Dil, Kimlik ve Göç: İmam Hatip Öğrencilerinin Arapça Algılarına Yönelik Söylem Analizi

Yıl 2025, Cilt: 42 Sayı: 2

Rabia İzgi , Hasret Saygı

https://doi.org/10.32600/huefd.1566229

Öz

Bu çalışma, Türkiye’deki imam hatip liselerinde öğrenim gören öğrencilerin Arapçaya yönelik tutumlarını ve Arapça ile kurdukları ilişkinin toplumsal, kültürel ve kimliksel boyutları incelemektedir. Araştırma, Arapçanın algılanma biçimlerini ve bu algının Türkiye’deki ve geçmişteki Arapça dil politikalarıyla olan ilişkisini sorgulamakta, mülteci karşıtlığı ve kimlik tartışmalarının Arapça ile olan ilişkilenimlerine yansımasını analiz etmektedir. Bu araştırma, karma bir yöntemle gerçekleştirilmiş olup 67 katılımcıya uygulanan Arapçaya yönelik tutum ölçeği ile elde edilen verilerin yanı sıra, en düşük tutum puanına sahip olan öğrencilerle gerçekleştirilen bireysel ve odak grubu görüşmelerinin detaylı söylem analizlerini içermektedir. Verilerin analizi, öğrencilerin Arapçaya yönelik ortaya çıkan olumsuz tutumlarının yalnızca Suriyeli mültecilere yönelik göç karşıtlığı ile sınırlı kalmadığını, aynı zamanda milliyetçi söylemler ve Batı’ya entegre olma arzusuyla da yakından bağlantılı olduğunu göstermiştir. Öğrenciler, Arap kültürüyle ilişkilendirilmekten kaçınırken, Batı dillerine, özellikle de İngilizceye olan ilgilerini dile getirmişlerdir. Bu nedenle, bu araştırma, öğrencilerin Arapçaya yönelik olumsuz tutumlarının yalnızca bireysel tercihlere değil, dilin günümüzde taşıdığı toplumsal ve siyasi çağrışımlara da dayandığını ortaya koymuştur. Bu bağlamda, Arapçaya yönelik tutumları şekillendiren sosyopolitik faktörler dikkate alınarak Arap dili planlama ve politikalarının toplumdilbilimsel hassasiyetlerle eleştirel ve eşitlikçi bir içerik ile yeniden yapılandırılması gerektiği vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arapça , söylem analizi , dil planlaması , göç , imam hatip , yabancı dil

Language, Identity, and Migration: A Discourse Analysis of Imam Hatip Students’ Attitudes towards Arabic

Öz

This study explores how students attending Imam Hatip religious vocational high schools in Türkiye construct their stances and perceptions toward the Arabic language, with a focus on the social, cultural, and identity-related dimensions of their relationship with Arabic. It investigates how Arabic is perceived and examines the influence of language planning and policies in Türkiye, as well as the impact of anti-immigration sentiment and identity debates on students’ views of the language. Using a mixed-method approach, the research combines data from an attitude scale administered to 67 participants with detailed discourse analyses of individual and focus group interviews conducted with students who scored the lowest on the attitude scale. The analysis revealed that students’ negative attitudes toward Arabic were not solely rooted in anti-immigration sentiment directed at Syrian refugees but were also shaped by nationalist discourses and a desire to align with the West. Many students expressed a preference for Western languages, particularly English, while distancing themselves from associations with Arab culture. This trend is interpreted as an effort to construct a more prestigious and modern identity through affiliation with Western languages. The study underscores the importance of developing Arabic language planning and policies with sociolinguistic sensitivity, ensuring that the cultural and sociopolitical context of the language is integrated into educational planning.

Anahtar Kelimeler

Arabic , discourse analysis , language planning , migration , imam hatip , foreign language

Kaynakça

• Akmeşe, S. (2019). İlahiyat Fakültesi Arapça hazırlık sınıfı öğrencilerinin Arapça dersine ait tutumları ve kaygıları üzerine bir inceleme: Marmara Üniversitesi örneği 2017-2018) [Yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Altun, A. (2017). Türklere Arapça öğretim yöntem ve teknikleri. Akdem Yayınları.
• Anderson, B. (1991). Imagined communities: Reflections on the origin and spread of nationalism (2. Bs.). Verso.
• Arpaçukuru, O., & Üzümcü, M. (2020). İlahiyat fakültesi hazırlık sınıfı öğrencilerinin Arapça dersine ilişkin tutumları: Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi örneği. Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 6(2), 853-886. https://doi.org/10.47424/tasavvur.786030
• Aşlamacı, İ. (2014). Türkiye’nin İslam eğitim modeli: İmam-hatip okulları ve temel özellikleri. Turkish Studies, 9(5), 265-278. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6908
• Ayturk, İ. (2004). Turkish linguists against the West: The origins of linguistic nationalism in Ataturk’s Turkey. Middle Eastern Studies, 40(6), 1–25. https://doi.org/10.1080/0026320042000282856
• Baker, C., & Jones, S. (1998). Encyclopedia of bilingualism and bilingual education. Multilingual Matters Ltd.
• Baki, A., & Gökçek, T. (2012). Karma yöntem araştırmalarına genel bir bakış. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(42), 1-21.
• Bayram, S. (2011). Öğrenci ve öğretmen perspektifinden Türkiye’de Arapça öğretimi: Anadolu imam hatip lisesi öğrencileri üzerine nitel bir çalışma. Değerler Eğitimi Dergisi, 9(22), 43-70.
• Bereday, G. Z. F. (1969). Some methods of teaching comparative education. Comparative Education Review, 13(3), 345-355.
• Blommaert, J. (2005). Discourse: A critical introduction. Cambridge University Press.
• Ceylan, Ş. (2022). İmam hatip lisesi öğrencilerinin Arapça dersine karşı ilgilerinin incelenmesi. Talim: Journal of Education in Muslim Societies and Communities, 6(2), 136-146. https://doi.org/10.37344/talim.2022.34
• De Fina, A., & King, K. A. (2011). Language problem or language conflict? Narratives of immigrant women’s experiences in the US. Discourse Studies, 13(2), 163–188. https://doi.org/10.1177/1461445610392135
• Dinçer, N. (1974). 1913’ten bugüne imam hatip okulları meselesi. Yağmur Yayınları.
• Doğan, Y., & Aydın, T. (2013). Türkiye’de Arapça öğretiminde karşılaşılan sorunlar. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 33-51.
• Dörnyei, Z., & Ushioda, E. (2011). Teaching and researching motivation. Longman.
• Erdoğan, M. M. (2023). Suriyeliler Barometresi 2022: Suriyelilerle uyum içinde yaşamın çerçevesi. https://www.unhcr.org/tr/wp content/uploads/sites/14/2024/07/SB-2022-TR-d1.pdf
• Ergin, O. (1977). Türk maarif tarihi. Eser Mtb.
• Ferguson, C. (1962). Language factors in national development. A. S. Dil (Yay. haz.), Language structure and language use: Essays by Ferguson içinde (ss. 6-15). Stanford University Press.
• Fishman, J. A. (Yay. haz.). (1966). Language loyalty in the United States: The maintenance and perpetuation of non-English mother tongues of American ethnic and religious groups. Mouton.
• Fuller, J. M. (2007). Language choice as a means of shaping identity. Journal of Linguistic Anthropology, 17(1), 105-129. https://doi.org/10.1525/jlin.2007.17.1.105
• GİB. (2025). İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı Yıllara göre geçici koruma altındaki Suriyeliler. https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638
• Giles, H., & Niedzielski, N. (1998). Italian is beautiful, German is ugly. L. Bauer & P. Trudgill (Yay. haz.), Language myths içinde (ss. 85-93). Penguin.
• Gönülal, Y. Ö. (2012). Cumhuriyet dönemi dil tartışmalarının Türk dili eğitimine yansımaları: Toplum dil bilimi bakımından bir inceleme. [Doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Gumperz, J. (2001). Interactional sociolinguistics: a personal perspective. D. Schiffrin, D. Tannen & H. Hamilton (Yay. haz.), The Handbook of discourse analysis içinde (ss. 215-228). Blackwell.
• Gumperz, J. (1968). The Speech Community. D. L. Sills, & R. K. Merton (Yay. haz.), International erncyclopedia of the social sciences içinde (ss. 381-386). Macmillan.
• Gümüş, S. (2019). Türkiye’de eğitim politikaları ve reformlar: Tarihsel bir perspektif. Eğitim Yayınları.
• Haugen, E. (1959). Planning for a standard language in Norway. Anthropological Linguistics, 1(3), 8-21.
• Haviland, J. B. (2003). Ideologies of language: Some reflections on language and U.S. law. American Anthropologist, 105(4), 764–774. https://doi.org/10.1007/s10993-023-096574
• Hymes, D. (1968). The ethnography of speaking. J. Fishman (Yay. haz.), Readings in the sociology of language içinde (ss. 99-139). Mouton De Gruyter.
• İzgi, C. (1997). Osmanlı medreselerinde ilim. İz Yayıncılık.
• İzgi, R. (2024). Türkiye’deki Arapça dil politikalarının aile ve öğrenci düzeyinde incelenmesi: İmam Hatip okulu örneği [Yüksek lisans tezi]. İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi.
• Jaspers, J. (2009). Inleiding [Introduction]. J. Jaspers (Yay. haz.), De klank van de stad: Stedelijke meertaligheid en interculturele communicatie içinde (ss. 7–32). Acco.
• Kaplan, R. B., & Baldauf, R. B. (1997). Language planning from practice to theory. Multilingual Matters.
• Kara, F. R. (2016). İmam hatip ortaokulu öğrenci velilerinin beklentileri [Yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Kerslake, C. (1998). Ottoman Turkish. L. Johanson & E. A. Csato (Yay. haz.), The Turkic languages içinde (ss. 179–202). Routledge.
• Kervankaya, F. (2014). İmam hatip liselerinde Arapça öğretimi üzerine bir değerlendirme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 125-134.
• Kiesling, S. (2009). Style as stance: Stance as the explanation for patterns of sociolinguistic variation. A. Jaffe (Yay. haz.), Stance: Sociolinguistic perspectives (ss. 171-194). Oxford University Press.
• Lantolf, J. P., & Thorne, S. L. (2006). Sociocultural theory and the genesis of second language development. Oxford University Press.
• Lewis, G. (1999). Turkish language reform: A catastrophic success. Oxford University Press.
• May, S. (2023). Linguistic racism: Origins and implications. Ethnicities, 23(5), 651–798. https://doi.org/10.1177/14687968231193072.
• Millî Eğitim Bakanlığı Din Öğretimi Genel Müdürlüğü. (2016). İlköğretim Arapça dersi (2. 3. 4. 5. 6. 7. ve 8. sınıflar) öğretim programı, Ankara. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_12/02045520_kurul.pdf.
• Morgül, K., & Savaşkan, O. (2021). Identity or interests? Religious conservatives’ attitudes toward Syrian refugees in Turkey. Migration Studies, 9(4), 1645-1672. https://doi.org/10.1093/migration/mnab039
• Norton, B., & Toohey, K. (2001). Changing perspectives on good language learners. TESOL Quarterly, 35(2), 307-322. https://doi.org/10.2307/3587650
• Öncü, M., & Baltacı, A. (2020). Yüksek din öğretiminde Arapça öğretimi sorunsalı: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi örneği. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 25(2), 55-82.
• Özkan, S. H. (2017). Osmanlı Devleti’nde eğitim dili ve yabancı dil meselesi. Eğitime Bakış, 13(39), 43-58.
• Paulston, C. B. (1980). Bilingual education: Theories and issues. Massachusetts: Newbury House Publishers, Inc.
• Piller, I. (2015). Language ideologies. K. Tracy, C. Ilie, & T. Sandel (Yay. haz.), The International encyclopedia of language and social interaction içinde (Cilt 2, ss. 917-927). Wiley Blackwell.
• Rampton, B., Tusting, K., Maybin, J., Barwell, R., Creese, A., & Lytra, V. (2004). UK Linguistic Ethnography: A Discussion Paper, Unpublished. https://www.lancaster.ac.uk/fss/organisations/lingethn/documents/discussion_paper_jan_05.pdf
• Rosa, J., & Flores, N. (2017). Unsettling race and language: Toward a raciolinguistic perspective. Language in Society, 46(5), 621–647. https://doi.org/10.1017/S0047404517000562
• Rosa, J., & Flores, N. (2021). Decolonization, language, and race in applied linguistics and social justice. Applied Linguistics, 42(6), 1162–1167. https://doi.org/10.1093/applin/amab062
• Saygı, H. (2019). Anadolu’da mülteci ve yerel kadın karşılaşmaları. Mekanda Adalet ve Mültecilik, 7, 110-116. https://beyond.istanbul/wp-content/uploads/2023/04/beyond.istanbul_multecilik.pdf
• Saygı, H. (2023). A linguistic ethnography of the sense of belonging: Iraqi Turkmen women refugees in Turkey. Language & Communication, 88, 14-26. https://doi.org/10.1016/j.langcom.2022.10.002
• Saygı, H., & Erduyan, I. (2023). Local linguistic ideologies and Iraqi Turkmens’ experience of forced migration to Turkey: A folk linguistic perspective. Language Policy, 22, 289–314. https://doi.org/10.1007/s10993-023-09657-4
• Soyipek, H. (2014). İlahiyat fakülteleri hazırlık sınıflarında yürütülen Arapça öğretimine ilişkin öğrenci başarılarının tespit edilmesi: Isparta ilahiyat fakültesi örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32, 71-88.
• Spolsky, B. (2004). Language policy. Cambridge University Press.
• Spolsky, B. (2011). Does the United States need a language policy? CALDigest. Washington, DC: Center for Applied Linguistics. http://www.cal.org/content/download/1529/16118/file/DoestheUnitedStatesNeedaLanguagePolicy.pdf
• Temel, A. V. (2015). Türkiye’de Arapça öğretiminde uygulanan metotlar, karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri üzerine bir değerlendirme. Dergi Abant, 3(5), 166-174.
• Thurlow, C., & Jaworski, A. (2017). Introducing elite discourse: The rhetorics of status, privilege, and power. Social Semiotics, 27(3), 243–254. https://doi.org/10.1080/10350330.2017.1301789
• Uçar, R. (2013). İlahiyat fakültelerinde okutulan Arapça dersine karşı tutum ölçeği geliştirme çalışması. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(2), 127-144.
• Uçar, R. (2017). Din öğretimi kurumları öğrencilerinin Arapça derslerine ilişkin tutumları ve tutum geliştirme önerileri. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 3(1), 87-111.
• Uçar, R., Polat, R., & Altun, V. K. (2016). İmam hatip lisesi öğrencilerinin Arapça dersine karşı tutumlarının değerlendirilmesi. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(7), 31-52.
• Ulukavak, K. (2022). Öğrenci bakış açısından imam hatip ortaokulunda Arapça öğrenimindeki başarısızlık nedenleri üzerine inceleme: Yenimahalle/Ankara örneği. [Yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Valdés, G., & Figueroa, R. (1994). Bilingualism and testing: A special case of bias. Ablex Publishing Corporation.
• Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.
• Wiley, T. (2000). Continuity and change in the function of language ideologies in the United States. T. Ricento (Yay. haz.), Ideology, politics, and language policies: Focus on English içinde (ss. 67-85). John Benjamins.
• Yılmaz, H. (2019). Arapçayı seçmeli ders olarak alan öğrencilerin bu ders hakkındaki görüş ve beklentileri. EKEV Akademi Dergisi, 78, 277-297.
• Yılmaz, H. (2019). Mülteci dilinin toplumsal algıları üzerine. Dil ve Toplum Dergisi, 3(1), 45-60.
• Yılmaz, K. (2003). Türkiye’de kamu eğitiminin dönüşümü: Siyasi ve ideolojik perspektifler. Karşılaştırmalı Eğitim, 39(4), 417-434.