Finansal Stres Ölçeği: Türkçeye Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2025, Cilt: 42 Sayı: 2

Gökçe Özkılıçcı , Yeşim Onay Kılıç

https://doi.org/10.32600/huefd.1476722

Öz

İnsan yaşamında strese neden olan pek çok etken vardır. Bunlardan biri de maddi ve parasal açıdan yetersiz olma ya da yeterli olup durumu yönetememenin yol açtığı finansal strestir. Son dönemde enflasyonun ve finansal araçların artmasının etkisiyle kaynak yönetiminde zorlanan bireylerin finansal stresinin analiz edilmesi oldukça büyük önem kazanmaya başlamıştır. Bu sebeple, finansal stresin ölçülmesi ve finansal stres ile baş etme yöntemlerinin geliştirilmesi için çok boyutlu bir ölçme aracına ihtiyaç duyulmaktadır. Heo, Cho ve Lee (2020) tarafından, finansal stresi kavramsal sorunları ile ele alarak ölçmeyi amaçlayan bir ölçek geliştirilmiştir. Bu çalışmanın amacı da Türkçe alan yazında bu tür bir ölçeğin yer almaması nedeniyle söz konusu ölçeğin geçerlik ve güvenirlik analizlerini gerçekleştirmektir. Katılımcılar, farklı sektörlerde yer alan 194’ü (%61.2) kadın, 123’ü (%38.8) erkek olmak üzere 317 beyaz yakalı çalışandan oluşmaktadır. Yapı geçerliği için öncelikle AFA yapılmıştır. Ölçek 24 madde ve 3 boyut şeklinde faktörleşmiştir ve ortaya çıkan yapı, birinci ve ikinci düzey DFA ile doğrulanmıştır. Ölçeğin tamamı için Cronbach alfa iç tutarlılık kat sayısı .95 olarak hesaplanmıştır. Alt ve üst %27’lik grupların ölçekten aldıkları puanlar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır. Ölçeğin ölçüt bağıntılı geçerliğini test etmek amacıyla Genel İyi Oluş Ölçeği Kısa Formu ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği uygulanmıştır. Söz konusu değişkenlerin bir arada incelenmesi ile gerçekleştirilen analizlerde finansal stres ölçeğinin psikometrik özellikleri görgül olarak ortaya konmuş, ölçeğin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu tespit edilmiştir. Ölçeğin finansal stres konusunu çalışacak araştırmacılara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Finansal stres , iyi oluş , tükenmişlik , geçerlik , güvenirlik

Etik Beyan

İnsan katılımcıları içeren çalışmalarda gerçekleştirilen tüm prosedürler, kurumsal ve / veya ulusal araştırma komitesinin etik standartlarına ve 1964 Helsinki deklarasyonuna ve daha sonraki değişikliklerine veya karşılaştırılabilir etik standartlara uygundur. Bu araştırma için Fenerbahçe Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Etik Kurulundan 04.04.2024 tarih ve 2024/5-2 Fbu sayılı karar numarası ile Etik Kurul Onayı alınmıştır.

Financial Stress Scale: Turkish Adaptation, Validity and Reliability Study

Öz

There are many factors that cause stress in human life. One of these is the financial stress, which is either to lack financial/monetary resources or to have them but not being able to manage either lacking fie the situation. Recently, analyzing the financial stress of individuals who have difficulty in resource management due to inflation and the increase in financial instruments has gained great importance. For this reason, a multidimensional measurement tool is needed to measure financial stress and to develop methods to cope with financial stress. Heo, Cho, and Lee (2020) developed a scale that aims to measure financial stress by addressing its conceptual problems. The purpose of this study is to conduct validity and reliability analyses of this scale as there is no such scale in the Turkish literature. The participants consisted of 317 white-collar employees in different sectors, 194 (61.2%) of whom were female and 123 (38.8%) of whom were male. Firstly, EFA was conducted for construct validity. The scale was factorized as 24 items and 3 dimensions, and the resulting structure was confirmed by first and second level CFA. Cronbach's alpha internal consistency coefficient for the whole scale was calculated as .95. The difference between the scores of the lower and upper 27% groups was found to be statistically significant. In order to test the criterion-related validity of the scale, General Well-Being Scale Short Form and Maslach Burnout Scale were applied. The psychometric properties of the financial stress scale were empirically demonstrated in the analyses conducted by examining these variables together, and it was determined that the scale is a valid and reliable measurement tool. It is thought that the scale will contribute to researchers who will study financial stress.

Anahtar Kelimeler

Financial stress , well-being , burnout , validity , reliability

Kaynakça

• Adams, D. R., Meyers, S. A. ve Beidas, R. S. (2016). The relationship between financial strain, perceived stress, psychological symptoms, and academic and social integration in undergraduate students. Journal of Ameri̇can College Health, 64(5), 362-370. https://doi.org/10.1080/07448481.2016.1154559
• Akfırat, O. N. ve Özsoy, M. (2021). Türkiye’de psikolojik sağlamlık ile ilgili yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi 4(1), 26-42. https://doi.org/10.33400/kuje.893290
• Aksu, B. Ç. ve Orak, B. (2022). Covid-19 pandemisinin sağlık çalışanlarının finansal kaygı, iş-yaşam dengesi ve sosyal izolasyon düzeylerine etkilerinin incelenmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 18(1), 126-152. https://doi.org/10.17130/ijmeb.964154
• Archuleta, K. L., Dale, A. ve Spann, S. M. (2013). College students and financial distress: Exploring debt, financial satisfaction, and financial anxiety. Journal of Financial Counseling and Planning, 24(2). 50-62.
• Balatif, M. R., Fachrudin, K. A., Silalahi, A. S. ve Torong, M. Z. B. (2024). General management the effect of financial education and financial stress on financial well-being with the use of financial technology. Quality Access to Success, 25(199), 108-118. http://dx.doi.org/10.47750/QAS/25.199.12
• Bashir, I. ve Qureshi I. H. (2023). Financial well-being and financial stress: Examining the moderating effect of gender. Acta Universitatis Sapientiae Economics and Business, 11(1), 1-17. https://doi.org/10.2478/auseb-2023-0001
• Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (5. Baskı) Pegema Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı istatistik, araştırma deseni SPSS uygulamaları ve yorum (22. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Cho, G., Hwang, H., Sarstedt, M. ve Ringle, C. M. (2020). Cutoff criteria for overall model fit indexes in generalized structured component analysis. Journal of Marketing Analytics, 8(4), 189-202. https://doi.org/10.1057/s41270-020-00089-1
• Choi, S.L., Heo, W., Cho, S. H. ve Lee, P. (2020). The links between job insecurity, financial well-being and financial stress: A moderated mediation model. International IJC, 44(2), 353-360. https://doi.org/10.1111/ijcs.12571
• Çelebi, E. (2013). Elâzığ ve Malatya il merkezinde bulunan özel eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ve ilgili faktörler [YDoktora Tezi]. Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve LISREL uygulamaları (5. Basım). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Demir, B., Ünal, G., Elibol-Pekaslan, N., Altın, O., Yalçınkaya-Alkar, Ö. ve Koçak-Özel, T. (2022). Kuramlar - Sosyal etki. İçinde C. Ş. Çukur ve G. Sayılan (Eds). Uygulamalı Sosyal Psikoloji (2. Basım). Nobel Yayınları.
• Demir, R., Tanhan, A., Çiçek, İ., Yerlikaya, İ., Kurt, S. Ç. ve Ünverdi, B. (2021). Yaşam kalitesinin yordayıcıları olarak psikolojik iyi oluş ve yaşam doyumu. Yaşadıkça Eğitim, 35(1), 192-206. https://doi.org/10.33308/26674874.2021351256
• DeVellis, Robert F. (2017). Ölçek Geliştirme. Kuram ve Uygulamalar (3. Baskıdan Çeviri - T. Totan, Çev.). Nobel Yayınları.
• Dündar, G. İ., Akduman G. ve Hatipoğlu, Z. (2018). Finansal iyilik ve tükenmişlik ilişkisinin kuşaklar bazında incelenmesine yönelik bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 29(84), 31-50. http://dx.doi.org/10.26650/imj.2018.29.84.0002
• Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nin uyarlanması, 7. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, ss. 143 - 154.
• Eriş, A., ve Kökalan, Ö. (2022). Örgütsel rol stresi ölçeği: Bir ölçek uyarlama çalışması. İşletme Araştırmaları Dergisi, 14(4), 2994-3011. https://doi.org/10.20491/isarder.2022.1546
• Erkutlu, H. V. (2019). Örgütsel psikolojiye giriş: Örgütsel stres ve yönetimi (1. Basım). Akademisyen Kitabevi.
• Ferraro, K. F. ve Su, Y. P. (1999). Financial strain, social relations, and psychological distress among older people: A cross-cultural analysis. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 54(1), 3-15. https://doi.org/10.1093/geronb/54b.1.s3
• Gencer, N. (2018). Öznel iyi oluş: Genel bir bakış. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(3), 2621-2638. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.457382
• Girgin, G. (2010). Öğretmenlerde tükenmişliğe etki eden faktörlerin araştırılması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(32), 31-48.
• Grable, J. E., Heo, W. ve Rabbani, A. (2014). Financial anxiety, physiological arousal, and planning intention. Journal of Financial Therapy, 5(2), 1-18. https://doi.org/10.4148/1944- 9771.1083
• Güllük, F. ve İrge, N. T. (2020). Kurumsal itibar ve algılanan riskin tüketici satın alma davranışına etkisi: Elektronik ticaret perakende sektöründe bir uygulama. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(1), 531-545. https://doi.org/10.20491/isarder.2020.860
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2014). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (5. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Hadar, L, Sood, S. ve Fox, C. R. (2013). Subjective knowledge in consumer financial decisions. Journal of Marketing Research, 50(3), 303-316. https://doi.org/10.1509/jmr.10.0518
• Hayırsever-Baştürk, F. ve Oğur, B. (2019). Financial well-being scale practices in Turkey. SSRG International Journal of Economics Management Studies, 6(3), 15-26. https://doi.org/10.14445/23939125/IJEMS-V6I3P103
• Heo, W., Cho, S. H. ve Lee, P. (2020). APR Financial stress scale: Development and validation of a multidimensional measurement. Journal of Financial Therapy, 11(1), 1-28. https://doi.org/10.4148/1944-9771.1216
• Hitay, K. ve Anbar, A. (2020). Kişilik özelliklerinin finansal risk toleransı üzerindeki etkisi: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 87, 203-224. https://doi.org/10.25095/mufad.756296
• Ilgar, M. Z. ve Coşgun-Ilgar, S. (2018). Varoluşçu psikolojik danışma ve psikoterapi: Teori ve pratiği. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(1), 193-220.
• Karagöz, Y. (2017). Spss ve Amos uygulamalı nitel-nicel karma bilimsel araştırma yöntemleri ve yayın etiği (1. Basım). Nobel Yayıncılık.
• King, L. A. (2021). Psikoloji bilimi: Sağlık psikolojisi (1. Baskıdan Çeviri - A. Öztürk, M. Kurt ve M. İnözü, Çev. Ed. ). Palme Yayınevi.
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (3. Baskı). Guilford Press.
• Kotan, M., ve Çetin, Ö. O. (2022). Finansal well-being: Kavramsal bir yaklaşım. Finans, davranışsal finans ve güncel yaklaşımlar. İçinde Y. Coşkun Erdoğan ve P. Pehlivan (Eds). Finans, Davranışsal Finans ve Güncel Yaklaşımlar (1. Basım). Efe Akademi Yayınları.
• Krohne, H. W. (2001). Stress and coping theories. İçinde N. J. Smelser ve P. B. Baltes (Eds.), International encyclopedia of the social & behavioral sciences (ss. 15163–15170). (3. Basım). Elsevier.
• Lazarus, R. S. (1966). Psychological Stress and the Coping Process. McGraw-Hill.
• Meydan, C. H. ve Şeşen, H. (2015). Yapısal Eşitlik Modellemesi AMOS Uygulamaları (2. Baskı). Detay Yayıncılık.
• Longo, Y., Coyne, I., & Joseph, S. (2018). Development of the short version of the scales of general well-being: The 14-item SGWB. Personality and Individual Differences, 124, 31-34.
• Moore, A., Nguyen, A., Rivas, S., Bany-Mohammed, A., Majeika, J. ve Martinez, L. (2021). A qualitative examination of the impacts of financial stress on college students’ well-being: Insights from a large, private institution. SAGE Open Medicine, 9, 1-8. https://doi.org/10.1177/20503121211018122
• Moreira- Choez, J. S, Arteaga, K. C. C., Lara, R. M. B., Gutierrez, M. T. V., Herrera, M. K. G. ve Rodriguez, T. M. L. (2023). The synergy between financial education, economic well-being, and financial stress: An analysis of ınterconnections and reciprocal effects. Journal of Educational and Social Research, 13(6), 283-293. https://doi.org/10.36941/jesr-2023-0164
• Muradi, P. (2023). Finansal terapi üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 329-339. https://doi.org/10.47525/ulasbid.1269881
• Netemeyer, R. G., Warmath, D., Fernandes, D. ve Lynch, J. (2017). How am i doing? Perceived financial well-being, its potential antecedents, and its relation to overall well-being. Journal of Consumer Research, 45(1), 68-89. http://dx.doi.org/10.1093/jcr/ucx109
• Odacı, H., Kaya F. ve Kınık, Ö. (2021). Genel iyi oluş ölçeği kısa formu’nun Türkçeye uyarlama çalışması. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (52), 97-111. https://doi.org/10.53444/deubefd.841481
• Osborne, J. W. ve Fitzpatrick, D. C. (2012). Replication analysis in exploratory factor analysis: What it is and why it makes your analysis better. Practical Assessment, Research & Evaluation, 17(15), n15. https://doi.org/10.7275/h0bd-4d11
• Önem, H. B. (2022). Finansal iyi oluş düzeyine demografik faktörlerin etkisi: Üniversite personeli üzerine bir uygulama. Oltu Beşeri ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(1), 46-51.
• Özbek, A. (2021). Finansal sağlığı etkileyen faktörlerin bireyin finansal öz yeterliliği üzerindeki etkilerinin tespit edilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 43, 27-38. https://doi.org/10.30794/pausbed.658734
• Özer, A., Unal, S. ve Çömlekçi, İ. (2024). Küresel finansal stresin türk devletlerinin ekonomileri üzerindeki etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 27(1), 18-30. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.1319691
• Özyüksel, S. (2022). Financial stress relationship with work life and financial well-being. European Scientific Journal, 18(6), 87-115. https://doi.org/10.19044/esj.2022.v18n6p87
• Polat, O. (2021). Petrol fiyat şokları ve finansal stres arasındaki zaman-değişimli ilişki: AB bölgesi için TVP-VAR analizi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 13(25), 689-702. https://doi.org/10.14784/marufacd.976465
• Prawitz, A. D., Garman, E. T., Sorhaindo, B., Neill, B. O. ve Kim, J. (2006). InCharge financial distress/financial well-being scale: Development, administration, and score interpretation. Financial Counseling Planning, 17(1), 34-50.
• Ravikumar, T., Sriram, M., Kannan, N., Elias, I. ve Seshadri, V. (2022). Relationship between financial stress and financial well-being of micro and small business owners: Evidence from India. Problems and Perspectives in Management, 20(4), 306-319. http://dx.doi.org/10.21511/ppm.20(4).2022.23
• Reimann, D. E. S., ve Bagatini, D. A. (2021). Relationship between financial well-being and Burnout Syndrome in anesthesiologists. Journal of Anesthesia and Critical Care. 13(3), 134-140. https://doi.org/10.15406/jaccoa.2021.13.00484
• Saka Ilgın, K. (2024). The effect of financial stress on stock markets: An example of mint economies. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 46(2), 452-467. https://doi.org/10.14780/muiibd.1499394
• Sanar, F. ve Kara, M. (2016). Finansal istikrar kavramı ve Türkiye için finansal istikrar endeksi önerisi. Ekonomik Yaklaşım, 27(101), 111-160. https://doi.org/10.5455/ey.35950
• Selye, H. (1956). What is stress. Metabolism, 5(5), 525-530.
• Shapiro, G. K. ve Burchell, B. J. (2012). Measuring financial anxiety. Journal of Neuroscience, Psychology, and Economics, 5(2), 92-103. https://doi.org/10.1037/a0027647
• Sheehan, L. R., Lane, T. J. ve Collie, A. (2020). The impact of income sources on financial stress in workers’ compensation claimants. Journal of Occupational Rehabilitation, 30, 679-688. https://doi.org/10.1007/s10926-020-09883-1
• Sinclair, R. R. ve Cheung, J. H. (2016). Money matters: Recommendations for financial stress research in occupational health psychology. Stress and Health, 32(3), 181-193. https://doi.org/10.1002/smi.2688
• Sorgente, A., Zambelli, M. ve Lanz, M. (2023). Are financial well-being and financial stress the same construct? Insights from an intensive longitudinal study. Social Indicators Research, 169(1), 553-573. https://doi.org/10.1007/s11205-023-03171-0
• Stevens, J. P. (2012). Applied multivariate statistics for the social sciences (4. Baskı). Lawrence Erlbaum.
• Sümer, N. (2000). Yapısal eşitlik modelleri. Türk Psikoloji Yazıları, 3(6), 49-74.
• Sweet, E., Nandi, A., Adam, E. ve McDade, T. (2013). The high price of debt: Household financial debt and its impact on mental and physical health. Social Science & Medicine, 91, 94-100. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2013.05.009
• Şahin, M. G. ve Öztürk, N. B. (2018). Eğitim alanında ölçek geliştirme süreci: Bir içerik analizi çalışması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26(1), 191-199. https://doi.org/10.24106/kefdergi.375863
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2020). Using multivariate statistics (Çok değişkenli istatistiklerin kullanımı) (6. baskı). (M. Baloğlu, Çev. Ed.) Nobel Yayıncılık.
• Verduzco‐Gutierrez, M., Larson, A. R., Capizzi, A. N., Bean, A. C., Zafonte, R. D., Odonkor, C. A., Bosques, G. ve Silver, J. K. (2021). How physician compensation and education debt affects financial stress and burnout: A survey study of women in physical medicine and rehabilitation. PM&R, 13(8), 836-844. https://doi.org/10.1002/pmrj.12534
• Yetgin, D. (2017). Turist rehberlerinin tükenmişlik ve ekonomik kaygı düzeylerinin mesleki bağlılık düzeyleri üzerindeki etkisi [Doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Yıldırım, D. ve Özbek, A. (2021). Erken dönem ekonomi eğitimi ve finansal sosyalizasyonun finansal okuryazarlık düzeyine etkisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 694-710. https://doi.org/10.32709/akusosbil.860749
• Yılmazer, Y. Ç. ve Buldukoğlu, K. (2021). Hemşirelerin mesleki tatmin, tükenmişlik ve eşduyum yorgunluğu düzeylerinin incelenmesi: bir üniversite hastanesi örneği. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 8(2), 144-150. https://doi.org/10.31125/hunhemsire.966330