The Representation of Assimilation Durıng The Revival Process (1984–1989) in Bulgaria: A Semiotic Analysis Through The Belene Tv Series

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 26, 173 - 193, 16.10.2025

İlker Dere , Onur Usta

https://doi.org/10.20304/humanitas.1688385

Öz

This study explores how the assimilation policies implemented by the Communist regime in Bulgaria against Turks between 1984 and 1989 were represented through visual and symbolic indicators in the TRT-produced Belene series (1989). Utilizing a semiotic analysis approach, the research examines how characters, settings, costumes, and objects in the series convey meanings within the dichotomies of state vs. individual, identity vs. oppression, and resistance vs. obedience. The visual construction of forced deportation, language bans, mandatory name changes, religious suppression, and public humiliation is analyzed in detail. While identity-based oppression is particularly prominent in the scenes, the scene in which a Bulgarian fisherman helps Turkish prisoners has been considered one of the rare counter-narratives that focuses on individual ethics and conscience. In this respect, it is concluded that the study suggests that Belene functions as a critical audiovisual artifact that reflects the oppressive practices of the era, contributing significantly to collective memory. Lastly, the vivid portrayal of repression and persecution in the Belene series was effective in mobilizing public opinion to end the systematic assimilation of Turks in Bulgaria at the time.

Anahtar Kelimeler

Assimilation Policies , Belene Series , Semiotics , Turkish Minority in Bulgaria

BULGARİSTAN'DA “SOYA DÖNÜŞ” SÜRECİNDE (1984–1989) ASİMİLASYONUN TEMSİLİ: BELENE DİZİSİ ÜZERİNDEN GÖSTERGEBİLİMSEL BİR İNCELEME

Öz

Bu çalışma, 1984–1989 yılları arasında Bulgaristan’da Komünist rejim tarafından Türklere yönelik yürütülen asimilasyon politikalarının, TRT yapımı Belene dizisi (1989) üzerinden görsel ve simgesel göstergelerle nasıl temsil edildiğini incelemektedir. Göstergebilimsel çözümleme yöntemiyle yürütülen araştırma, dizide yer alan karakter, mekân, kostüm ve nesnelerin birey-devlet, kimlik-baskı ve direniş-itaat ikilikleri bağlamında nasıl anlamlar taşıdığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. İncelemede; sürgün, dil yasağı, isim değiştirme, dinî baskılar ve kamusal aşağılamaların görsel düzlemde nasıl inşa edildiği analiz edilmiştir. Özellikle sahnelerde kimlik temelli baskıların temsili ön plana çıkarken, Bulgar bir balıkçının Türk esirlere yardım ettiği sahne, bireysel etik ve vicdanı merkeze alan nadir karşı-anlatı örneklerinden biri olarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Belene dizisinin, söz konusu dönemin baskıcı uygulamalarını görsel hafıza aracılığıyla aktardığını ve toplumsal bellek açısından önemli bir kaynak işlevi gördüğünü sonucuna varılabilir. Son olarak, Belene dizisinde baskıların ve zulümlerin canlı bir biçimde sunulmasının, o dönemde Bulgaristan Türklerine yönelik sistematik asimilasyonun sonlandırılması için kamuoyu oluşturmada etkili olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Asimilasyon Politikaları , Belene Dizisi , Göstergebilim , Bulgaristan Türkleri

Etik Beyan

Bu araştırma, insan katılımcılar içermediği için etik kurul gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Ağanoğlu, Y. (2013). Bir tasfiye ve örtülü sürgün metodu olarak Balkanlar’dan Türkiye’ye göçler (1923-2004). Kızılay Kültür Sanat Yayınları.
• Balgöç Genel Merkez. (2021). “Todor Jivkov'un yaptığı bu konuşmanın ardından Türkiye'ye yönelik kitlesel zorunlu göç başladı." https://www.facebook.com/watch/?v=2953198908341060 25.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Barthes, R. (1993). Göstergebilimsel Serüven (Çev. M. Rifat ve S. Rifat). Yapı Kredi Yayınları.
• BBC News Türkçe. (2019). Bulgaristan Türklerinin zorunlu göçü. https://www.youtube.com/watch?v=9Y1b-asR3yI 25.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Birel, F. K., & Çevik, M. S. (2020). Nitel araştırma desenleri. Ş.Ş. Erçetin (Ed.). Araştırma teknikleri (s. 63-81). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Civelek, M., & Türkay, O. (2020). Göstergebilimin kuramsal açıdan incelenmesine yönelik bir araştırma. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 4(3), 771-787. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.683974
• Dayıoğlu, A. (2005). Toplama kampından meclise: Bulgaristan'da Türk ve Müslüman azınlığı. İletişim Yayınları.
• Demirhan, H. (2019a). Bulgaristan Türklerine uygulanan zorla isim değiştirme kampanyası ve Türk basını (Aralık 1984-Mart 1985). RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 17, 252-272. https://doi.org/10.29000/rumelide.656753
• Demirhan, H. (2019b). Sözlü anlatımlarla 1984-1989 yılları arasında Bulgaristan’da Türklere uygulanan asimilasyon politikaları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 480-498.
• Demirhan, H. (2019c). Bulgaristan’ın asimilasyon politikalarına karşı Alvanlar (Yablanovo) direnişi (17-18-19 Ocak 1985). Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 20(20), 397-413. https://doi.org/10.30767/diledeara.635567
• Demirhan, H. (2020). Belene Adası Kültürel Soykırım, Fiziksel ve Psikolojik Şiddet Kampı. İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Dere, İ., & Akkoç, K. (2025). Soya dönüşün gölgesinde 1989 Bulgaristan göçmenlerinin anılarında Naim Süleymanoğlu. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(13), 179-194. https://doi.org/10.53718/gttad.1577946
• Eminov, A. (1999). The Turks in Bulgaria: Post-1989 developments. Nationalities Papers, 27(1), 31–55.
• Eminov, A. (2002). Bulgaristan’daki Türkler: 1945-1983 (Çev. M. Çankaya). H. Güzel, K. Çiçek, & S. Koca (Eds.), Türk Dünyası (s. 377-384). Yeni Türkiye.
• Eminov, A. (2003a). Bulgaristan’daki Türkler. Balkanlarda Türk Kültürü Dergisi, 13(46), 8-9.
• Eminov, A. (2003b). Bulgaristan’daki Türkler. Balkanlarda Türk Kültürü Dergisi, 13(46), 7.
• Fiske, J. (2003). İletişim çalışmalarına giriş (Çev. S. İrvan). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Gündüz, T. (2021). Belene: Ölüm için yer sert uçmak için gök uzak. Kültür ve Turizm Bakanlığı & YTB.
• Hacıoğlu, A. (2020). Bulgaristan’dan Türkiye’ye göçler. R. Çakır Ulutürk (Ed.), Bulgaristan Türkleri'nin Büyük Göçü '89 (s. 35-50). Hiperyayın.
• Hacısalihoğlu, M. (2020). '89 Göçü' mü, 'etnik temizlik' mi? Türk göç tarihi literatüründe kavram sorunu. Balkar Bülten, 4, 6-14. Yıldız Teknik Üniversitesi Balkan ve Karadeniz Araştırmaları Merkezi (BALKAR).
• Hakov, C. (2020). Bulgaristan Türklerinin göçmenlik kaderi ve 1989 Göçü. R. Çakır Ulutürk (Ed.), Bulgaristan Türkleri'nin Büyük Göçü ‘89 (s. 27-33). Hiperyayın.
• İnalcık, H. (1992). Tanzimat ve Bulgar meselesi. Eren.
• İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Medya Merkezi. (2019). 89 Yazı. https://www.youtube.com/watch?v=1s8Upvk6bbI 25.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Kamusella, T. (2018). Ethnic cleansing during the Cold War: The forgotten 1989 expulsion of Turks from communist Bulgaria. Routledge.
• Kamusella, T. (2020). Between politics and objectivity: The non-remembrance of the 1989 ethnic cleansing of Turks in communist Bulgaria. Journal of Genocide Research, 22(1), 1–18. https://doi.org/10.1080/14623528.2020.1726649
• Kayapınar, A. (2012). Bulgar tarihçilerinin komplo teorilerinden örnekler ve bunların Bulgaristan'daki Türk azınlığına etkileri. N. Ersoy Hacısalihoğlu, & M. Hacısalihoğlu (Ed.), 89 göçü Bulgaristan’da 1984-89 azınlık politikaları ve Türkiye’ye zorunlu Göç (s. 99-121). Yıldız Teknik Üniversitesi Balkan ve Karadeniz Araştırmaları Merkezi (BALKAR) &Balkanlar Medeniyet Merkezi (BALMED).
• Korkmaz, N., & Öztürk, A. (2017). Bulgaristan Türklerinin göç süreci ve göçmenlerin Türkiye’deki iskan ve iş gücüne dayalı entegrasyonu. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1(3), 268–289. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bader/issue/33344/371194
• Kosaşki, N. (1980). Faşizmin zindanlarında / 1923-1944 yıllarında Bulgaristan'daki faşist cezaevlerinin tarihi (Çev. A. Hazarfen). Bilim Yayınları.
• Lütem, Ö. E. (2012). 89 dönemi Türkiye’nin Bulgaristan politikası ve 89 göçü, N. Ersoy Hacısalihoğlu, & M. Hacısalihoğlu (Ed.), 89 göçü Bulgaristan’da 1984-89 azınlık politikaları ve Türkiye’ye zorunlu Göç (s. 137-169). Yıldız Teknik Üniversitesi Balkan ve Karadeniz Araştırmaları Merkezi (BALKAR) & Balkanlar Medeniyet Merkezi (BALMED).
• Öztaş, S., & Demir, S. (2023). 1989 1989 yılı Bulgaristan’dan zorunlu Türk göçünün Türk TV dizilerinde temsili: “yeniden doğmak” örneği. HUMANITAS- Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 11(INCSOS VIII Özel Sayısı), 249-272. https://doi.org/10.20304/humanitas.1272533
• Parla, A. (2019). Precarious hope: Migration and the limits of belonging in Turkey. Stanford University Press.
• Popovic, A. (1995). Balkanlarda İslam. İnsan Yayınları.
• Progonati, E. (2020). Balkanlar'da bir insanlık dramı: 1989 zorunlu göçü. R. Çakır Ulutürk (Ed.), Bulgaristan Türkleri'nin Büyük Göçü ‘89 (s. 51-57). Hiperyayın.
• Şimşir, B. (2012). Bulgaristan Türkleri. Bilgi Yayınevi.
• Tekin, C., & Altunsoy, Y. (2019). Cumhuriyet döneminde Bulgaristan’dan Türkiye’ye kitlesel göçler. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, 119–147.
• TRT Belgesel. (2020). 1989 Belene. https://www.trtbelgesel.com.tr/tarih/1989-belene/1989-belene-belgeseli-1028770 25.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• TRT Nostalji. (2024). Yeniden Doğmak. https://www.youtube.com/playlist?list=PLm3-FYEZRvRctietK8YHbMsxDz2IZG6RW 25.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• TRTTÜRK. (t.y.). Belene- 1. Bölüm. https://www.trtturk.com.tr/diziler/belene/1-bolum_9052 25.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Türker, M. (2004). Belene Adası: Zulmün ateş çemberinden anılar. Çağrı Yayınları.
• United States Holocaust Memorial Museum. (2025). Assignment of camp serial numbers and the ıntroduction of tattooing. Holocaust Encyclopedia. United States Holocaust Memorial Museum. 24.07.2025 tarihinde https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/tattoos-and-numbers-the-system-of-identifying-prisoners-at-auschwitz adlı siteden erişilmiştir.
• Vatandaş, S. (2021). Gazete haberlerinde korku sunumunun göstergebilimsel çözümlemesi (Covid-19 örneğinde). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(78), 1060-1079. https://doi.org/10.17755/esosder.733616
• Yıldırım, B. (2020). Bulgaristan'da Türk varlığı ve nüfusu. İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Yıldız, S. (2024). "Belene" dizisinde asimilasyon konusu ve müzik kullanımı, Yüksek lisans tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Zafer, Z. (2010). Bulgaristan Türklerinin 1984-1989 eritme politikasına karşı direnişi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 3, 3(6), 27-44. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gav/issue/6525/86516