ANADOLU’DA ANA TANRIÇA KYBELE KÜLTÜ (THE CULT OF MOTHER GODDESS KYBELE IN ANATOLIA)

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 7, 381 - 397, 20.04.2016

Seher Selin Özmen

https://doi.org/10.20304/husbd.62240

Cited By: 3

Öz

M.Ö. 7000’lerden Hristiyanlığın ortaya çıkışına kadar geçen süreçte Anadolu’da, farklı adlarla anılsa da sembolleri ve ritüelleri ile aynı dişi ilahi varlığa tapınıldığını gösteren çok çeşitli kanıtlar bulunmaktadır. Ana Tanrıça Kültü ile ilişkilendirilen Neolitik Devir buluntuları Doğu Anadolu’da Çayönü, İç Anadolu’da Çatalhöyük ve Hacılar kazılarında ele geçirilmiştir. Tunç Devri’nin en önemli uygarlığı olan Hititler, bin tanrılı Panteon’ları içerisinde en çok değer verdikleri tanrıçayı Ana Tanrıça ile özdeşleştirmişlerdir. Demir Devri’nin Geç Hitit ve Urartu Krallıkları’nda da izleri görülen Ana Tanrıça’ya aynı devirde Frigya’da “Mater/Ana” sıfatı verilmiş ve karakteristik nitelikleri oluşturulmuştur. Hellenistik Devir’de İç Batı Anadolu uygarlıkları ile kurulan ilişkiler, Batı Anadolu’da İyonya birliğine dahil olan Miletos, Smyrna gibi Yunan kentlerinde kültün devam ettirilmesine neden olmuştur. Ana Tanrıça’ya dair tek söylence olan Kybele ile Attis söylencesi, Hellenistik Devir’de ortaya çıkmıştır. Bu söylence, ilahi varlığın Yunan Panteonu’na girişiyle beraber O’na atfedilen bazı niteliklerin uğradığı değişimi göstermesi bakımından önemlidir. Farklı adlar ve sıfatlarla anılsa da Ana Tanrıça’ya tapınım Anadolu’nun farklı devir ve uygarlıklarında daima en üst sıralarda yer alarak şaşırtıcı bir süreklilik göstermiştir. Antik yazarların eserlerinde sıkça dile getirdikleri Ana Tanrıça Kybele Kültü, 20. yüzyıldan itibaren arkeolojinin yanı sıra dinler tarihi, dilbilim, psikoloji ve felsefe gibi alanlarda disiplinler arası bir ilgi uyandırmış ve pek çok bilimsel araştırmaya konu olmuştur.

Anahtar Sözcükler: Anadolu, Ana Tanrıça, Kült, Kybele

THE CULT OF MOTHER GODDESS KYBELE IN ANATOLIA

Abstract: There is a variety of evidences that a simple female divine was worshipped with certain symbols and rituals, although she was called by different names during the period from 7000 B.C. until the emergence of Christianity in Anatolia. The Neolithic Age findings related to Mother Goddess Cult were obtained in Eastern Anatolia at Çayönü and in Central Anatolia at Çatalhöyük and Hacılar excavations. Hittites constitute the most important Bronze Age civilization that identified the Mother Goddess with their most valuable goddess in their Pantheon of Thousand Gods. Mother Goddess whose signs are seen also in Hittite and Urartu Kingdoms of Late Iron Age, was given the title of "Mater / Mother" and her characteristic features were created in Phrygia during the same period. During the Hellenistic Period relationships with the Inner Western Anatolian civilizations including the Greek cities of the Ionian Union like Miletus and Smyrna made the continuation of the cult possible. “Cybele and Attis”, which is the only myth about the Goddess Cybele, emerged in the Hellenistic Period. This myth is important to show the change in some of the qualities attributed to the divine presence with the introduction of the Greek Pantheon. Despite her different names and qualities, Mother Goddess worship showed a surprising continuity by taking place always at the top in different eras and civilizations in Anatolia. Mother Goddess Cybele Cult which was expressed frequently in the works of ancient authors, has aroused an interest in interdisciplinary areas, such as history of religion, linguistics, psychology and philosophy besides archaeology, and has been the subject of too many scientific researches since the 20^th century.

Keywords: Anatolia, Mother Goddess, Cult, Cybele

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Ana Tanrıça, Kült, Kybele

Kaynakça

• Akurgal, E. (1988). Anadolu Uygarlıkları. İstanbul: Net Turistik Yayınları.
• Alparslan, M. D. ve Alparslan, M. (Ed.). (2013). Hititler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Atik, N. (2004). Anadolu’da Ana Tanrıça Kültünden Çok Tanrılı İnanca Geçiş. Sanat ve İnanç/1 (ss. 267-273). İstanbul: MGSÜ-TSTUAM Yayınları.
• Aydıngün, Ş. (2005.). Kentleşme ve Tuncun Keşfi: İlk Tunç Çağı’nın Kutsal Bedenleri. Tunç Çağı’nın Gizemli Kadınları Sergi Kataloğu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Burkert, W. (1983). Homo Necans The Anthropology of Ancient Greek Sacrificial Ritual and Myth [Elektronik Sürüm]. (Trans. Peter Bing). California: University of California Press.
• Campbell, J. (1995). Batı Mitolojisi-Tanrının Maskeleri. (Çev. K. Emiroğlu). Ankara: İmge Kitabevi.
• Eliade, M. (2003a). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi - Taş Devrinden Eleusis Mysterialarına. (Çev. Ali Berktay). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ------------ (2003b) Demirciler ve Simyacılar. (Çev. Mehmet Emin Özcan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Erdem, Z. (2004). Antik Çağ Mitoslarında Ölüm ve Yeniden Doğuş İnancı. Sanat ve İnanç/1 (ss. 275-285). İstanbul: MGSÜ-TSTUAM Yayınları.
• Erhat, A. (2008). Kybele. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi
• Herodotus. (1928). Histories [Elektronik Sürüm]. (Trans. A. D. Godley). Loeb Classical Library. Cambridge Mass.: Harvard University Press.
• Klock-Fontanille, I. (2005). Hititler. (Çev. Nuriye Yiğitler). Ankara: Dost Kitabevi.
• Konyar, E. (2013). Demir Çağı’nda Anadolu’da Kadın: Urartu, Frig ve Lidya. M. Darga (Ed.). Anadolu’da Kadın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Meriç, A. E. (2013). Metropolis Ionia III Ana Tanrıça Kutsal Mağaraları. İstanbul: Homer Kitabevi
• Meskell, L. ve Nakamura, C. (2005). Figurines. Çatalhöyük 2005 Archive Report. Erişim tarihi: 26. 02. 2015, http://www.catalhoyuk.com/archive_ reports/2005/ar05_29.html.
• Neumann, E. (1991). The Great Mother - An Analysis of the Archetype. Bollingen Series.
• Özyiğit, Ö. (2010). 2009 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı (3. cilt), (s. 390). İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Piotrovskiy, B. B. (1965). “Urartu Dini”. (Çev. İsmail Kaynak). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, (23)1.2, 37-48. Erişim Tarihi: 16 Mart 2015, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1046/12630.pdf.
• Roller, L. E. (1991). “The Great Mother At Gordion: The Hellenization of an Anatolian Cult” [Elektronik Sürüm]. The Journal of Hellenic Studies, (111), 128-143.
• ---------------- (1994). “Attis on Greek Votive Monuments: Greek God or Phrygian?” [Elektronik Sürüm]. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, (63)2, 245-262.
• ---------------- (2007). Frig Dini ve Kült Uygulamaları. Friglerin Gizemli Uygarlığı Sergi Kataloğu (ss. 141-147). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• ---------------- (2013). Ana Tanrıça’nın İzinde Anadolu Kybele Kültü. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Rosenberg, D. (2003). Dünya Mitolojisi-Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Salvini, M. (2006). Urartu Tarihi ve Kültürü. (Çev. Belgin Aksoy). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Sevin, V. (2001). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sevinç, F. (2008). “Hitit Dininde Arinna’nın Güneş Tanrıçası ve Onunla Özdeş Tutulan Diğer Tanrıçalar” [Elektronik Sürüm]. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1.
• Sivas, T. T. (2007). Frigler ve Frig Uygarlığı. Friglerin Gizemli Uygarlığı Sergi Kataloğu. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Sivri, M. ve Kuşca, S. (2013). “Halikarnas Balıkçısı’nın Eserlerinde Mitlerin İzleri Ve Karşılaştırmalı Mitolojiye Katkısı”. Milli Folklor, 97. Erişim Tarihi: 26 Nisan 2015, http://www.millifolklor.com
• Tanyu, H. (1973). Dinler Tarihi Araştırmaları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Strabo, (1928). The Geography [Elektronik Sürüm]. (Trans. Horace Leonard Jones). Loeb Classical Library. Cambridge Mass.: Harvard University Press.
• Üreten, H. (2006). Mamurt Kale’de Meter Aspordene Kültü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(1), 211-222.