Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Batı Anadolu’da Ziraat ve Toplum: Küçük Menderes Havzası’nda Kenevir Üretimi (1913-1950)

Yıl 2022, Cilt: 39 Sayı: 2, 448 - 463, 30.12.2022

Okan Ceylan

https://doi.org/10.32600/huefd.1011345

Cited By: 1

Öz

Küçük Menderes Havzası 19. yüzyıldan beri Anadolu’da pazara yönelik tarımsal üretimin olduğu bir coğrafyadır. Ayrıca Küçük Menderes Havzası’nın topografik yapısı, iklimi ve su kaynakları kenevir üretimini sağlayan temel kriterlerdir. Bu havzanın tarımsal üretiminde ise pamuk, tütün, üzüm ve kenevir önemli mahsullerdendir. Ancak kenevir üretimi ve ticareti pamuk ve tütünün gölgesinde kalmıştır. Nitekim bu havza Batı Karadeniz’den sonra Türkiye’nin ikinci kenevir üretim merkezidir. Bu çalışma Küçük Menderes Havzası’ndaki kenevir üretiminin tarihini toplumsal boyutlarıyla incelemektedir. Böylece gündelik yaşam koşulları içinde sıradan insanların kenevir yetiştiriciliğinde, ticaretinde ve urgan üretimindeki rolleri aydınlatılmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, ulusal ve yerel basın ve Türkiye İstatistik Kurumu verilerinden ve ikincil kaynaklardan yararlanılmıştır. Meclis tutanakları yoluyla kenevir tarımındaki devlet politikaları ele alınmıştır. Yerel ve ulusal basın ise sıradan insanların gündelik yaşamlarına ışık tutmaktadır. Önemli bir bölümü 1930’lu ve 1940’lı yıllarda yayımlanan ikincil kaynaklar ise Küçük Menderes Havzası’ndaki kenevirin toplumsal tarihine akademik bir perspektif kazandırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Batı Anadolu, lif bitkisi, endüstri bitkisi, ziraî üretim, urgan üretimi, dokuma

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Tarm Bakanlığı kütüphanesi ve İzmir Milli Kütüphanesinin değerli kaynakları ve arşivleri için teşekkür ederim.

Agriculture and Society in Western Anatolia from the Ottoman State to the Republican of Turkey: Cannabis Production in Little Meander Basin (1913-1950)

Öz

The Small Meander Basin is a geography where there has been market-oriented agricultural production since the 19th century. Besides, the topographic structure, climate and water sources are the fundamental criteria that provide cannabis production. Cotton, tobacco, and grape and cannabis are important crops in the agricultural production this basin. However, the cannabis production and trade were in the shadow of those of cotton and tobacco. As a matter of fact, this basin was the second cannabis production center after the Western Black Sea. This study observes the history of cannabis production in the Small Meander Basin with social dimensions. Thus, the roles of ordinary people in cannabis growing, trade, and the production of rope are enlightened. It benefited from the archives of the Grand National Assembly of Turkey, national and local press, the data of the Turkish Statistical Institute, and secondary sources. Using parliamentary minutes, the government politics in cannabis agriculture is discussed. Local and National press shed light on the daily lives of ordinary people. The secondary sources which, are a considerable part published in the 1930s and the 1940s give academic point of view to the social history of cannabis.

Anahtar Kelimeler

Western Anatolia, fiber crop, cash crop, agricultural production, rope production, weaving

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• (1933). Adalar denizi havzası coğrafyası-tabii, beşerî, hayvani 1, Büyük Erkan-ı Harbiye Reisliği.
• (1933). Anadolu havzaları, Ankara: Erkânı Harbiye Matbaası Reisliği Matbaası.
• Akpınar, D. & Nizamoğlu A. (2019). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e kenevir üretimi. Turkish Studies- Social Sciences, 14, 1223-1236.
• Armağan, A. M. (2018). Bayındır tarihi, İzmir: Bayındır Belediyesi Kültür Yayınları.
• Arslan, N., & Düzenli, A. (1986). Kenevir tarımı ve uyuşturucu maddeler kanunu. Ziraat Mühendisliği, 181, 2-8.
• Başaranbilek, E. (2003). Geçmişin izinde: Ödemiş’te Yıldız Oteli, Keçecizade Hanı ve çevresi. Ege Mimarlık Dergisi, 45, 39-42.
• Bozkurt, H. (2019). Türkiye Cumhuriyeti-SSCB ticari ilişkiler (1923-1938). [Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ceylan, O. (2021). Cumhuriyetin ilk döneminde geleneksel bir ürün: Kastamonu kendirinin (kenevir) tarihsel gelişimi (1923-1950). Belgi, 22, 95-218.
• Çakır, S. (1948). Kenevir ziraatı. İzmir’de Köycülük, 47, 20.
• Çevreye Dost Mucize Bitki Kenevir. TRT Haber, 24 Aralık 2020.
• Derman, S. & Söylemezoğlu, F. (2008). Tire-Beledi dokumaları. 38. ICANAS, 1(1) içinde (ss. 431-448). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Doğukan, S. R. (1940). Türkiye’nin Kendir Varlığı. İktisadi Yürüyüş, 14, 15.
• Eren, A. A. (2019). Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı kapsamında kurulan Sümerbank Dokuma Fabrikalarında sosyal ve kültürel uygulamalar (1935-1950). [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Eşberk, H. T. (1939). Türkiye’de köylü el sanatlarının mahiyeti ve ehemmiyeti. Ankara: T.C Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü.
• Eşberk, H. T. (1947). Türk keten lifleri üzerinde etütler. Ankara: T.C Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü.
• Gözcü, A. (2018). Atatürk döneminde Türkiye’de tarımın gelişmesinde alman etkisi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18(36), 107-137.
• Günal, H. (2006). Ardışık iki Topografya’da yer alan toprakların oluşumları ve sınıflamaları. GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 23(2), 59-68.
• Harmancıoğlu, M. (1959). Kastamonu’da kenevir ziraatı ve bugünkü durumu, İzmir: Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
• Hines, W. D vd. (1936). Türkiye’nin iktisadi bakımdan umumi tetkiki (1933-1934), 3, Ankara: Köyöğretmeni Basımevi.
• İnalcık, H. (1982), Rice cultivation and the Çeltikçi Reaya System in the Ottoman Empire. Turcica, 15, 69-141.
• İncekara, F. (1953). Kenevir bölgelerimize toplu bakış. Çiftçi, 8(88), 76-78.
• İncekara, F. (1971). Endüstri bitkileri ve ıslahı, İzmir: Ege Üniversitesi Matbaası,
• (1938). Kendirlerimiz, İstanbul: İktisat Vekâleti Sanayi Umum Müdürlüğü.
• (1945). Kenevirciliğimiz ve kenevir endüstrimiz. Çiftçi, 2, 4-6.
• Kerestecioğlu, Ş. Z. (1937). Tarla ziraatı, İstanbul: Ziraat Vekâleti.
• (1939). Keten kenevir, Ankara: Ziraat Vekâleti.
• (1938). Ketenlerimiz, İstanbul: İktisat Vekâleti Sanayi Umum Müdürlüğü.
• M, K. (1940). Tire’nin en büyük ihtiyacı en büyük dileği. Küçük Menderes Tire Halkevi Dergisi, 3, 48-49.
• Orloff. (1933). Türkiye pamuk, keten, kendir, kimya, demir sanayi hakkında Sovyet mütehassıslar tarafından verilen raporlar. Ankara: Başvekâlet Müdevvenat Matbaası.
• (1941). Öğütçü, M. Kendir ziraatı ve kendir sanatları. Köye Doğru, 31, 10-11.
• Öder, C. (1941). Tire’de artezyen kuyuları. Küçük Menderes Tire Halkevi Dergisi, 5, 116.
• Öner, H. (1969). Kendir. Pancar, 204, 10-14.
• Pamuk, Ş. (2015). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pollan, M. (2001). Arzunun botaniği, (S. Okyay, Çev.). İstanbul: Domingo.
• Seyfi, A. R. (1928). Türkiye’de kendir, kenevir ve iplikçilik. İstanbul Ticaret Odası Mecmuası, 6, 369-376.
• Tarıman, C. & İncekara, F. (1953). Kendir ziraatı nasıl kazançlı olur. Ankara: Tarım.
• Tarıman, C. & İncekara, F. (1954). Memleketimizde keten ve kenevir istihsalinin arttırılması imkânı. Çiftçi. 9(102), 224-227.
• Taşlıgil, N. & Şahin, G. (2019). Türk tarım hayatında kenevir yetiştiriciliğinin yeniden başlaması ve yaşanan gelişmeler. I. İstanbul Üniversitesi Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiriler Kitabı içinde (ss. 457-478). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınevi.
• (1940). Tire’de Pamuk ve Zeytin Yağı Fabrikası. Küçük Menderes Tire Halkevi Dergisi, 3, 47-48.
• Tobler, F. (1938). Kenevir, keten, jut mütehassısı sıfatıyla 1937 Eylülünden teşrinisanisine kadar yapılan seyahate ait rapor. İstanbul: T.C Ziraat Vekâleti Neşriyatı, Burhaneddin Basımevi.
• Tiret, S. J. (2008). Hemp (Cannabis Sativa L.) cultivation in North Centre Turkey. Journal of Industrial Hemp, 7(2), 73-81.
• Tokluoğlu, F. (1964). Tire. İzmir: Şehir Matbaası.
• Toprak, Z. (2002). Cihan Harbi’nin provası Balkan Harbi. Toplumsal Tarih, 104, 44-51.
• Turgay, N. (1948). Tire çevresinde kenevircilik. Çiftçi, 3(28), 101-105.
• (1938). Türk ziraat tarihine bir bakış, I. Köy ve Ziraat Kongresi Yayını, İstanbul: Devlet Basımevi.
• Türkyılmaz, Z. (2018). Cumhuriyet Döneminde sosyal, ekonomik ve lültürel yönleriyle Tire (1923-1938), İzmir: Tire Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ulaş, E. (2019). Mucize bitki kenevir, İstanbul: Hiper Yayınları.
• Ülken, R. (1941). Tire ekonomisi üstünde. Küçük Menderes Tire Halkevi Dergisi, 5, 73-75.
• Ülken, R. (1941). Tire ekonomisi üstünde. Küçük Menderes Tire Halkevi Dergisi, 6, 89-91.
• Ülken, R. (1941). Tire ekonomisi üstünde. Küçük Menderes Tire Halkevi Dergisi, 7, 106-107.
• Ülken, R. (1941). Tire ekonomisi üstünde. Küçük Menderes Tire Halkevi Dergisi, 8, 125-126.
• Ülken, R. (1941). Tire ekonomisi üstünde. Küçük Menderes Tire Halkevi Dergisi, 11, 170-171.
• Ülkü, A. (1940). Tire Coğrafyası: Umumi Bir Bakış. Küçük Menderes Tire Halkevi Dergisi, 2, 33-34.
• Ünsal, Süha & Göçmez, H. M. (2004). Anadolu’nun yerlisi: Haşhaş, sakini: Kenevir. Kebikeç, 18, 207-220.
• Zhukovsky, P. M. (1951). Türkiye’nin ziraî bünyesi (Anadolu), (C. Kıpçak vd., Çev.). Ankara: Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş Neşriyatı.
• Weniger, F. C. (1938). Türkiye ziraat siyasetinin esas meseleleri hakkında düşünceler. (V. Tayşi, Çev.) Ankara: Birinci Köy ve Ziraat Kongresi Yayını.
• Yapucu Pullukçuoğlu, O. (2018). Tire ve çevresinin Başkent ekonomisindeki rolü. Uluslararası Küçük Menderes Araştırmaları ve Tire Tarihi Sempozyumu Bildiriler, Cilt 1 içinde (ss. 191-198). İzmir: Tire Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yelken, U. (1941). Tire kendiri hakkında bir ferman. Küçük Menderes Tire Halkevi Dergisi, 5, 77-78.
• Yılmaz, D. (2018). Tire’ye kadar uzanan demiryolu hattı ve bu hattın ilçeye sosyal ve ekonomik yönden katkıları. Uluslararası Küçük Menderes Araştırmaları ve Tire Tarihi Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 309-406). İzmir: Tire Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yurtoğlu, N.& Eğilmez, M. (2017). Tarihi Gelişim Süreci İçerisinde Taşköprü Kendir Sanayi. M. Eğilmez ve S. Balcı (Yay. haz.), Uluslararası Taşköprü Pompeiopolis Bilim, Kültür, Sanat Araştırmaları Sempozyumu Tam Metin Kitabı içinde (ss. 1204-1219). Kastamonu.