YENİDEN BÜYÜLENEN DÜNYAYA WEBER’IN KAVRAMLARIYLA BİR BAKIŞ

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 26, 49 - 72, 16.10.2025

Kübra Arslan

https://doi.org/10.20304/humanitas.1581068

Öz

Bu çalışma, Max Weber’in (2012) “dünyanın büyüsünün bozulması” kavramını kerteriz alarak günümüz teknolojik gelişmeleri ışığında yeniden yorumlayıp yeni teknolojilerin toplumsal dönüşüm üzerindeki etkilerini incelemektedir. Weber (2012), modernleşme sürecinde bilim ve rasyonel düşüncenin, dini ve mistik düşüncelerin yerini aldığını ve bunun sonucunda dünyanın büyüsünün bozulduğunu savunmuştur. Ancak günümüzün yapay zekâ, dijitalleşme, büyük veri ve biyoteknoloji gibi yeni teknolojik gelişmeleri bu büyü bozumu sürecini pekiştirdiği gibi aynı zamanda yeni bir büyüleme süreci de yaratmaktadır. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, yeni teknolojilerin modern toplumda yarattığı büyü bozumu ve yeniden büyüleme süreçlerini sosyolojik bir bakış açısıyla incelemektir. Özellikle Weber’in (2012) rasyonelleşme ve otorite tipleri gibi kavramları üzerinden teknolojinin bireylerin gündelik yaşamını, bedensel ve zihinsel bütünlüğünü, toplumsal gerçekliğini nasıl dönüştürdüğü, teknoloji elitlerinin toplumsal otoritelerini nasıl kurdukları analiz edilecektir. Literatüre dayalı olarak sosyolojik bir bakış açısıyla Weber’in kavramları çerçevesinde yapılan bu tartışma, teknolojik ilerlemelerin yalnızca ampirik verilere dayalı analizlerle anlaşılamayacağını vurgulamaktadır. Teknolojik gelişmelerin toplumsal dinamikleri ve bireylerin yaşamını daha kapsamlı bir şekilde açıklayabilmesi ve kimi soru(n)lara yanıt olabilmesi için sosyal bilimlerin sağladığı içgörülerin bu süreçlere entegre edilmesi gerektiği sonucuna varılmakta ve son dönemdeki teknolojik gelişmeleri hem büyü bozumu hem de yeniden büyüle(n)me kavramıyla ilişkilendirmek anlamında bir özgünlük sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Büyü bozumu , Teknoloji elitleri , Otorite , Yapay zekâ , Yeniden büyüleme.

A PERSPECTIVE ON THE RE-ENCHANTED WORLD THROUGH WEBER'S CONCEPTS

Öz

This study reinterprets Max Weber's (2012) concept of "the disenchantment of the world" in light of current technological advancements and examines the impact of new technologies on social transformation. Weber (2012) argued that during the modernization process, science and rational thought replaced religious and mystical ideas, resulting in the disenchantment of the world. However, today's new technological developments, such as artificial intelligence, digitalization, big data, and biotechnology, not only reinforce this disenchantment process but also create a new process of enchantment. Accordingly, the aim of this study is to examine the disenchantment and re-enchantment processes created by new technologies in modern society from a sociological perspective. In particular, by focusing on Weber's (2012) concepts of rationalization and types of authority, we will analyze how technology transforms individuals' daily lives, their physical and mental integrity, and their social reality, and how technological elites establish their social authority. This discussion, based on literature and conducted from a sociological perspective within the framework of Weber's concepts, emphasizes that technological advances cannot be understood solely through analyses based on empirical data. It concludes that for technological developments to more comprehensively explain social dynamics and individual lives and to address certain questions, the insights provided by social sciences must be integrated into these processes. It provides a unique opportunity to connect recent technological developments to the concepts of both disenchantment and re-enchantment.

Anahtar Kelimeler

Disenchantment , Technology elites , Authority , Artificial intelligence , Re-enchantment.

Kaynakça

• Acemoğlu, S. & Johnson, S. (2023). İktidar ve teknoloji: Bin yıllık mücadele (Çev. C. Duran). Doğan Kitap. (Orijinal çalışma 2023 yılında yayımlandı.)
• Akman, E. (2021, 1 Nisan). Nedir bu ‘Big Tech’?. InBusiness. https://www.inbusiness.com.tr/in-business/2021/04/01/nedir-bu-big-tech (Erişim tarihi: 14 Ekim 2024)
• Aksoy, A. & Türkölmez, O. (2020). Dijital çağa demokrasiyi çağırmak: Cambridge Analytica skandalı. Journal of Political Administrative and Local Studies, 3(1), 41-59.
• Arslan, K. (2024). Teknolojik dönüşümler ve yeni çağ dinsellikleri. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, (12), 71-100. https://doi.org/10.54557/karataysad.1448758
• Balmer, A. (2023). A sociological conversation with ChatGPT about AI ethics, affect and reflexivity. Sociology, 57(5), 1249-1258.
• Bard, A. & Söderqvist, J. (2015). Netokratlar: Fütürika Üçlemesi 1 (Çev. G. E. Yılmaz). Karakalem Kitabevi Yayınları. (Orijinal çalışma 2000 yılında yayımlandı.)
• Başaran, F. (2006). Bir teknolojik yenilik olarak internetin tarihi: Ulusal yenilik sistemi, kamu politikaları ve standartlar. Kültür ve İletişim, 9(18), 9-32.
• Bauman, Z. (2019). Akışkan modernite (Çev. O. S. Çavuş). Can Yayınları. (Orijinal çalışma 2000 yılında yayımlandı.) Beck, U. (2019). Risk toplumu. İthaki Yayınları.
• Butler, T. (2020). What’s next in the digital transformation of financial industry? IT Professional, 22(1), 4–6. https://doi.org/10.1109/MITP.2020.2966962
• Chandler, D. (2015). A world without causation: Big data and the coming of age of posthumanism. Millennium, 43(3), 833-851.
• Chursinova, O., & Sinelnikova, M. (2024). Post-human and trans-human in the future perspective of the humanity. Filosofija. Sociologija, 35(1).
• Collins, H. (2024). Why artificial intelligence needs sociology of knowledge: parts I and II. AI & SOCIETY, 1-15.
• Couldry, N. & Mejias, U. A. (2019). The costs of connection: How data is colonizing human life and appropriating it for capitalism. Stanford University Press.
• Cumaoğlu, U. & Özbey, A. Ü. (2024). Yeni bir tekno-din olarak dataizm. Mecmua (17), 70-80. https://doi.org/10.32579/mecmua.1410423
• Çiftçi, K. (2009). Soğuk savaş sonrasında Abd: “Rıza” ya dayalı “Hegemonya” dan “İmparatorluk” düzenine. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 5(10), 203-219.
• Dean, J. (2020). Neofeodalizm: Kapitalizmin sonu mu? (Çev. H. Göçmen). Textum Dergi. https://textumdergi.net/jodi-dean-neofeodalizm/ (Orijinal çalışma 2020 yılında yayımlandı.)
• Duman, C. (2024, 5 Mart). Dijital şirketlerin ekonomi ve demokrasi tekelini kırmak mümkün mü? Independent Türkçe. https://www.indyturk.com/node/742881/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/dijital-%C5%9Firketlerin-ekonomi-ve-demokrasi-tekelini-k%C4%B1rmak-m%C3%BCmk%C3%BCn-m%C3%BC (Erişim tarihi: 20 Ekim 2024)
• Eliade, M. (2003). Dinsel inançlar ve düşünceler tarihi: Cilt 1 (Çev. A. Berktay). Kabalcı Yayınları. (Orijinal çalışma 1976 yılında yayımlandı.)
• Ellul, J. (2003). Teknoloji toplumu (Çev. M. Ceylan). Bakış Yayınları. (Orijinal çalışma 1954 yılında yayımlandı.)
• Erol Doğan, M. (2024). Bilgi çağının yeni elitleri: Sibereokratlar. Türk İdare Dergisi, 95(499), 119-152. http://www.tid.gov.tr/kurumlar/tid.gov.tr/tum-sayilar(2)/2001-2025/2024/Haziran/5_Bilgi-Caginin-Yeni-Elitleri-Siberokratlar.pdf (Erişim tarihi: 14 Ekim 2024)
• Gates Foundation. (t.y.). Our work. Gates Foundation. https://www.gatesfoundation.org/our-work (Erişim tarihi: 15 Ekim 2024)
• Giddens, A. (2019). Geç modernite ve bireysel kimlik: Geç modern çağda benlik ve toplum (Çev. Ü. Tatlıcan). Say Yayınları. (Orijinal çalışma 1991 yılında yayımlandı.)
• Ha, A. (2015). An experiment: Instagram marketing techniques and their effectiveness [Undergraduate senior project, California Polytechnic State University]. https://digitalcommons.calpoly.edu/comssp/185
• Han, B. (2020). Psikopolitika: Neoliberalizm ve yeni iktidar teknikleri (Çev. H. Barışcan). Metis Yayınları. (Orijinal çalışma 2014 yılında yayımlandı.)
• Hovis, K. (2018, 24 Eylül). Tech companies favor social scientists. Cornell Chronicle. https://news.cornell.edu/stories/2018/09/tech-companies-favor-social-scientists (Erişim tarihi: 20 Ekim 2024).
• Joyce, K., Smith-Doerr, L., Alegria, S., Bell, S., Cruz, T., Hoffman, S. G., & Shestakofsky, B. (2021). Toward a sociology of artificial intelligence: A call for research on inequalities and structural change. Socius, 7, 1-9. https://doi.org/10.1177/2378023121999581
• Karakoç Keskin, E. (2023). Yapay zekâ sohbet robotu ChatGPT ve Türkiye internet gündeminde oluşturduğu temalar. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 7(2), 114-131.
• Karakoç Keskin, E. (2024). Dijital medya ortamında rızanın algoritmik inşası: Eleştirel algoritma çalışmaları perspektifinde bir tartışma. Yeni Medya, (16), 329-353. https://doi.org/10.55609/yenimedya.1424585
• Kimura, T. (2017). Robotics and AI in the sociology of religion: A human in imago roboticae. Social Compass, 64(1), 6-22. https://doi.org/10.1177/0037768616683326
• Koçak, R. (2020). Beşinci sanayi devrimi: Toplum 5.0 ve yapay zekâ kültürü. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 3(5), 1-17.
• Kundakçı, D. (2016). Max Weber. Say Yayınları.
• Latour, B. (1992). Where are the missing masses? The sociology of a few mundane artifacts. In W. E. Bijker & J. Law (Eds.), Shaping technology/building society: Studies in sociotechnical change (pp. 225-258). MA: MIT Press. Liu, Z. (2021). Sociological perspectives on artificial intelligence: A typological reading. Sociology Compass, 15(3), e12851. https://doi.org/10.1111/soc4.12851
• Loader, B. D., & Mercea, D. (2011). Networking democracy? Social media innovations and participatory politics. Information, Communication & Society, 14(6), 757-769.
• McLuhan, M. (2019). Yaradanımız medya (Çev. Ü. Oskay). Nora Yayıncılık. (Orijinal çalışma 1964 yılında yayımlandı.)
• Mills, C. W. (1974). İktidar seçkinleri (Çev. Ü. Oskay). Bilgi Yayınevi. (Orijinal çalışma 1956 yılında yayımlandı.)
• Mlynář, J., Alavi, H. S., Verma, H., & Cantoni, L. (2018, July). Towards a sociological conception of artificial intelligence. In B. Goertzel, A. Potapov, & R. Wang (Eds.), Artificial general intelligence: 11th International Conference, AGI 2018, Prague, Czech Republic, August 22–25, 2018, Proceedings (pp. 130-139). Cham: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-97676-1_13
• Morozov, E. (2022). Critique of techno-feudal reason. New Left Review, 133/134, 89-126.
• Nerse, S. (2023). Dijital toplumda güç, üretim ilişkileri, iktidar yapıları ve otorite biçimlerinin dönüşümü. Dijital iletişimi anlamak içinde (s. 164-165). Paley Yayınları.
• Öhman, C. (2024). We are building gods: AI as the anthropomorphised authority of the past. Minds and Machines, 34(8). https://doi.org/10.1007/s11023-024-09667-z
• Özkök Şişman, Ö., & Temelli Coşgun, A. (2024). Sosyal medya pazarlamasında yapay zekâ teknolojilerinin tüketim alışkanlıkları üzerindeki rolü: Kuşaklar arası bir inceleme. Yeni Medya, (16), 144–165. https://doi.org/10.55609/yenimedya.1332353
• Pakulski, J. (2009). Global elites. In B. S. Turner (Ed.), The Routledge international handbook of globalization studies (pp. 127-144). Routledge.
• Pietsch, W. (2013). Big data – The new science of complexity. Munich Center for Technology in Society, Technische Universität München.
• Pinch, T. J., & Bijker, W. E. (1984). The social construction of facts and artefacts: Or how the sociology of science and the sociology of technology might benefit each other. Social Studies of Science, 14(3), 399-441. https://doi.org/10.1177/030631284014003004
• Rezaev, A. V., & Tregubova, N. D. (2018). Are sociologists ready for “artificial sociality”? Current issues and future prospects for studying artificial intelligence in the social sciences. Monitoring obshchestvennogo mneniya: Ekonomicheskie i sotsial’nye peremeny [Monitoring of Public Opinion: Economic and Social Changes], (5(147)), 91-108. https://doi.org/10.14515/monitoring.2018.5.06
• Ringer, F. (2003). Weber’in metodolojisi (Çev. M. Küçük, Çev.). Doğu-Batı Yayınları. (Orijinal çalışma 1997 yılında yayımlandı.)
• Ritzer, G. (2016). Büyüsü bozulmuş dünyayı büyülemek (Çev. Ş. S. Kaya). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışma 1999 yılında yayımlandı.)
• Rosental, C. (2003). Certifying knowledge: The sociology of a logical theorem in artificial intelligence. American Sociological Review, 68(4), 623-644.
• Schlumberger, O., Edel, M., Maati, A., & Saglam, K. (2024). How authoritarianism transforms: A framework for the study of digital dictatorship. Government and Opposition, 59(3), 761-783.
• Schroeder, R. (1996). Max Weber ve kültür sosyolojisi (Çev. M. Küçük). Bilim ve Sanat Yayınları. (Orijinal çalışma 1992 yılında yayımlandı.)
• Simmel, G. (2009). Bireysellik ve kültür (Çev. T. Birkan). Metis Yayınları. (Orijinal çalışma 1911 yılında yayımlandı.) Stannard, R. (2002). 21. yüzyıl için Tanrı: Büyük patlamadan evrime, Freud’dan yapay zekaya Tanrı ve bilim (Çev. Ş. A. Düzgün). Fol Kitap. (Orijinal çalışma 2000 yılında yayımlandı.)
• Şahin, İ. (2020). Dünya kurmak: Ritüel, gerçeklik ve dünya görüşü. KARE, 9, 133-166. https://doi.org/10.38060/kare.737926
• Turner, V. (1982). From ritual to theatre: The human seriousness of play. PAJ Publications.
• Türkiye Yapay Zekâ İnisiyatifi. (t.y.). Yapay zekâ zaman çizelgesi [Görsel]. Türkiye Yapay Zekâ İnisiyatifi. https://turkiye.ai/kaynaklar/yapay-zeka-zaman-cizelgesi/ (Erişim tarihi: 15 Ekim 2024)
• Varoufakis, Y., & Morozov, E. (2022). Crypto, the left, and techno-feudalism. MetaCPC. https://metacpc.org/en/crypto-blockchain/ (Erişim tarihi: 14 Ekim 2024)
• Weber, M. (2003). Sosyoloji yazıları (Çev. T. Parla). İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma 1924 yılında yayımlandı.)
• Weber, M. (2012). Din sosyolojisi (Ed. E. Fischoff; Çev. L. Boyacı). Yarın Yayınları. (Orijinal çalışma 1920 yılında yayımlandı.)
• Weber, M. (2017). Meslek olarak siyaset (Çev. L. Özşar). Biblos Kitabevi Yayınları. (Orijinal çalışma 1919 yılında yayımlandı.)
• Weber, M. (2019). Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu (Çev. M. Köktürk, 5. bs.). BilgeSu Yayınları. (Orijinal çalışma 1905 yılında yayımlandı.)
• Webrazzi. (2024, 6 Ağustos). Arama odağındaki tekelcilik davasını kaybeden Google, kararı temyize götürmeye hazırlanıyor. Webrazzi. https://webrazzi.com/2024/08/06/tekelcilik-davasini-kaybeden-google-karari-temyize-goturmeye-hazirlaniyor/ (Erişim tarihi: 15 Ekim 2024)
• Webrazzi. (2022, 31 Ocak). Bill Gates’in sağlık alanında yatırım yaptığı girişimlerde öne çıkan detaylar. Webrazzi. https://webrazzi.com/2022/01/31/bill-gates-in-saglik-alaninda-yatirim-yaptigi-girisimlerde-one-cikan-detaylar/ (Erişim tarihi: 15 Ekim 2024)
• Yılmaz, Ö. (2024). Dijital feodalizm ve sınıflar. Textum Dergi. https://textumdergi.net/dijital-feodalizm-ve-siniflar/ (Erişim tarihi: 14 Ekim 2024)