Guardians of the Temple: Criticism of the Era or Address to the Era from the Mosque in Necip Fazıl Kısakürek And Rasim Özdenören

Yıl 2024, Cilt: 41 Sayı: 2, 708 - 722, 30.12.2024

İbrahim Biricik

https://doi.org/10.32600/huefd.1439257

Öz

It is an undeniable fact that literature affects or reflects social life. It is also known from the art movements of the 20th and 21st centuries that the novel is not only a mirror held up to the street, but also a mirror held up to the mind of the author. Since the cultural traumas resulting from the fact that Turkey's modernization and Westernization process since the Tanzimat period has still not been on track, it is inevitable that this situation will be reflected in literary works. Thus, literary works become a means of expression of ideologies. The carriers of this ideology in Turkish literature after 1950 are Necip Fazıl Kısakürek and Rasim Özdenören, two literary-intellectual Islamist founding figures. It has a symbolic meaning that they reveal the distortions of modernization through their stories and novels and that they do this from within the mosque or by addressing the mosque. Because their criticism and objections are focused on the mosque, which is the founding element of religion and memory-space or identity memory-space, because they want to draw attention to the sociological functionality of the mosque. The aim of this article is to reveal how Turkey's modernization has caused cultural alienation through the changes in mosques, the founding places of religion, through Necip Fazıl's story "Hasene Sister" and Rasim Özdenören's novel "The Man Who Grows Roses". The unconscious Muslim prototype, which is exhibited even in mosques, which are places of refuge to escape from the evil traits of the age, is criticized through these two works. Thus, both authors and their heroes become the guardians of temples both materially and spiritually.

Anahtar Kelimeler

Modernization, mosque, Islamism, novel and story

Mâbet Bekçileri: Necip Fazıl Kısakürek ve Rasim Özdenören’de Çağ Eleştirisi ya da Camiden Çağa Sesleniş

Öz

Edebiyatın toplumsal hayatı etkilemesi ya da yansıtması inkâr edilemez bir gerçektir. Romanın sadece sokağa tutulan bir ayna değil aynı zamanda yazarın zihnine tutulan bir ayna olduğu 20. ve 21. yüzyıl sanat akımlarıyla da bilinmektedir. Türkiye’nin Tanzimat’tan itibaren modernleşme ve Batılılaşma serencâmının hâlâ rayına oturamamasından kaynaklı kültürel travmalar, kendini gerçek hayatta gösterdiği için bu durumun edebî eserlere yansıması kaçınılmaz olur. Böylelikle edebî eserler, ideolojilerin ifade aracına dönüşür. 1950 sonrası Türk edebiyatında bu ideolojinin taşıyıcısı iki edebi-entelektüel İslamcı kurucu figür olan Necip Fazıl Kısakürek ve Rasim Özdenören’dir. Onların hikâye ve romanlarıyla modernleşmenin çarpıklığını gözler önüne sermesi ve bunu caminin içinden veya camiye seslenerek yapmaları sembolik bir anlam taşır. Çünkü onların eleştiri ve itirazlarını, dinin kurucu unsuru ve hafıza-mekân veya kimliksel bellek-mekân olan cami odağında dile getirmeleri, onların caminin sosyolojik işlevselliğine dikkat çekmek istemelerinden kaynaklanır. Bu makalede amaç; Necip Fazıl’ın “Hasene Bacı” hikâyesi ve Rasim Özdenören’in “Gül Yetiştiren Adam” romanı üzerinden Türkiye’nin modernleşmesinin kültürel yabancılaşmaya neden olduğunu, dinin kurucu mekânı camilerdeki değişim üzerinden gözler önüne sermektir. Çağın kötü hasletlerinden kurtulmanın sığınak mekânı olan camilerde bile sergilenen bilinçsiz Müslüman prototipi, bu iki eser aracılığıyla eleştirilmektedir. Böylelikle her iki yazar ve eserin kahramanı gerek maddi gerekse manevî alanda mâbetlerin bekçisi olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, cami, İslamcılık, roman ve hikâye

Kaynakça

• Acar, Ö. (2023). Sosyo-mekânsal bir sistem olarak cami. Din Sosyolojisi Araştırmaları, 3(4), 111-125.
• Aktay, Y. (2005). Sunuş. T. Bora, & M. Gültekingil (Yay. haz.), İslamcılık. Modern Türkiye’de siyasi düşünce (6. Cilt, 2. Bs.) içinde (ss. 13-25). İletişim Yayınları.
• Altun, F. (2015). Alternatif tarih yazmak: Necip fazıl kısakürek’in hafıza siyaseti. A. Öz, İ. Kara, & A. Ertuğrul (Yay. haz.), Necip Fazıl Kitabı: Kalır Dudaklarda Şarkımız Bizim içinde (ss. 325-366). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Altun, F. (2021). Modernleşme kuramı/eleştirel bir giriş (3. Bs.). İnsan Yayınları.
• Anar, T. (2012). Mekândan taşan edebiyat/yeni Türk edebiyatında edebiyat mahfilleri. Kapı Yayınları.
• Arıkan, K. K. (2017). Necip fazıl kısakürek: seküler muhafazakârlıktan İslamcılığa. Ö. Buçukcu (Yay. haz.), Cumhuriyet Dönemi Türk düşüncesi/isimler, yönelimler, bakışlar içinde (ss. 253-268). Bibliyotek Yayınları.
• Arslan, H. (2019). Epistemik cemaat/bir bilim sosyolojisi denemesi (7. Bs). Paradigma Yayınları.
• Aydın, A. (2014). Necip fazıl kısakürek’in hikâye ve romanları üzerine bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi]. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, C., & Duran B. (2016). Modern islamcılık düşüncesinin rakip oksidentalizmleri: Necip fazıl kısakürek ve Nurettin topçu’da hıristiyanlık, batı ve çağdaşlık anlayışı (D. Koçyiğit, Çev.). FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 7, 307-335.
• Aydın, C. (2021). İslam dünyası fikri/kültürel bir entelektüel tarih çalışması. (H. Aksakal, Çev.). Alfa Yayıncılık.
• Ayyıldız, M. (2011). Yakın dönem Türk romanı. Akçağ Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2013). Aşk estetiği. Kapı Yayınları.
• Bilge, M. (2015). Dini, tarihi, ideolojik boyutlarıyla islamcılık. A Kitap Bir Bin Yıl Yayınevi.
• Biricik, İ. (2016). ‘Çanakkale Mahşeri’ ve ‘Sarıkamış/Beyaz Hüzün’ romanlarında Türklerin kimliksel bellek mekânları. Journal of Turkology, 26(2) 95-111.
• Biricik, İ. (2023a). Necip Fazıl’ın ‘Aynadaki Yalan’ romanında islamofobi’ye karşı oksidentalist tavır. H. Aydın (Yay. haz.), I. Uluslararası Medya ve İslamofobi Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (ss. 1253-1266). Afşar Medya.
• Biricik, İ. (2023b). Türk romanında (1950-2000) oksidentalizm bağlamında batı algısı [Doktora Tezi]. Adıyaman Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Bora, T. (2020). Cereyanlar/ Türkiye’de siyasi ideolojiler (7. Bs.). İletişim Yayınları.
• Can, B. (2021). Zaman içinde mekân. Hece Yayınları.
• Çağan, K. (2015). Münevverden entelektüele modernleşme, islamcılık ve yerlilik. Tezkire Yayıncılık.
• Çıkla, S. (2021). Türkiye’de rejim ve edebiyat (1923-1950). Kitabevi Yayınları.
• Çiçek, D. (2021). Akif Emre’nin gözünden Necip fazıl. Necip Fazıl Dosyası: kalır Dudaklarda Şarkımız Bizim. Muhit Aylık Edebiyat Fikir Dergisi. 23, 126-129.
• Çiğdem, A. (2016). Taşra epiği: Türk ideolojileri ve islamcılık. Birikim Yayınları.
• Çopur, G. (2022). Çağına başkaldıran bir münzevi: gül yetiştiren adam romanı. Ü. Eliuz, E. Seferoğlu, E. Öksüz Güneş, & F. Uyar (Yay. haz) Cumhuriyet Dönemi Roman Okumaları II (1950-1980) içinde (ss. 497-512). Kesit Yayınları.
• Dellaloğlu, B. (2023). İkondan kanona/kültür ile medeniyet arasında. Timaş Yayınları.
• Erkilet, A. (2018). Mazlum doğu’nun mağrur çocukları (2. Bs). Büyüyen Ay Yayınları.
• Erol, K. & Erol, E. E. (2017). Rasim Özdenören’in ‘Gül yetiştiren adam’ında kültürel yabancılaşmaya karşı geleneksel tepki. Türkiyat Mecmuası, 27(2), 119-134.
• Ertaş, M. (2019). Modern Türk Edebiyatı’nın emekleme döneminde münekkit meselesi ve Necip fazıl. Dil ve Edebiyat Dergisi, 125, 18-24.
• Gencer, B. (2013). Şeriatçılıktan medeniyetçiliğe İslamcılık. İ. Kara, & A. Öz (Yay. haz.), Türkiye’de İslâmcılık düşüncesi ve hareketi sempozyum tebliğleri içinde (ss. 69-98). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Güneş, M. (2014). Gül yetiştiren adam. Türk Edebiyatı Dergisi, 490, 38-41
• Güzel, M. (2020). Modern Türk ruhunun trajedisi/islamcılık, solculuk ve muhafazakârlık üzerine. Ketebe Yayınları.
• Haksal, A. H. (1983). Adam ölmek bilmiyor. Mavera Dergisi, 7(74), 43-46.
• Işın, E. (1985). 19. yüzyılda modernleşme ve gündelik hayat. Tanzimat’tan cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi (Cilt 2). İletişim Yayınları.
• İnan, M. A. (2018). Aydınlar, batı ve biz. İz Yayıncılık.
• Kaplan, M.(1990). Türk edebiyatı üzerine araştırmalar. Dergâh Yayınları.
• Kara, İ. (2004). İslamcı söylemin kaynakları ve gerçeklik değeri. Y. Aktay (Yay. haz.), Modern Türkiye’de siyasal düşünce: İslamcılık (Cilt 6) içinde (ss. 34-47). İletişim Yayınları.
• Kara, İ. (2013). Türkiye’de islamcılık düşüncesi ve hareketi üzerine birkaç not. İ. Kara, & A. Öz (Yay. haz.), Türkiye’de İslâmcılık düşüncesi ve hareketi sempozyum tebliğleri içinde (ss. 15-46). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Karaca, F. (2014). Yabancılama ve din/dinsel yabancılaşmanın sosyal psikolojik analizi (2. Bs.). Çamlıca Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (1965). Hasene bacı. Büyük Doğu Dergisi, 12(3), 12-30.
• Kısakürek, N. F.(1998). İdeolocya örgüsü (10. Bs.). Büyük Doğu Yayınları.
• Kısakürek, N. F.(2010). Hikâyelerim (19. Bs.). Büyük Doğu Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (2012). O ve ben (31. Bs.). Büyük Doğu Yayınları.
• Kolcu, A. İ.(2006). Öykü sanatı. Salkımsöğüt Yayınevi.
• Kubat, M. (2020). İslam toplumunun birlik ve beraberliğini sağlama merkezleri olarak cami ve mescidler. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 5-31. https://doi.org/10.20493/birtop.793588
• Kula, F. (2018). Mekâna sinen ruh. AHece Yayınları.
• Mollaer, F. (2012). Üç tarz-ı siyaset üzerine eleştiri yazıları/tekno muhafazakârlık, kemalizm ve liberal sol’un eleştirisi. Dergâh Yayınları.
• Örgen, E. (2010). Türk şiirinde gelenek/cumhuriyet dönemi türk şiiri. Palet Yayınları.
• Özdenören, R. (2005). Necip Fazıl Kısakürek. T. Bora, & M. Gültekingil (Yay. haz.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: İslamcılık (Cilt 6) içinde (ss. 136-156). İletişim Yayınları.
• Özdenören, R. (2009). Müslümanca yaşamak (10. Bs.). İz Yayıncılık.
• Özdenören, R. (2017). Gül yetiştiren adam. İz Yayıncılık.
• Özdenören, R. (2020). Yeni dünya düzeninin sefaleti ve müslüman’ın medeniyet gayesi. M. S. Ercan (Yay. haz.), Medeniyet konuşmaları içinde (ss. 181-202). Endülüs Yayınları.
• Shayegan, D. (2017).Yaralı bilinç (5. Bs.) (H. Bayrı, Çev.). Metis Yayınları.
• Somuncu, S. (2021). Manevi mahdumları nazarında Necip Fazıl Kısakürek. Necip Fazıl Dosyası: Kalır Dudaklarda Şarkımız Bizim. Muhit Aylık Edebiyat Fikir Dergisi, 23, 117-125.
• Su, H. (2017). Kalemin yükü (2. Bs.). Şule Yayınları.
• Şahin, M., & Göküş, Ş. (2022). Rasim Özdenören’in Gül yetiştiren adam’ında kültür ve kimlik krizi. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Gençlik ve İnanç Eğilimleri Özel Sayısı, 853-869.
• Şengül, M. B. (2010). Romanda mekân kavramı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(11). 528-538.
• Şakar, C. (2011). Gül yetiştiren ev. A. Dursun, & T. Karataş (Yay. haz.), Medeniyetin burçları Rasim Özdenören kitabı içinde (ss. 215-230). Memursen Kayseri Şubesi Kültür Hizmetleri.
• Tanpınar, A. H. (2014). Sahnenin dışındakiler (14. Bs.). Dergâh Yayınları.
• Taylor, C. (1995). Modernliğin sıkıntıları (U. Canbilen, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Tekin, M.(2001). Roman sanatı 1. Ötüken Neşriyat.
• Tosun, N. (2013). Necip Fazıl Kısakürek’in hikâyeleri. Türk Dili Dergisi. CIV(737), 85-89.
• Tunç, S. (2019). Rasim Özdenören’in ‘Gül yetiştiren adam’ anlatısına müslümanca düşünme üzerine denemeler ve müslümanca yaşamak ışığında fikirsel bir bakış. Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(2), 212-232.
• Turhan, M.(2016). Garplılaşmanın neresindeyiz? Altınordu Yayınevi.
• Yazıcı, N. (2012). Bir eğitim ve öğretim kurumu olarak cami. Cami Yazıları içinde. DİB Yayınları.
• Yavuz, H.(1998).Modernleşme, oryantalizm ve islam. Boyut Kitapları.
• Yavuz, H.(2010). Alafrangalığın tarihi. Timaş Yayınları.
• Yavuz, H. (2018). Türkiye’nin zihin tarihi (4. Bs.). Timaş Yayınları.
• Yetkin, F. (2016). Necip Fazıl’ın ‘Hasene Bacı’ hikâyesinin kaynağı ve şekilci dindarlık eleştirisi. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 129-140.
• Yıldırım, E. (2011). Modern Türk’ün hikâyesi/Türk modernleşmesi bağlamında Türk hikâyesi. Elips Kitap.
• Yıldırım, E. (2015). Necip Fazıl’ın siyasal islamlaşma yaklaşımı. A. Öz, İ. Kara, & A. Ertuğrul (Yay. haz.), Necip Fazıl kitabı “Kalır Dudaklarda Şarkımız Bizim içinde (ss. 479-492). Zeytünburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yıldırım, E. (2022). İmparatorluk’tan Ulus Devlet’e İslamcılık/18. yüzyıl’dan günümüze 300 yılın tarihi. Varoluş Yayınları.
• Yiğit, Y. (2012). Mabet ve mektep olarak camilerimiz. Cami Yazıları içinde. DİB Yayınları.
• Zarifoğlu, C. (1979). Rasim Özdenören ‘Gül yetiştiren adam’ı anlatıyor. Mavera Dergisi, 34-38.