YAPIT ÇÖZÜMLEMESİNDE TOPLUMELEŞTİRİ, YAZIN TOPLUMBİLİMİ YÖNTEMLERİ VE LUCİEN GOLDMANN’IN OLUŞUMSAL YAPISALCILIĞI

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 8, 387 - 412, 20.12.2016

İrfan Atalay

https://doi.org/10.20304/humanitas.280243

Cited By: 2

Öz

XVII. Yüzyılda Avrupa genelinde başlayan sanayileşmedeki gelişim siyasal ve ekonomik düzlemlerdeki birikimleriyle oluşmuş yapı ve katmanlarını altüst eder.  Toplumsal planda yeni yapılanmaların zorunluk haline gelmesiyle, toplumu yöneten ve yönlendiren dizgelerin devreye girmesi kaçınılmaz olur. Değişik ekonomik dizgelerin küresel arenada devreye sokulması çabalarına karşın, kapitalist dizgenin diğerlerine sağladığı üstünlük tartışma götürmez bir gerçekliktir. Bu dizge, insanı ve onun başkalarıyla olan ilişkilerini zamanla değiştirir, yozlaştırır ve sıkıntılı hale getirir. İnsan artık özdeksel edinimlerinin peşinden koşar. Toplumda egemen hale gelen bu anlayış, sanat ve edebiyata da yansır. Bu yansımanın etkisiyle yazınsal ürün verilen alanlarda da günümüz gerçekliğine uygun yöntem ve öğretiler geliştirilir ve yazınsal yapıtlar da bu bağlamda değerlendirilir. Tarihsel süreçte yazınsal türlerin eleştirisi için benimsenen ve geliştirilen pek çok yaklaşıma tarihsel, Marksist ve toplumbilimsel eleştiri yöntemleri de eklenir. Lucien Goldmann’ınoluşumsal yapısalcılık diye adlandırdığı toplumbilimsel yöntemi bir yapıtı, içinde barındırdığı anlamlı bütünlüklerden hareketle, toplum gerçeklikleri göz önünde bulundurularak çözümlemeyi amaçlar. Bu yöntemde yapıt yazarı, insanlık değerlerinden uzaklaşmış, yozlaşmış, mutluluğunu kaybetmiş ve parasal değere sahip özdekler peşinde koşan, kapitalist dizgenin acı ve sıkıntılara boğduğu bir toplumun beklenti, özlem ve arayışlarını dile getiren aydın kimlikli bir temsilciden başkası değildir. O sadece toplumun bilincini oluşturan şeyleri diğer bireylerine göre dile getirmekte daha başarılı bir kimsedir. Onun rolü toplum bilincini yansıtmaktan öteye geçmediğine göre, yapıtın eleştirisinde de rolü göz ardı edilebilir. Goldmann, bir diğer Marksist eleştirmen ve kuramcı George Lukács’dan da esinlenerek, günümüz toplumlarının antik dönem toplumlarının aksine gerçek değerlerini yitirdiklerini ve yitirilen bu değerlerin arayışı için boşuna bir çaba içinde olduklarını söyler. Roman evreninde bu arayışın temsilcisi olan roman kahramanı, yaşanılan toplum gerçekliğine uygun olarak sorunsal bir kişiliğe sahiptir ve arayışı kaçınılmaz olarak hüsranla sona erer. Çalışmamız, yöntem gereği metinde yer alan içsel olguların saptanmasını içeren anlama ve dışsal yapıların yapıttaki sorunsalla ilintilerini içeren açıklama aşamalarının anlaşılmasını isteyen Goldmann’ın yöntemini tanıtmayı amaçlamaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Toplumsal eleştiri, oluşumsal yapısalcılık, Marksist eleştiri

METHODS OF SOCIOCRITICS, THE SOCOOLOGY OF LITERATURE IN THE ANALYSIS OF TEXTS AND LUCIEN GOLDMANN’S GENETIC STRUCTURALISM

Öz

Industrialization development period that begins in the 17th century Europe subverts social, political and economic structures and layers of human history. Since new structures become compulsory in this new situation, which govern and lead the society, become inevitable. Despite of the efforts of enabling different economic systems into the global arena, superiority of capitalist system over others is an undeniable fact. This system changes and corrupts the nature of human beings and the relationships in society. From now on, mankind strives to gain materialistic achievements. This mentality, which dominates in the society, is reflected in art and literature. Methods and doctrines, which reflect the realities of the time, have been developed with the influence of this reflection and literary products have been considered in this context. Historical, Marxist and sociological criticism methods are added to the approaches, which have been employed and developed for the criticism of literary genres. Lucien Goldmann's method called genetic structuralism, which is based on sociology, aims to analyse the work by considering the realities of the society. In this method, creator of the work, is just a representative of the society, which has been corrupted, which has lost it's values and happiness and which is always in the search of materiality and his role is expressing the expectations and missings of this society. He is only more successful at expressing things that create public consciousness. His role does not go beyond to represent public consciousness and in that case he can be ignored in the criticism of the work. Goldmann who has been inspired by another Marxist critic and theorist, George Lukács, claims that in comparison with the ancient societies, today's societies lose their merits and they strive unnecessarily to find them. The protagonist, representative of this quest in the novel, has a problematical personality due to the society he lives in and inevitably his quest is a disappointment. Our study aims to provide an understanding to the comprehension part, which includes determination of inner facts in the text in the criticism process of the work and to the explanation part which includes connections of external structures with the problem in the work and also it is aimed to introduce the criticism method of Goldmann.

Anahtar Kelimeler

Sociological criticism, genetic structuralism, Marxist criticism

Kaynakça

• Akten, S. (1999, Haziran 4-5). Yazın ve toplum ilişkisi üzerine bir yaklaşım. Edebiyat ve Toplum Sempozyumu Bildirileri, 162-167.
• Alver, K. (2003). Sosyolojik Eleştiri. Ankara: Hece Yayınevi.
• Atalay, İ. (2007). Jean-Paul Sartre'ın Özgürlük Yolları adlı yapıtına oluşumsal yapısalcı bir yaklaşım. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Bernard, J.-P. (1972). Le Parti Communiste français et la question littéraire 1921-1939. Grenoble: Presses Universitaires de Grenoble.
• Carloni, J. c., & Filloux, J. C. (2000). Eleştiri Kuramları. (T. Yücel, Çev.) İstanbul: Multilingual.
• Carloni, J. C., & Filloux, J. C. (2000). Eleştiri Kuramları. (T. Yücel, Çev.) İstanbul: Multilingual.
• Chatelet, F. (1965). Peut-il y avoir une sociologie du roman? Annales(3), 493-494.
• Cros, E. (2003). La sociocritique. Paris: L'Harmattan.
• Cros, E. (2005). Le sujet culturel, Sociocritique et Psychanalyse. Paris: L'Harmattan.
• Deramaix, P. (2016, 10 25). Structuralisme génétique: Lucien Goldmann, critique et sociologue. Textes Philosophiques.
• Eagleton, T. (2015). Eleştiri ve İdeoloji, Marksist Edebiyat Teorisi Üzerine Bir Çalışma. (U. Özmakas, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eagleton, T. (2015). Eleştiri ve İdeoloji, Marksist Edebiyat Teorisi Üzerine Bir Çalışma. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eagleton, T. (2016). Edebiyat Nasıl Okunur? İstanbul: İletişim Yayınları.
• Escarpit, R. (1968). Edebiyat Sosyolojisi. (S. Özer, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Goldmann, L. (1955). Le Dieu caché. Paris: Gallimard.
• Goldmann, L. (1959). Recherches Dialectiques. Paris: Gallimard.
• Goldmann, L. (1964). Pour une sociologie du roman. Paris: Gallimard.
• Goldmann, L. (1965). Recherches Dialectiques. Paris: Gallimard.
• Goldmann, L. (1970). Marxisme et Sciences Humaines. Paris: Gallimard.
• Goldmann, L. (1974). Structures mentales et création culturelle. Paris: UGE.
• Goldmann, L. (1978). Sciences Humaines et Philosophie. Paris: Denoël.
• Goldmann, L. (1980). Matérialisme dialctique et histoire de la littérature. Recherches Dialectiques, 45 vd.
• Goldmann, L. (1998). Diyalektik Araştırmalar. (A. Timuçin, & M. Sert, Çev.) İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Goldmann, L. (2005). Roman Sosyolojisi. (A. Erbay, Çev.) Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Gürsel, N. (1997). Başkaldıran Yazın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Lefebvre, H. (1961). Marxisme et politiqueMaxisme a-t-il une théorie politique? Revue Française de Science Politique, 11 année(2), 338-363.
• Lefebvre, H. (1974). La Production de l’espace. Paris: Anthropos.
• Lukács, G. (1956). Le Roman hitorique. Paris: Payot.
• Moran, B. (1991). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Olivera, P. (2003). Aragon, "réaliste socialiste". Soiciétés et Représentations, 1, 229-246.
• Özdemir, E. (1997). Eleştirel Okuma. Ankara: Ümit Yayıncılık.
• Parla, J. (2000). Don Kişot'tan Bugüne Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Suleiman, S. R. (1983). Le roman à thèse ou l'autorité fictive. Paris: PUF.
• Tilbe, A. (2000). Une étude sociologique dans la Peste d'Albert Camus (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tilbe, A. (2004). Jean-Paul Sartre'ın Beleyiş adlı romanına Goldmann'cı yazınbilimsel bir yaklaşım. K. Alver içinde, Edebiyat Sosyolojisi İncelemeleri (s. 93-116). Ankara: Hece Yayınları.
• Tilbe, A. (2010). Georges Lukacs ve Lucien Goldmann'ın yaklaşımıyla Fransız Yazınında Kişi Sorunsalı. E. İşler içinde, Batı Edebiyatında Kahraman (s. 27-36). Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Tilbe, A., & Tilbe, F. (2015). Reşat Enis Aygen'in Afrodit Buhurdanında Bir Kadın Adlı Romanında Çalışma İlişkileri: Yazıntoplumbilimsel Oluşumsal Yapısalcı Bir İnceleme. Humanitas Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 187-216.
• Tilbe, A., & Tilbe, F. (28-30 Nisan 2016). Yazıntoplumbilimsel Yapısalcı Bir Çözümleme: Mahmut Yesari'nin Çulluk Adlı Romanında Çalışma İlişkileri. Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu (s. 123-134). Bartın: Bartın Üniversitesi Yayınları:25 Edebiyat Fakültesi Yayını: 2.
• Tortonese, P. (2009). Erich Auerbach, la littérature en perspective. Paris: Presse Sorbonne Nouvelle.
• Zima, P. V. (1973a). Goldmann, Dialectique de l’immanence. Paris: Gallimard.
• Zima, P. V. (1973b). Proust ou le désir du mythe. Paris: Editions A.C. Nizet.
• Zima, P. V. (1978). Pour une sociologie du texte littéraire. Paris: L'Harmattan.
• Zima, P. V. (1980). Textsoziologie. Eine kritische Einführun. Stuttgart: Metzler.
• Zima, P. V. (1985). La vision du monde : trois modèles et une critique. Sociocriticism, 1(1).
• Zima, P. V. (1985b). Manuel de Sociocritique. Paris: L'Harmattan.