İzmir Cumhuriyet Eğitim Müzesi: 19. Yüzyıldan Günümüze Bir Yapının Hayatta Kalma Serüveni

Yıl 2021, Cilt: 38 Sayı: 2, 429 - 451, 15.12.2021

Heval Şimşek Özel

https://doi.org/10.32600/huefd.893648

Öz

Tanzimat Fermanı’nın (1839) ilanını takip eden dönemdeki değişimler, pek çok alanda yenileşmeye gidilmesini gerektirmiştir. Bu dönemde yapılan yasal düzenlemelerin verdiği sivil haklar ve sağladığı olanaklardan yararlanan yabancı, Levanten ve gayrimüslimler kendi eğitim kurumlarını oluşturmuşlardır. 19. yüzyılın ikinci yarısında, geniş ticaret hacmi ile dönemin önemli liman kentlerinden biri olan İzmir’de, belirgin bir fiziksel dönüşümün yanı sıra, başkentte uygulanan pek çok yeniliğin gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Kentlerde her millete eşit mülk edinme hakkı tanınmasıyla özellikle sermayenin el değiştirerek artması sayesinde burjuvalaşan gayrimüslimlerin ve yabancılar ile Levantenlerin tercih ettikleri bölgelerde kendi kentsel çevrelerini yaratırken pek çok eğitim yapısı da inşa ettikleri görülür. Aynı zamanda özellikle tüccar kesiminden varlıklı gayrimüslimlerin de küçük ölçekli okullar yaptırdıkları ya da özel konutlarını eğitim amaçlı kullanılmak üzere cemaatlerine bağışladıkları bilinmektedir. Bu çalışmada; söz konusu süreçte İzmir’de inşa edilmiş, ancak banisi ve ilk işlevi tartışmalı olan, hakkında çok az bilgi bulunan, bugün Cumhuriyet Eğitim Müzesi olarak kullanılan bina tanıtılacaktır. Günümüze ulaşan yapının, dönemin mimari faaliyetleri içindeki yeri, İzmir kenti özelindeki önemi ve geçirdiği evreler irdelenecek, koruma süreci ve bugünkü işlevi tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İzmir, 19. yüzyıl, mimarlık, koruma

İzmir Republic Education Museum: The Survival Adventure of a Building from 19th Century till the Present Day

Öz

The changes in the following period of the declaration of Rescript of Tanzimat (1839), required renovations in many fields. During this period, benefitting from the civil rights and the possibilities provided by the legal regulations made, non-muslims, foreigners, and Levantines also constituted their own educational institutions. In the second half of the 19th century, it is possible to say that a significant physical transformation took place in İzmir which was one of the important port cities of the era with its large trade volume. It is observed that Levantines, foreigners, and non-muslims who were bourgeoisified thanks to the given equal ownership rights to each nation in the cities and especially by the handover of the capital, also constructed many educational buildings while creating their own urban environment in the areas which they preferred. In the meantime, it is known that the wealthy non-muslims, who belonged particularly to the merchant class, founded small-scaled schools and granted their private dwellings to their communities to be used with an educational function. In the article; the building that is used as Republic Education Museum will be dealt with, which was founded in the period in question in İzmir and whose patron and primary function remain controversial. The place and phases of the monument within the architectural activities of the era will be dwelled upon, its conservation process and current function will be discussed.

Anahtar Kelimeler

İzmir, 19th century, arhitecture, conservation

Kaynakça

• Atay, Ç. (1978). Tarih içinde İzmir. İzmir: Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Beyru R. (1994). XIX. Yüzyılın ilk yarısında İzmir’de sosyal yaşam. Üç İzmir. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beyru R. (2011). 19. Yüzyılda İzmir kenti. İstanbul: Literatür Yayınları.
• Bilsel, C. (2008). Modern bir akdeniz metropolüne doğru. M. C. Smyrnelis (Yay. haz.), İzmir 1830-1930 unutulmuş bir kent mi? Bir Osmanlı limanından hatıralar içinde (ss. 143-161). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bilsel, C. (2008). Bir şehir küllerinden yeniden doğuyor: Cumhuriyet Smyrna’sının kuruluşu. M. C. Smyrnelis (Yay. haz.), İzmir 1830-1930 unutulmuş bir kent mi? Bir Osmanlı limanından hatıralar içinde (ss .239-257). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Frangakis-Syrett, E. (2009). Uluslararası önem taşıyan bir akdeniz limanının gelişimi: Smyrna (1700-1914). M. C. Smyrnelis (Yay. haz.), İzmir 1830-1930 unutulmuş bir kent mi? Bir Osmanlı limanından hatıralar içinde (ss. 27-61). İstanbul: İletişim Yayınları.
• İnalcık, H. (2000b). Uluslararası ticaret: genel koşullar. H. İnalcık ve D. Quataert (Yay. haz.), Osmanlı İmparatorluğunun ekonomik ve sosyal tarihi, I içinde (ss. 237-268). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Karpat, K. H. (2003). Osmanlı nüfusu (1830-1914) demografik ve sosyal özellikleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kasaba, R. (1994). İzmir. Ç. Keyder, (Yay. haz.), Doğu Akdeniz’de liman kentleri 1800-1914 içinde (ss. 1-23). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kıray, M. B. (1972). Örgütleşemeyen kent: İzmirʼde iş hayatının yapısı ve yerleşme düzeni. Ankara: Sosyal Bilimler Derneği Yayınları
• Kütükoğlu, M. (1976). Osmanlı-İngiliz iktisadi münasebetleri II (1838-1850), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Martal, A. (1999). Değişim sürecinde İzmir'de sanayileşme: 19. yüzyıl. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• Minassian, A. (2009). Ermeniler: küçük bir cemaatin dinamizmi. M. C. Smyrnelis (Yay. haz.), İzmir 1830-1930 unutulmuş bir kent mi? Bir Osmanlı limanından hatıralar içinde (ss. 91-107). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Neumann, C. ve Tamdoğan, I. (2009). Bilinmeyen bir cemaatin portresi: Müslümanlar (Fikret Yılmaz’la Söyleşi). M. C. Smyrnelis (Yay. haz.), İzmir 1830-1930 unutulmuş bir kent mi? Bir Osmanlı limanından hatıralar içinde (ss.61-73). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2004). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Smyrnelis, M. (2008). Yangın, bir yaşam modelinin sonu. M. C. Smyrnelis (Yay. haz.), İzmir 1830-1930 unutulmuş bir kent mi? Bir Osmanlı limanından hatıralar içinde (ss. 229-239). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. (1980). Toplumsal dönüşüm ve eğitim tarihi üzerine konuşmalar. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayını.
• Tekeli, İ. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyete eğitim sistemindeki değişmeler. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi (c. 2, s. 478-484). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyete kentsel dönüşüm, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi (c. 4, s. 878-890). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. (1992). Ege bölgesinde yerleşme sisteminin 19. Yüzyıl’daki dönüşümü. Üç İzmir. (ss. 125-145). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tekeli, İ. (1999). 19. Yüzyılda İstanbul metropol alanının dönüşümü. P. Dumont (Yay. haz.), Modernleşme sürecinde Osmanlı kentleri içinde (ss. 19-30). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.