Sosyoloji Üzerine Sosyolojik Düşünmek: ‘Socius’ Kavramı ve Vadettikleri

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 1, 300 - 314, 21.06.2023

Abdulkadir İnce

https://doi.org/10.32600/huefd.1177281

Öz

Sosyoloji modern bir bilim olarak iki yüzyılı aşkın bir tarihe sahip olmasına karşın günümüzde hâlâ konusunun, mahiyetinin, diğer bir ifadeyle neliğinin tartışıldığı bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Sosyolojinin neliği sorusuna kurucu isimlerden çağdaş isimlere kadar birçok sosyolog farklı yanıtlar vermiş; fakat sosyolojinin hâlâ müphem bir kavram ve muğlak bir alan olmasının önüne geçilememiştir. Sosyolojinin konusunun, ilgi alanının ve inceleme nesnesinin net bir şekilde belirlenememesi sosyolojik bilginin dağınık, düzensiz ve parça parça olmasına; bir başka deyişle sağduyu bilgisi hâline gelmesine yol açmıştır. Bu çalışma, sosyolojik bilginin sağduyu bilgisi hâline gelmiş karakterine yönelik eleştirilerden hareketle sosyoloji üzerine bir tür sosyolojik düşünme çabasının ürünüdür. Çalışmada, Bauman’ın sağduyu – sosyoloji arasındaki farklardan yola çıkarak yaptığı açıklamalar temelinde, bilimsel bir etkinlik olarak sosyolojinin sağduyu bilgisi hâline gelmiş sosyoloji pratiklerinden nasıl ayrılabileceğine yönelik teorik bir çerçeve belirlenmiştir. Bu teorik çerçevenin pratikte uygulanabilirliği ise Nilgün Çelebi’nin socius kavramı aracılığıyla değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyoloji, socius, Nilgün Çelebi, sosyolojik düşünme, sağduyu

Sociological Thinking on Sociology: The Consept of ‘Socius’ And Its Promises

Öz

Although sociology has a history of more than two centuries as a modern science, it still appears today as a field in which its subject, nature, in other words, what it is, is discussed. Many sociologists have given different answers to the question of the nature of sociology, from the founding names to contemporary names. However, it has not been prevented that sociology is still a vague concept and an ambiguous field. The inability to clearly determine the subject of sociology, the field of interest and the object of study has led to the fact that sociological knowledge is scattered, disorganized and fragmentary. In other words, sociology has become common sense knowledge. This study is the product of a kind of sociological thinking effort on sociology based on the criticism that sociological knowledge has become common sense knowledge. The study is based on Bauman's ideas about the differences between sociology and common sense, thereby drawing up a theoretical framework for how sociology as a scientific activity can be seperate from the practice of sociology, which has become common sense knowledge. The applicability of this theoretical framework in practice is evaluated through Nilgün Çelebi's socius concept.

Anahtar Kelimeler

Sociology, socius, Nilgün Çelebi, sociological thinking, common sense

Kaynakça

• Arlı, A. (2016). Klasik sosyolojide derin revizyon: Pierre Bourdieu sosyolojisi. (G. Çeğin, Çev.) G. Çeğin, E. Göker, A. Arlı, Ü. Tatlıcan, (Yay. haz.), Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derslemesi içinde (ss. 131-160). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bauman, Z. (2015). Sosyolojik düşünmek. (A. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Berger, P. L., & Luckmann, T. (2008). Gerçekliğin sosyal inşâsı: Bir bilgi sosyolojisi incelemesi. (V. S. Öğütle, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Crossley, N. (2011). Towards relational sociology. Londra: Routledge.
• Crossley, N. (2015). Etkileşimler, Bitişiklikler ve Beğeniler: İlişkisel Sosyolojide “İlişkileri” Kavramsallaştırmak. C. Powell & F. Depelteaus (Yay. haz.), İlişkisel sosyoloji: Ontolojik ve teorik yönelimler içinde (ss. 193-223). (Ö. Akkaya, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Calhoun, C. (2016). Bourdieu sosyolojisinin ana hatları. (G. Çeğin, Çev.) G. Çeğin, E. Göker, A. Arlı, Ü. Tatlıcan, (Yay. haz.), Ocak ve zanaat: Pierre Bourdieu derslemesi içinde (ss. 77-129). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelebi, N. (2004). Sosyoloji ve metodoloji yazıları. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Çelebi, N. (2005). “Socius kavramı üzerine”, Parçalanmalar çağında yeni toplumsallıklar, Uluslararası Sosyoloji Kolokyumu,12-14 Mayıs 2005, İstanbul.
• Çelebi, N. (2007a). Sosyoloji notları. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Çelebi, N. (2007b). Socius Oikos Polis. Ege Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 17, 49-56.
• Çelebi, N. (2015). Sosyoloji tarihimize kısa bir bakış. Sosyoloji Konferansları, 52, 13-28.
• Çelebi, N. (2022). Önsöz: Yapı Socius toplum arası ince yollar. Ü. Şentürk (Yay. haz.), Türkiye’nin toplumsal yapısı içinde (ss. 7-19). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Danermark, B., Ekström, M., Jakobsen, L. & Karlsson, J. (2018). Toplumu Açıklamak: Sosyal Bilimlerde Eleştirel Realizm. (Ü. Tatlıcan, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Durkheim, E. (2016). Sosyolojik yöntemin kuralları. (Ö. Doğan, Çev.) Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Emirbayer, M. (1997). Manifesto for a relational sociology. Amerikan Journal of Sociology, 103(2), 281-317.
• Esgin, A. (2013). The crisis of the sociology of education and its reflections in Turkey: On the critique of functionalist and eclecticist pragmatic tradition. Eurasian Journal of Educational Research, 50, 143-162.
• Esgin, A. (2015). Sosyal bilimci mi yoksa doksalog teknisyenler miyiz? Türkiye'deki bazı sosyoloji pratikleri üzerine eleştiriler. Sosyoloji Konferansları, 52, 191-220.
• Fish, K. (2015). İlişkisel Sosyoloji ve Tarihsel Materyalizm: Üç Diyalog Başlangıcı. C. Powell & F. Depelteaus (Yay. haz.), İlişkisel sosyoloji: Ontolojik ve teorik yönelimler içinde (ss. 53-78). (Ö. Akkaya, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Giddens, A. (2019). Sosyolojik yöntemin yeni kuralları. (Ü. Tatlıcan ve B. Balkız, Çev.). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Giddens, A. (2020). Sosyolojinin kapsamı. A. Giddens (Yay. haz.), Sosyoloji: Başlangıç okumaları içinde (ss. 13-17). (G. Altaylar, Çev.), İstanbul: Say Yayınları.
• İnce, A. (2022). Sosyolojik kuramda yapı-eylem tartışmaları çerçevesinde Türk aile yapısı ve akrabalık ilişkileri: Malatya Örneği. [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2015). Türkiye'de sosyolojinin 100 yıllık birikimi üzerine bazı tespitler. Sosyoloji Konferansları, 52, 25-55.
• Kala, A. (2017). Yeni socius kavramsallaştırmaları. [Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kızılçelik, S. (2014). Sosyolojinin neliği: Nilgün Çelebi ile sosyoloji sözcüğünün soykütüğüne uzanmak. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Moses, J. W. & Knutsen, T. L. (2020). Bilmen yolları: Toplumsal ve siyasal araştırmalarda rakip metodolojiler. (K. İlbaşı ve E. B. Ersöz, Çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Öğütle, V. S. (2013). Metodolojik bireyciliğin eleştirisi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Powell, C. & Depelteau, F. (2015). Giriş. İlişkisel sosyoloji: Ontolojik ve teorik yönelimler içinde (ss. 15-32). (Ö. Akkaya, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Sayer, A. (2019). Sosyal bilimde yöntem: Realist bir yaklaşım. (S. Gürses, Çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Sönmez, A. (2019). Durkheim'ın toplumu bir özne, toplumsalı bir nesne olarak kavramsallaştırma çabası. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 39(1), 159-174.
• Tokuroğlu, B. (2008). Nilgün Çelebi. M. Ç. Özdemir (Yay. haz.). Türkiye’de sosyoloji II. içinde (ss. 819-840). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Wacquant, L. (2014). Giriş. Düşünümsel bir antropoloji için cevaplar içinde (ss. 13-45). (N. Ökten, Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Walsh, D. F. (2014). Özne/Nesne. C. Jenks (Yay. haz.). Temel sosyolojik dikotomiler içinde (ss. 23-59). (İ. Çapçıoğlu, Çev.), Ankara: Atıf Yayınları.
• Weber, M. (2012). Ekonomi ve toplum. (L. Boyacı, Çev.) İstanbul: Yarın Yayınları.