Basın 14’ler Hakkında Ne Düşünüyordu? Akis’in Gözüyle 14’ler (13 Kasım 1960- 30 Haziran 1963)

Yıl 2022, Cilt: 39 Sayı: 1, 253 - 270, 30.06.2022

Ayşe Eryaman

https://doi.org/10.32600/huefd.906743

Öz

Demokratik sistemlerin en önemli unsurlarından olan kitle iletişim araçlarından biri de basındır. Basının, toplumu aydınlatma, eğitme, iktidarı denetleme ve faaliyetlerine yön verme, kamuoyu oluşturma gibi birçok işlevi bulunmaktadır. Bu işlevlerinden dolayı özellikle demokratik sistemlerde basının, siyasi arenada yaşanan olaylarla ilişkisinin önemi ortaya çıkmaktadır. Türk basın tarihinde, siyasi arenada yaşanan gelişmeler üzerinde etkisi düşünüldüğünde Akis dergisinin, önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Türkiye’de çok partili yaşama geçiş ile haftalık siyasi haber dergilerine yönelik hissedilen gereksinim sonucu Akis dergisi, 15 Mayıs 1954’te Metin Toker tarafından yayımlanmaya başlamıştır. Gerek 27 Mayıs ihtilalinden önce DP uygulamalarına karşı, gerekse ihtilalin akabinde yaşanan olaylar içinde demokratik sistemin sağlanmasına yönelik mücadelesi düşünüldüğünde derginin, dördüncü kuvvet misyonunu üstlendiği söylenebilir. Bu noktada demokrasi mücadelesi veren derginin, ihtilalden sonraki süreçte yaşanan gelişmeler içinde, bu mücadelesinin açıkça görüleceği gelişmelerden biri de 14’ler olayıdır. Bilindiği üzere 27 Mayıs ihtilalinden sonra, ülkeyi askerî rejim ile yönetmek isteyen 14 subay, MBK’dan 13 Kasım 1960’ta tasfiye edilmiştir. Bu çalışmada, 14’lerin, Akis dergisinde ele alınış biçimi incelenmeye ve değerlendirilmeye çalışılmıştır. Böylece dönemin önemli yayın organlarından biri olan Akis dergisinde, 14’lerle ilgili nasıl bir kamuoyu yaratılmak istendiği ortaya konmak amaçlanmıştır. Analiz sonucunda Akis dergisinin, 14’lerin aleyhinde olduğu saptanmıştır. Gerek 13 Kasım operasyonu ve gerekse sonraki süreçte 14’lerin giriştiği faaliyetlerle ilgili olarak derginin, eleştirel bir tavır ile yaklaşımını ortaya koyduğu görülmüştür. Bu noktada Akis’in, 14’ler olayına karşı, demokratik sistemin devamlılığından yana ve CHP yanlısı tavrı ile yaklaşım sergilediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Akis, Basın, 14’ler, Alparslan Türkeş, Orhan Kabibay, Darbe, 13 Kasım Operasyonu, MBK

What Was The Press Thinking About The 14’s? The 14’s From Akis’s Eye (13 November 1960- 30 June 1963)

Öz

One of the most important elements of democratic systems is the press. The press has many functions such as enlightening and educating the society, controlling the government and directing its activities, creating public opinion. Because of these functions, the importance of the media's relationship with the events in the political arena, especially in democratic systems, becomes evident. Considering its impact on the developments in the political arena in the history of the Turkish press, it is seen that Akis magazine has an important place. As a result of the felt need for weekly political news magazines with the transition to multi-party life in Turkey, Akis magazine started to be published by Metin Toker on 15 May 1954. Considering both the DP practices before the 27 May revolution and its struggle to ensure the democratic system in the events that followed the revolution, it can be said that the magazine undertook the mission of the fourth force in democratic systems. At this point, one of the developments in which this struggle of the magazine will be clearly seen is the event of the 14s among the developments experienced in the period after the revolution. As it is known, after the May 27 revolution, 14 officers who wanted to rule the country with a military regime were purged from the MBK on 13 November 1960. In this study, it has been tried to examine and evaluate the way the 14s, which were liquidated from the MBK after the military intervention on 27 May, were handled in Akis magazine. Thus, it was aimed to reveal what kind of public opinion was wanted to create about 14s in Akis magazine, one of the important media organs of the period. As a result of the analysis, it was determined that Akis magazine was against the 14s. In this framework, it was seen that the magazine put forward its approach with a critical attitude regarding the 13 November operation and the activities of the 14s in the following period. At this point, it was determined that Akis took an approach towards the 14s incident, in favor of the continuity of the democratic system and with a pro-CHP attitude.

Anahtar Kelimeler

Akis, Press, 14s, Alparslan Türkeş, Orhan Kabibay, Coup, 13 November Operation

Kaynakça

• Albayrak, M. (2004). Türk siyasi tarihinde Demokrat Parti (1946-1960). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Altuğ, K. (1976). 27 Mayıs’tan 12 Mart’a. İstanbul: Koza Yayınları.
• Çelebi, O. (2015). Gazeteciliğe adanmış bir ömür: Metin Toker. Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Demir, Ş. (2012). İktidar-basın ilişkilerinin Türkiye’de görünümü. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(6), 119-137.
• Erkanlı, O. (1972). Anılar…, sorunlar…, sorumlular…. İstanbul: Baha Matbaası.
• Erkanlı, O. (1987). Askeri demokrasi 1960-1980. İstanbul: Güneş Yayınları.
• Gökşen, N. (2021). 27 Mayıs müdahalesi ve askeri rejim: İhtilalci subaylar arasında iktidar mücadeleleri, fraksiyonlar ve çatışmalar (27 Mayıs 1960-25 Ekim 1961). Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Hale, W. (1996). 1789’dan günümüze Türkiye’de ordu ve siyaset (A. Fethi, Çev.). İstanbul: Hil Yayınları.
• Hayta, N; Yıldırım Kırış, Ö. (2020). Demokrat Parti iktidarının ilk dönemi ve Refik Koraltan (1950-1954). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 67, 323-346.
• Hüroğlu, H. S. (2019). Akis Mecmuasına göre Türkiye’de siyasi, iktisadi, kültürel hareketlilik ve değişimler (1954-1967). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Hacı Bayram Üniversitesi.
• Ilıcak, N. (1975). 15 Yıl sonra 27 Mayıs yargılanıyor. Cilt 1. İstanbul: Kervan Yayınları.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı’dan günümüze asker ve siyaset. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Küçük, S. (2008). Rumeli’den 27 Mayıs’a ihtilalin kaderini belirleyen köşk harekâtı. İstanbul: Mikado Yayınları.
• Önder, M. (2014). 1960 Darbesi sürecinde Akis Dergisi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV(28), 283-306.
• Örtülü, E. (1977). Üç ihtilâlin hikâyesi. Konya: Milli Ülkü Yayınevi.
• Özcan, M. (1996). Başlangıcından günümüze Türkiye’de haftalık haber dergiciliğinin gelişim evreleri (Akis Dergisi Örneği). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Özdağ, Ü. (2004). Menderes döneminde ordu siyaset ilişkileri ve 27 Mayıs ihtilâli. İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• Öztürk, A. (1993). Türkiye’nin demokratikleşme sürecinde yaşadığı basın özgürlüğü sorunu. Marmara İletişim Dergisi, 4, 115-129.
• Sanlı, F. S. (2018). 13 Kasım 1960 tasfiyesine giden süreçte Alparslan Türkeş ve Milli Birlik Komitesi içinde ihtilaf. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 27, 213-249.
• Seyhan, D. (1966). Gölgedeki adam. İstanbul: Nurettin Uycan Matbaası.
• Şapolyo, E. B. (1969). Türk gazeteciliği tarihi, her yönüyle basın. Ankara: Güven Matbaası.
• Tokatlı, Ş. (2018). Metin Toker ve Akis ekseninde Türk siyasi hayatına bakışı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Toker, M. (25 Kasım 1960). Atlar ve araba. Akis, 5.
• Toker, M. (30 Temmuz 1962). 27 Mayıs denen meçhul. Akis, 5.
• Toker, M. (1966a). İsmet Paşa’yla 10 Yıl 1954-1957. Birinci Cilt. Akis Yayınları.
• Toker, M. (1966b). İsmet Paşa’yla 10 Yıl 1954-1957. İkinci Cilt. Akis Yayınları.
• Toker, M. (1967). İsmet Paşa’yla 10 Yıl 1960-1961. Üçüncü Cilt. Akis Yayınları.
• Yıldız, N. (1996). Demokrat Parti iktidarı (1950-1960) ve basın. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51 (1), 481-505.
• Yıldız, A. (2001). İhtilalin içinden anılar, değerlendirmeler. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• “14 Sarı Zarfın Hikâyesi”. (18 Kasım 1960). Akis, Yıl: 6, Cilt: XIX, Sayı: 331, 6-7-8.
• “14 Sarı Zarfın Hikâyesi”. (18 Kasım 1960). Akis, Yıl: 6, Cilt: XIX, Sayı: 331, 12-13-17.
• “Hizmet Ettiler, Bitti!”. (18 Kasım 1960). Akis, Yıl: 6, Cilt: XIX, Sayı: 331, 11.
• “Gurbet Yolcuları”. (21 Kasım 1960). Akis, Yıl: 6, Cilt: XIX, Sayı: 332, 6-7.
• “Atlar ve Araba”. (25 Kasım 1960). Akis, Yıl: 6, Cilt: XIX, Sayı: 333, 5.
• “14’lerin Dramı”. (29 Mayıs 1961). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXI, Sayı: 361, 14.
• “Boş Gezenlerin Boş Kalfaları”. (31 Temmuz 1961). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXI, Sayı: 370, 15.
• “MBK”. (2 Ekim 1961). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXII, Sayı: 379, 26-27.
• “14’lerin Durumu”. (14 Ekim 1961). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXII, Sayı: 381, 15.
• “14’ler”. (6 Kasım 1961). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXII, Sayı: 384, 10-11-12.
• “Maske Düşünce”. (6 Kasım 1961). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXII, Sayı: 384, 11.
• “Salonda Sosyalizm”. (13 Kasım 1961). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXII, Sayı: 385, 11.
• “Tarih”. (26 Şubat 1962). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXIII, Sayı: 400, 18-20.
• “Asıl Gaye”. (26 Şubat 1962). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXIII, Sayı: 400, 21.
• “Başka Müttefikler”. (26 Şubat 1962). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXIII, Sayı: 400, 23.
• “Tarih”. (9 Mart 1962). Akis, Yıl: 8, Cilt: XXIII, Sayı: 401, 18-19-21-23.
• “Bir Cephe”. (18 Haziran 1962). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXIV, Sayı: 416, 11.
• “Demokrasi”. (9 Temmuz 1962). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXIV, Sayı: 419, 6.
• “Bir Partinin Reklamı”. (9 Temmuz 1962). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXIV, Sayı: 419, 7.
• “Maceranın Sonu”. (16 Temmuz 1962). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXIV, Sayı: 420, 10.
• “Heves!”. (30 Temmuz 1962). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXIV, Sayı: 422, 12.
• “27 Mayıs Denen Meçhul”. (30 Temmuz 1962). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXIV, Sayı: 422, 5.
• “14’ler”. (6 Ağustos 1962). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXIV, Sayı: 423, 15-16.
• “İki Parçalı Oyun”. (6 Ağustos 1962). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXIV, Sayı: 423, 17.
• “Solda Gelişmeler”. (20 Ekim 1962). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXVI, Sayı: 434, 10.
• “Aç Tavuklar”. (23 Şubat 1963). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXVII, Sayı: 452, 11.
• “Hitler, Şarlo ve Türkeş”. (2 Mart 1963). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXVII, Sayı: 453, 11.
• “Evli Evine”. (2 Mart 1963). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXVII, Sayı: 453, 12.
• “Düşman Kardeşler”. (2 Mart 1963). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXVII, Sayı: 453, 12.
• “Öteki Düşman Kardeşler”. (2 Mart 1963). Akis, Yıl: 9, Cilt: XXVII, Sayı: 453, 12-13.
• “İsyan”. (8 Haziran 1963). Akis, Yıl: 10, Cilt: XXVII, Sayı: 467, 11.