuman, L. W. (2010). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nitel ve nicel yaklaşımlar (1.Cilt). (Çev: S. Özge). İstanbul: Yayın Odası Yayınları.
• Ökten, Ş. (2010). İktidarın sosyolojik kimliği: Aşiretlerde iktidarın biçimi ve kaynakları. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 13(2), 183-215.
• Parin, S. (2019). Aşiret ve ağalığın kent formları üzerine bir araştırma: Van kent merkezi örneği. Türkiye’de Aşiret Tartışmaları içinde (s. 82-96). Ankara: Bağlam Yayınları
• Safi Paşa. M., S. (1890). BOA. Y_PRK_UM. 19/64, 01 R 1308 (14 Kasım 1890).
• Sykes, M. (1908). The Kurdish tribes of the Ottoman Empire, The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 38 (Jul-Dec), 458-486.
• Şeref Han (1971). Şerefname: Kürt tarihi (1. Cilt). (Çev. M. E. Bozarslan). İstanbul: Ant Yayınları.
• Uluç, A. (2015). Kürtlerde aşiret. A. Demircan, C. Abuzer, M. Bozan (editör). Kürtler (Cilt 2) içinde (s. 15-56). . İstanbul Nida Yayıncılık.
• Uluç, A. ve Karasu, M . (2015). Kente yerleşmiş aşiret üyelerinin kentlileşme eğilimleri üzerine bir çalışma: Şanlıurfa örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi, 13(25), 201-232. https://dergipark.org.tr/en/pub/comuybd/issue/43594/533791 adresinden erişildi.
• Yalçın-Heckmann, L. (2012). Kürtlerde aşiret ve akrabalık ilişkileri (Çev. G. Erkaya). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yarman, A. (2015). Palu-Harput 1878: Çarsancak, Çemişgezek, Çapakçur, Erzincan, Hizan ve Civar Bölgeler (1. Cilt/ Adalet Arayışı). İstanbul: Belge Yayınları
• Yılmaz, M. (2011). Battal-Nâme-Sasonlu Tavit ve Digenes Akrites Destanlarında rüyaların işlevleri. Turkish Studies 6(1), 1951-1964.
• Zeki Beg, M. E. (2015). Kürtler ve Kürdistan tarihi. İstanbul: Nûbihar.