A Comparison Between Karl Marx’s Conflict Approach and the Kemal Tahir-Baykan Sezer Line

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 2, 558 - 576, 27.12.2023

Berkay Çetin , Nevin Güngör Ergan

https://doi.org/10.32600/huefd.1225335

Öz

The conflict approach has been widely discussed in the iteratüre of the social sciences, particularly in sociology. There are many different names and approaches within the conflict approach. In this study, in particular, the East-West Conflict Theory, which Baykan Sezer has brought to the sociology iteratüre, influenced by Kemal Tahir’s thoughts, and Karl Marx’s conflict approach, are discussed. In the study, document analysis technique was used in relation to hermeneutic approach. Primary and secondary sources were examined in this context. The Sociology Annuals, which were started by Baykan Sezer and continue to be published today, were considered as the main source. Within the scope of the study, firstly, Karl Marx’s conflict approach was briefly summarized, and then the prominent themes in the Kemal Tahir-Baykan Sezer line were dealt with. These themes were discussed around the titles of the importance of the historical perspective, emphasis on originality, consideration of the interests of the Turkish people, and the position of Western thought and science. Then, the main breaking points in the history of the East-West conflict were summarized. In the study of the history of the East-West conflict, the studies in the The Sociology Annuals were particularly taken into consideration. As a result of the study, the conflict approach in the Kemal Tahir-Baykan Sezer line was compared with Marx’s approach. As a result of the comparison, it was found that there are both similarities and differences between these approaches. The existence of conflict is present in both approaches. In addition, both Karl Marx and Kemal Tahir and Baykan Sezer have made criticism of the hegemonic science. The differences that emerge in the Kemal Tahir-Baykan Sezer line are particularly visible in the point where the Turkish society and history (in general, also the East) do not match exactly with Western concepts and schemes.

Anahtar Kelimeler

Kemal Tahir, Baykan Sezer, The Kemal Tahir-Baykan Sezer line, Karl Marx, the conflict approach, the East-West conflict theory

Karl Marx’ın Çatışmacı Yaklaşımı ile Kemal Tahir-Baykan Sezer Çizgisinin Karşılaştırılması

Öz

Çatışmacı yaklaşım, genel olarak sosyal bilimler, özel olarak da sosyoloji literatüründe oldukça tartışılmıştır. Çatışmacı yaklaşım içerisinde birçok farklı isim ve gelenek bulunmaktadır. Bu çalışmada ise özellikle Baykan Sezer’in, Kemal Tahir’in düşüncelerinden etkilenerek sosyoloji literatürüne kazandırdığı Doğu-Batı Çatışması Teorisi ile Karl Marx’ın çatışmacı yaklaşımı tartışmaya tabi tutulmuştur. Çalışmada, yorumsamacı geleneğe dayalı olarak doküman analizi tekniğinden yararlanılmıştır. Bu kapsamda birincil ve ikincil kaynaklar incelenmiştir. Baykan Sezer tarafından yayımlanmaya başlanan ve günümüzde yayına devam eden Sosyoloji Yıllıkları, temel kaynak olarak dikkate alınmıştır. Çalışma kapsamında, öncelikle Karl Marx’ın çatışmacı yaklaşımı kısaca özetlenmiş, sonrasında Kemal Tahir-Baykan Sezer çizgisindeki belirgin temalar ele alınmıştır. Söz konusu temalar; tarihin gerekliliği; özgünlük vurgusu; Türk insanının çıkarlarını gözetmek; Batı düşünü ve bilimi karşısındaki konum başlıkları etrafında tartışılmıştır. Sonrasında ise Doğu-Batı çatışmasının tarihinde belli başlı kırılma noktaları özetlenmiştir. Doğu-Batı çatışmasının tarihine ilişkin olarak özellikle Sosyoloji Yıllıkları’ndaki çalışmalar dikkate alınmıştır. Çalışma sonucunda Kemal Tahir-Baykan Sezer çizgisindeki çatışmacı yaklaşım Marx’ın yaklaşımı ile kıyaslanmıştır. Yapılan kıyaslama neticesinde, söz konusu yaklaşımlar arasında benzerliklerin olduğu gibi farklılıkların da olduğu tespit edilmiştir. Özellikle çatışmanın varlığı, iki yaklaşımda da mevcuttur. Ayrıca hem Karl Marx hem de Kemal Tahir ve Baykan Sezer tarafından hâkim/egemen bilim anlayışına yönelik eleştiri getirilmiştir. Kemal Tahir-Baykan Sezer çizgisinde ortaya çıkan farklılıkların ise bilhassa Türk toplumu ve tarihinin (genel itibarıyla da Doğu’nun) Batılı kavram ve şemalarla birebir örtüşmemesi noktasında görünürlük kazandığı gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kemal Tahir, Baykan Sezer, Kemal Tahir-Baykan Sezer çizgisi, Karl Marx, çatışmacı yaklaşım, Doğu-Batı çatışması teorisi

Kaynakça

• Bernal, J. D. (1974). Marx ve bilim. (O. Arman, Çev.) (2. bs.). Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Bozdağ, İ. (1995). Kemal Tahir’in sohbetleri (1. bs.). İstanbul: Emre Yayınları.
• Burcu Sağlam, E. (2018). Sosyolojide temel teoriler ve düşünürler. E. Burcu Sağlam, A. Öğün Boyacıoğlu ve A. Gelgeç Bakacak (Ed.), Sosyoloji (1. bs.) içinde (ss. 41-96). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Collins, R. (2015). Sosyolojide dört ana gelenek (1. bs.). (Ü. Tatlıcan, Çev.). İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Coser, L. A. (2015). Sosyolojik düşüncenin ustaları: Tarihsel ve toplumsal bağlamlarında fikirler (2. bs.). (H. Hülür, S. Toker ve İ. Mazman, Çev.). Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Cuff, E. C., Sharrock, W. W. ve Francis, D. W. (2013). Sosyolojide perspektifler (1. bs.). (Ü. Tatlıcan, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Eğribel, E. (2004). Kemal Tahir-Baykan Sezer ilişkisi üzerine: 1960’ların geç tartışmacısı Baykan Sezer. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), Baykan Sezer’e armağan: Baykan Sezer ve Türk sosyolojisi (sosyoloji yıllığı kitap 11) içinde (ss. 104-116). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
• Eğribel, E. (2006). Doğu-Batı çatışmasının temel ekseni: Türkiye’nin seçimi yeni dünya düzenini belirler. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), Sosyoloji ve coğrafya (sosyoloji yıllığı kitap 15) içinde, (1. bs., ss. 971-979). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
• Eğribel, E. (2017). Anadolu: Savaş yolları kavşağı. E. Eğribel ve U. Özcan (Ed.), Tarihte Doğu-Batı çatışması (sosyoloji yıllığı kitap 12) içinde (2. bs., ss. 165-189). İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Eğribel, E. ve Özcan, U. (2007). Baykan Sezer sosyolojisinin olanakları: Güncelin tarih içinde sürekliliği, tarihin içindeki güncellik. E. Eğribel ve U. Özcan (Ed.), Bilim sosyolojisi: Bilim tarihi ve yöntem (sosyoloji yıllığı kitap 16) içinde (ss. 115-124). İstanbul: Kitabevi
• Fedai, Ö. (2004). Romanda tarihe Kemal Tahir’den bakmak. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), Baykan Sezer’e armağan: Baykan Sezer ve Türk sosyolojisi (sosyoloji yıllığı kitap 11) içinde (ss. 499-509). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
• Fındıkoğlu, Z. F. (2018). Karl Marx ve sistemi. Konya: Salkımsöğüt Yayınları.
• Goodwin, G. A. ve Scimecca, J. A. (2018). Klâsik sosyolojik teori: Sosyolojinin vaadinin yeniden keşfi. (2. bs.). (E. Aykut, B. Binay, U. Binici, M. Çetin Dağdelen, B. Durmuş, H. Güven, … Ü. Tatlıcan, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Hançerlioğlu, O. (1970). Düşünce tarihi (1. bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2010). Kemal Tahir ve batıcılaşma eleştirisi. E. Eğribel ve M. F. Andı, (Yay. Haz.), Kemal Tahir: 100 yaşında (1. bs.) içinde (ss. 287-297). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kayalı, K. (2002). Baykan Sezer’le diyalogumuz sürecek. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), XX. yüzyıl—Türkiye’de sosyoloji seminer notları-3 (sosyoloji yıllığı kitap 9) içinde (ss. 24-28). İstanbul: Öncü Basım Yayıncılık.
• Kayalı, K. (2004). “Fazla bilinmeyen” bir düşünür sosyologu anlatmayı denemek. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), Baykan Sezer’e armağan: Baykan Sezer ve Türk sosyolojisi (sosyoloji yıllığı kitap 11) içinde (ss. 15-17). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2004). Özgünlüğün sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2008). Baykan Sezer’in sosyoloji anlayışı (2. bs.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2015). Yerli sosyoloji. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2017). Sosyoloji tarihi 4: Hegel, Proudhon, Marx, Durkheim, Weber ve Veblen’in sosyal teorileri (1. bs.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2019). Batı barbarlığı 1: Rousseau, Marx ve Nietzsche üzerine (3. bs.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kongar, E. (1985). Toplumsal değişme kuramları ve Türkiye gerçeği (4. bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Lanuza, G. M. (2016). The dialectical foundations of Marx’s sociology of conflict: Methodological implications for the study of conflicts. Philippine Sociological Review, 64, 103-133.
• Macherey, P. (2016). Diyalektik materyalizm. G. Bensoussan ve G. Labica (Haz.), Marksizm sözlüğü içinde (ss. 249-253). İstanbul: Yordam Kitap.
• Marx, K. (1979). Ekonomi politiğin eleştirisine katkı (4. bs.). (S. Belli, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2021). İkinci baskıya sonsöz. (M. Selik ve N. Satlıgan, Çev.), Kapital (14. bs.) içinde (C. 1, ss. 22-29). İstanbul: Yordam Yayınları.
• Orçan, M. (2004). Baykan Sezer’le Türk sosyolojisinin kimlik arayışı. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), Baykan Sezer’e armağan: Baykan Sezer ve Türk sosyolojisi (sosyoloji yıllığı kitap 11) içinde (ss. 214-221). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
• Ortaylı, İ. (2006). (M. Sevil, Haz.), Türk düşünce hayatı (1. bs.) içinde (ss. 183-190). Ankara: Hece Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2013). Avrupa ve biz (9. bs.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özcan, U. (2004). Baykan Sezer’in Doğu-Batı çatışması kuramı üzerine. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), Baykan Sezer’e armağan: Baykan Sezer ve Türk sosyolojisi (sosyoloji yıllığı kitap 11) içinde (1. bs., ss. 148-159). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
• Özcan, U. (2013). Çağdaş Türk edebiyatı ekseninde Kemal Tahir’e yaklaşmak, Kemal Tahir’le çağdaş Türk edebiyatını anlamlandırmak. Tarih ve Uygarlık-İstanbul Dergisi, (3), 33-40.
• Ritzer, G. ve Stepnisky, J. (2014). Sosyoloji kuramları (1. bs.). (H. Hülür, Çev.). Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Save, L. (1976). Sınıf mücadelesi ve Hegel diyalektiğinin Marksist görüşle ayakları üstüne oturtulması. Birikim Aylık Sosyalist Kültür Dergisi, (12), 56-58.
• Sezer, B. (1979). Asya tarihinde su boyu ovaları ve bozkır uygarlıkları (1. bs.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Sezer, B. (1985). Sosyolojinin ana başlıkları (1. bs.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları ve Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Sezer, B. (1993). Sosyolojide yöntem tartışmaları (1. bs.). İstanbul: Sümer Kitabevi Yayınları.
• Sezer, B. (1998). Sosyologca 2 için önsöz. Batı yayılmacılığı (sosyoloji yıllığı kitap 5) içinde (ss. 64-66). Erzurum: Atatürk Üniversitesi K. K. Eğitim Fakültesi Basımevi.
• Sezer, B. (2001). Türkiye sosyolojisi: Seminer notları 2: 1972-1982. E. Eğribel (Yay. Haz.), XIX. yüzyıl: Türkiye sosyolojisi 2 içinde (ss.333-498). İstanbul: Kardeşler Matbaası.
• Sezer, B. (2003). Kemal Tahir üzerine. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), Kemal Tahir’in 30. ölüm yıldönümü anısına (sosyoloji yıllığı kitap 10) içinde (ss. 21-26). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
• Sezer, B. (2004). Baykan Sezer’in Gökhan Köktürk’e mektubu. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), Baykan Sezer’e armağan: Baykan Sezer ve Türk sosyolojisi (sosyoloji yıllığı kitap 11) içinde (ss. 31-35). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
• Sezer, B. (2006). Sosyoloji ve coğrafya-ders notları. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), Sosyoloji ve coğrafya (sosyoloji yıllığı kitap 15) içinde (ss. 53-99). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
• Sezer, B. (2016). Kemal Tahir üzerine: Kemal Tahir ve Marxisme. Notlar: Sanat-edebiyat 1 içinde (ss. 21-29). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Sezer, B. (2018). Ek: Doğu-Batı çatışmasında Yunanlılığın yeri. Doğu-Batı ilişkileri açısından Batı tarımı (sosyoloji yıllıkları kitap 26) (2. bs.) içinde (ss. 111-148). İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Sezer, B. (2020). Türk sosyolojisinin ana sorunları (2. bs.). İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Sezer, B., Eğribel, E., Ertürk, R., Tüfekçioğlu, H. ve Özcan, U. (1999). Tarih ve sosyoloji. Tarih ve sosyoloji (sosyoloji yıllığı kitap 6) içinde (ss. 11-46). İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Sezer, B., Eğribel, E. ve Özcan, U. (2002). XX. yüzyıl. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), XX. yüzyıl-Türkiye’de sosyoloji seminer notları-3 (sosyoloji yıllığı kitap 9) içinde (ss. 81-196). İstanbul: Öncü Basım Yayıncılık.
• Sezer, B., Genç, E. S., Eğribel, E., Özcan, U. ve Baydar, Z. (2000). Osmanlılık. Osmanlılık-Türkiye sosyolojisi seminer notları-1 (sosyoloji yıllığı kitap 7) içinde (ss. 16-58). İstanbul: Berdan Matbaası.
• Sezer, B., Genç, E. S., Eğribel, E., Özcan, U. ve Baydar, Z. (2001). XIX. yüzyıl. XIX. yüzyıl: Türkiye sosyolojisi-2 (sosyoloji yıllığı kitap 8) içinde (ss. 19-130). İstanbul: Kardeşler Matbaası.
• Şan, M. K. (2004). Baykan Sezer ve toplum çıkarlarımız açısından sosyolojiye yeniden bakmak. E. Eğribel ve U. Özcan (Yay. Haz.), Baykan Sezer’e armağan: Baykan Sezer ve Türk sosyolojisi (sosyoloji yıllığı kitap 11) içinde (ss. 182-198). İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.
• Tahir, K. (1992). Notlar/batılaşma (1. bs.). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Tahir, K. (2016). Notlar: Sanat-edebiyat 1. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Tahir, K. (2020). Notlar 10/Osmanlılık/Bizans. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Tatlıcan, Ü. (2011). Sosyoloji ve sosyal teori yazıları (1. bs.). İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Therborn, G. (2021). Sosyolojinin ve tarihsel materyalizmin oluşumu: Bilim, sınıf ve toplum (1. bs.) (B. Balkız ve Ü. Tatlıcan, Çev.). İzmir: Islık Yayınları.
• Turner, J. H. (1974). The structure of sociological theory (3. bs.). The Dorsey series in sociology. Homewood, Ill: Dorsey Press.
• Turner, J. H. (1975). Marx and Simmel revisited: Reassessing the foundations of conflict theory. Social Forces, 53(4), 618-627. doi:10.2307/2576477
• Yazoğlu, C. ve Sezer, B. (2016). Önsöz. Notlar/Sanat—edebiyat 2 içinde. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Yıldırım, Y. (2017). Baykan Sezer düşüncesinde Marksizm. F. Nas (Ed.), Yüzyılın sorunları ve sosyoloji II içinde (1. bs., ss. 157-193). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Yılmaz, Ç. (2013). İşçi sınıfı bilinci üzerine güncel yaklaşımlar. Çalışma ve Toplum Dergisi, 3(38), 347-374.