Türkiye’de Yaratıcı Sınıfın Yükselişi

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 1, 230 - 248, 21.06.2023

Orhan Samet Pençe , Serkan Coşkun

https://doi.org/10.32600/huefd.1142900

Öz

İletişim ve bilişim teknolojilerinin yükselişi günümüz toplumlarının tüm hayat alanlarında bilgiye dayalı bir yapılaşmanın gelişmesine yol açarken, “yaratıcılığın” ise bu oluşumun başat değeri olarak ortaya çıktığı görülmektedir. Bu durum çalışma ilişkileri ve meslek yapılarında da büyük değişikliklere neden olmuştur. Bu çerçevede yeni sosyal ekoloji düzeninin mesleki örgütlenme, istihdam ve nihayetinde toplumsal tabakalaşma tasarımının temel belirleyicisinin emek değerden bilgi değere kaydığı görülmektedir. Sosyal bilimler literatüründe bu yeni düzenin en üst konumuna bilişsel ve sosyal becerilerini kullanarak anlamlı yeni biçimler üreten, girişimci ve sembolik becerilere sahip aktörler yerleştirilmektedir. Bu kategoride konumlandırılanlar ise “yaratıcı sınıf” olarak kavramsallaştırılmaktadır. Bu kapsamda çalışmada Türkiye'de yaratıcı sınıfın yükselişi ve tarım, işçi ve hizmet sektörlerindeki mesleki konumlanma eğilimleri incelenmiştir. Böylece sektörlere göre farklılaşan istihdamın genel görünümü üzerinden Türkiye'nin bilgi toplumu olma yolunda kat ettiği mesafeyi anlamak amaçlanmıştır. Bu amaçla Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) Türkiye'de 2004-2020 yılları arasındaki istihdama ilişkin veri setleri kullanılmış ve betimsel tarama modeli kullanılarak yaratıcı sınıfın durumu, çalışanların sektörel dağılımı ve gelirleri incelenmiştir. En çarpıcı bulgular şu şekilde özetlenebilir: (1) Yaratıcı sınıf, 2014 yılında genel istihdam oranında son sırada yer alırken, 2020 yılında ikinci sıraya yükselmiştir. (2) 2005-2020 yılları arasında tarım sektörü istihdam içerisindeki payı açısından son sıraya gerilemiştir. (3) Yıllar geçtikçe yaratıcı profesyonellerin oranı azalırken süper yaratıcı çekirdeklerin oranı artmıştır. (4) 2005-2020 yılları arasında en çok kazanan yaratıcı sınıf olmuştur. (5) Bununla birlikte, işçi sınıfı, yıllar içinde ortalama yıllık kazançta en yüksek artışı yaşamıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, yaratıcı sınıf, yaratıcılık, istihdam, bilgi toplumu, bilgi işçisi, yaratıcı profesyoneller

The Rise of the Creative Class in Türkiye

Öz

While the rise of communication and information technologies has led to the development of an information-based structure in all life areas of today's societies, it is seen that “creativity” has emerged as the dominant value of this formation. This situation has also caused substantial changes in working relations and occupational structures. In this framework, it is seen that the fundamental determinant of the new social ecology order’s design of the professional organization, employment, and ultimately social stratification has shifted from labor value to knowledge value. In the social sciences literature, actors with entrepreneurial and symbolic skills, who produce meaningful new forms by using their cognitive and social skills, are placed at the top of this new order. Those positioned in this category are conceptualized as the “creative class.” In this context, the study examines the rise of the creative class in Türkiye and occupational positioned trends in the agriculture, labor, and service sectors. Thus, it is aimed to understand the distance Türkiye has covered in becoming an information society through the general view of employment, which differs according to the sectors. For this purpose, the datasets of the International Labor Organization (ILO) on employment between 2004-2020 in Türkiye were used, and the situation of the creative class, sectoral distribution of employees, and their income were examined using the descriptive survey model. The most striking findings can be summarized as follows: (1) The creative class ranked last in the overall employment rate in 2014 but rose to second place in 2020. (2) Between 2005-2020, the agricultural sector regressed to last place in terms of its share of employment. (3) The ratio of creative professionals has decreased while the ratio of the super-creative class has increased over the years. (4) Creative class was the highest-paid class between 2005-2020. (5) However, the working class had the highest increase in average annual earnings over the years.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, creative class, creativeness, employment, information society, information worker, creative professionals

Kaynakça

• Akın, N. (2019). Creative classes and creative industries as drivers of sustainable competitive advantage: Potential of Izmir as a creative city. [Doktora Tezi]. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Anheier, H., ve Isar, Y. R. (Yay. haz.). (2010). Cultures and globalization: Cultural expression, creativity and innovation. Londra: Sage Publications.
• Bell, D. (1973). The coming of post industrial society: Aventure in social forecasting. New York: Basic Books.
• BSTB, (2022). Teknoloji geliştirme bölgeleri (TGB) istatistikleri. https://www.sanayi.gov.tr/istatistikler/istatistiki-bilgiler/mi0203011501 Erişim Tarihi: 21.06.2022.
• Cansız, M. (2011). Türkiye'de kümelenme politikaları ve uygulamaları. Ankara: Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kurulu.
• Castells, M. (2005). Enformasyon çağı: Ekonomi toplum ve kültür birinci cilt ağ toplumunun yükselişi (C. 1). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Castells, M. (2007). Enformasyon çağı: Ekonomi, toplum ve kültür üçüncü cilt binyılın sonu (C. 3). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Cattani, G., Ferriani, S., ve Allison, P. D. (2014). Insiders, outsiders, and the struggle for consecration in cultural fields: a core-periphery perspective. American Sociological Review, 79(2), 258–281.
• Clifton, N. (2008). The “creative class” in the uk: An initial analysis. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 90(1), 63–82.
• Coşkun, S. (2021). Esnekleşen çalışma ilişkilerinin kuşaklararası dayanışma sürecine etkisi. [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelikkol, M. M., ve Doğrul, H. G. (2017). Yaratıcı sınıf içerisinde yer alan mesleklerde kadınların durumu: Türkiye üzerine bir inceleme. TISK Academy/TISK Akademi, 12(23). 116-147.
• Çondur, F., ve Bölükbaş, M. (2014). Türkiye'de işgücü piyasası ve genç işsizlik-büyüme ilişkisi üzerine bir inceleme. Amme İdaresi Dergisi, 47(2). 77-93.
• Dam, M. M., Ertekin, Ş. ve Kızılca, N. (2018). Türkiye’de kayıt dışı istihdamın boyutu: Ekonometrik bir analiz. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(1), 293-318.
• De Vaan, M., Vedres, B., ve Stark, D. (2015). Game changer: The topology of creativity. American Journal of Sociology, 120(4), 1144–1194.
• Demir, E. M. (2018). Türkiye'de yaratıcı emek. Moment Dergi, 5(2), 174-194.
• Doğrul, H. G., Çelikkol, M. M., ve Murat, N. (2016). İllerin ekonomik gelişmişliği üzerinde yaratıcı sınıfın etkisi: Türkiye örneği. Business & Economics Research Journal, 7(4). 79-95.
• Doğrul, H. G., ve Çelikkol, M. M. (2017). Türkiye'de illerin kümeleme analizi ile yaratıcı sınıf ve ekonomik gelişmişlik göstergelerine göre sınıflandırılması. Third Sector Social Economic Review, 52(2), 90.
• Drucker, P. F. (1969). The age of discontinuity: Huidelines to our changing society. London: Heinemann.
• Drucker, P. F. (1993a). Kapitalist ötesi toplum. (B. Çorakçı, Çev.). İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Drucker, P. F. (1993b). Innovation and entrepreneurship. New York: Harperbusiness.
• Esen, Ü. B. ve Atay, Ö. (2020). Türkiye’nin yaratıcı şehirleri. Bilig, 92, 29-54.
• Evren, G.O.O. (2014). The impact of online communication networks on scientific research and innovation: A case study on creative class and online communication networks in Turkey. [Doktora Tezi]. Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Florida, R. (2005). Cities and the creative class. New York and London: Routledge.
• Florida, R. (2008). Who’s your city?: How the creative economy is making where to live the most important decision of your life. New York: Basic Books.
• Florida, R. (2012). The rise of the creative class, revisited. New York: Perseus Books Group.
• Gezer, B. (2019). Yaratıcı sınıf ve soylulaşma ilişkisi: Yeldeğirmeni örneği. [Yüksek Lisans Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Godart, F. C., ve Mears, A. (2009). How do cultural producers make creative decisions? Lessons from the catwalk. Social Forces, 88(2), 671–692.
• Godart, F., Seong, S., & Phillips, D. (2020). The sociology of creativity: Elements, structures, and audiences. Annual Review of Sociology, 46(1). 489-510.
• Gül, M. (2019). Küçük ve orta ölçekli kentlerde dayanışma temelli yaratıcılık potansiyelinin değerlendirilmesi: Sinop örneği. [Doktora Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Hesmondhalgh, D. (2008) Cultural and creative industries. T. Bennett ve J. Frow (Yay. haz.), The SAGE Handbook of Cultural Analysis içinde (ss. 552-569) Londra: SAGE.
• International Labour Office (ILO). (2012). International Standard Classification of Occupations 2008 (ISCO-08): Structure, group definitions and correspondence tables. International Labour Office.
• International Labour Office (ILO). (2022a). Employment by sex and occupation- ISCO level 2 (thousand)- Annual Erişim Adresi:https://www.ilo.org/shinyapps/bulkexplorer38/?lang=en&segment=indicator&id=EAP_2WAP_SEX_AGE_RT_A%20Kadın%20Erkek Erişim Tarihi: 20.06.2022
• International Labour Office (ILO). (2022b). Average monthly earnings of employees by sex and occupation- Annual Erişim Adresi:https://www.ilo.org/shinyapps/bulkexplorer38/?lang=en&segment=indicator&id=EAP_2WAP_SEX_AGE_RT_A Erişim Tarihi: 20.06.2022
• Kolaşinli, N. D. (2018). Rise of the creative class: Gaming as a creative industry in Turkey. [Yüksek Lisans Tezi]. Kadir Has Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lyotard, J.-F. (2013). Postmodern durum (İ. Birkan, Çev.). Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Markusen, A., Wassall, G. H., DeNatale, D., ve Cohen, R. (2008). Defining the creative economy: Industry and occupational approaches. Economic Development Quarterly, 22(1), 24-45.
• Menger, P.-M. (1999). Artistic labor markets and careers. Annual Review of Sociology, 25(1), 541–574.
• Moore, I. (2014). Cultural and creative ındustries concept – A historical perspective. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 110, 738–746.
• Nas Özen, E. (2014). Türkiye’nin yenilikçi sınıfı-1. Politika Notu Mart 2014 N201408. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (tepav).
• OECD. (2021). OECD economic surveys: Turkey 2021. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/2cd09ab1-en.
• Opazo, M. P. (2016). Appetite for innovation. In appetite for innovation. New York: Columbia University Press.
• Pençe, O. S. (2021). Toplumsal konumun sürdürülmesinde eğitimin rolü. [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Reich, R. B. (1991). The work of nations: Preparing ourselves for 21st-century capitalism. Londra: Simon & Schuster.
• Reuter, M. E. (2015). Creativity — A sociological approach. New York: Palgrave Macmillan
• Schumpeter, J. A. (1983). The theory of economic development: An inquiry into profits, capital, credit, interest, and the business cycle. New Brunswick: Transaction Publishers.
• Schumpeter, J. A. (1994). Capitalism, socialism and democracy. Londra and New York: Routledge.
• Sığındı, T. (2022). Yaratıcı sınıfın yaşanacak yer seçimini etkileyen kent markası faydaları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(1), 283-302.
• Susuz, E. (2020). Medya endüstrisinde yaratıcı sınıfın yeni ekonomiye etkisi: 3t modeli üzerinden bir inceleme. [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şen, Ö. (2022). The creativity function of provinces: An assessment for the provinces of Turkey. lnternational Journal of Geography and Geography Education, 45, 266-285.
• Şentürk, F. (2015). Türkiye’de işgücü piyasası ve istihdamın yapısı. Sosyal Güvence, 0(7), 113-143.
• Tekindal, S. (2021). Nicel, nitel, karma yöntem araştırma desenleri ve istatistik tasarımı ve yürütülmesi: Eğitim, psikoloji ve sosyoloji alanları için. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tübisad. (2020). Bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü. Deloitte. https://www.tubisad.org.tr/tr/images/pdf/tubisad-bit-2019.pdf Erişim Tarihi: 12.06.2020.
• TÜİK. (2021). İşgücü istatistikleri mikro veri seti labour force statistics micro data set 2021. Türkiye İstatistik Kurumu. https://www.tuik.gov.tr/media/microdata/pdf/isgucu.pdf
• TÜİK. (2022a). İşgücü istatistikleri, 2020. Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Labour-Force-Statistics-2020-37484
• TÜİK. (2022b). İşgücü istatistikleri, 2021. Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2021-45645#:~:text=%C4%B0%C5%9Fg%C3%BCc%C3%BC%202021%20y%C4%B1l%C4%B1nda%20bir%20%C3%B6nceki,ise%20%32%2C8%20oldu.
• White, H. (2018). Careers and creativity: Social forces in the arts. New York: Routledge.
• Wohl, H. (2019). Creative visions: Presenting aesthetic trajectories in artistic careers. Poetics, 76, 101358.
• Wohl, H. (2022). Innovation and creativity in creative industries. Sociology Compass, 16(2), e12956. https://doi.org/10.1111/soc4.12956
• Wright, E. O. (2016). Sınıflar. (S. Toral ve F. A. Koç, Çev.). İstanbul: NotaBene Yayıncılık.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zeren, F. ve Kılınç Savrul, B. (2018). Kadınların işgücüne katılım oranı, ekonomik büyüme, işsizlik oranı ve kentleşme oranı arasındaki saklı koentegrasyon ilişkisinin araştırılması. Yönetim Bilimleri Dergisi, 15(30), 87-103.
• İnternet Kaynakları: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından geliştirilen istatistik veri sitesi içinde 20.06.2022 tarihinde https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=72&locale=tr adresinden erişildi.