RUMELİ DEMİRYOLLARI EGE DENİZİ BAĞLANTI HATTINDA YENİ BİR LİMAN KENTİ: DEDEAĞAÇ (1872-1912)

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 17, 76 - 100, 15.03.2021

Hacı Veli Aydın

https://doi.org/10.20304/humanitas.859601

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma, 1872-1912 yılları arasında Rumeli Demiryollarının İstanbul-Belgrad merkez hattından Ege denizine uzatılan bağlantı noktası Dedeağaç mevkiinde inşa edilen istasyon çevresindeki boş ve ıssız bir sahil kesiminde ortaya çıkıp, kısa sürede bölgenin modern bir liman kentine dönüşen Dedeağaç kentinin tarihsel gelişim sürecini ele almaktadır. Avrupa merkezli dünya ekonomisinin tarımsal bir imparatorluk olan Osmanlı İmparatorluğu’na liman kenti üzerinden yeni ekonomik biçimleriyle girişinin bu kentin mekânsal ve sosyal gelişimini nasıl etkileyip dönüştürdüğü ve yaşanan bu hızlı büyümenin kentin art alanı üzerindeki kadim yerleşim birimleri ile limanlar üzerindeki etkileri de ayrıca tartışılmaktadır. Ayrıca Dedeağaç’ın on yıl gibi kısa bir sürede nahiye merkezinden kendi adıyla anılan bir sancak merkezine dönüştürülmesi, İstanbul-Selanik demiryolu yapımıyla aynı zamanda askeri açıdan Osmanlı devletinin elinde kalan Balkan toprakları için nasıl stratejik bir merkeze dönüştürüldüğüne dikkat çekilmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Trakya, Dedeağaç, Aleksandroupolis, Liman Kenti, Rumeli Demiryolları, Ticaret

A NEW PORT CITY ON THE AGEAN JUNCTION LINE TO THE RUMELIA RAILWAYS: DEDE-AGHAC (1872-1912)

Öz

This study focuses on how the city of Dede-Aghac, which emerged in an empty and deserted coastal area around a railway station in the area where it was built as a branch line to the Istanbul-Belgrade central line of the Rumelia Railways in 1872, and on its transformation into a modern port city in a short period. It is also argued that how the entry of the world economy into the Ottoman state, an agricultural empire, with its new economic forms affects the urban and social development of the city and the effects of its rapid growth on its hinterland. Additionally, it also explores how the city was transformed from the sub-district into a sanjak center and became a commercial and military center for Ottomans with the construction of the Istanbul-Thessaloniki junction railways through the last decade of the 19th century in the Balkans.

Anahtar Kelimeler

Thrace, Dede-Aghac, Aleksandroupolis, port city, Rumelia railways, commerce

Kaynakça

• Ahmet Badi Efendi (2014). Riyad-ı belde-i Edirne: 20. yüzyıla kadar Osmanlı Edirne’si. C 3, (1. baskı). N. Adıgüzel ve R. Gündoğdu (Haz.). Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Alepakos, P. (2017). Η Θαυμαστή ιστορία της ίδρυσης της Αλεξανδρούπολης (DEDE AGHADJ-ΔΕΔΕ-ΑΓΑΤΖΗ) από την αρχή [Aleksandroupolis’in kuruluşunun hayranlık uyandıran tarihi]. http://alepakos.blogspot.com/2017/10/dede-aghadj.html
• Alepakos, P. (2018). Η Αλεξανδρουπολη (DEDEAGATCH) στη δίνη του Ανατολικού ζητήματος [Şark meselesi girdabında Aleksandroupolis (DEDE-AGATCH)] http://alepakos.blogspot.com/2018/10/dedeagatch.html
• Ali Saib (1304). Coğrafya-i mufassal-i memalik-i devlet-i Osmaniye. Konstantiniye: y.y.
• Annuaire (1881). L’indicateur Ottoman: Annuaire-almanach du commerce. Contantinople: Cervati Freres.
• Annuaire (1883). L’indicateur Ottoman: Annuaire-almanach du commerce. Contantinople: Cervati Freres.
• Annuaire (1885/1886). L’indicateur Ottoman: Annuaire-almanach du commerce. Contantinople: Cervati Freres.
• Annuaire (1896). L’indicateur Ottoman: Annuaire-almanach du commerce. Contantinople: Cervati Freres.
• Annuaire (1889/1890). L’indicateur Ottoman: Annuaire-slmanach du commerce. Contantinople: Cervati Freres.
• Annuaire (1912). L’indicateur Ottoman: Annuaire-almanach du commerce. Contantinople: Cervati Freres.
• Aydın, H. V. (2020). A port city at the backyard of İstanbul: Rodoscuk (Tekirdağ) in the 19th century. E. Gavra & E. Georgitsoyanni, Port cities and maritime routes in the Eastern Mediterranean and Black Sea, 18th-21st (1st ed.) in (pp. 3-25). Thessaloniki: University of Macedonia.
• Bakirtzis, I. (2019). Ο νότιος ‘Εβρος σε μετασχηματισμό (τέλη 19ου- αρχές 20ου αι.), Η αγροτική Μάκρη και ο κόμβος του Δεδέαγατς στην ύστερη οθωμανική πέριοδο (1i Ekdosi) [Dönüşen Güney Meriç (19. yüzyılın sonları-20. yüzyılın başları), geç Osmanlı döneminde tarım kenti Mekri ve Dedeağaç kavşağı]. Thessaloniki: Ekdosis Stamouli
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).HR.SYS. 232/12.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).İŞD. 69/4091.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).ŞD. 190/52.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).ŞD. 2883/12.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).ŞD. 2885/30/1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).BOA. SAİD.d. 4/398.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).DH.1229/96204.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).DH.MKT. 1697/98.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).DH.MKT.1429/83.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).DH.MKT.1676/69.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).DH.MKT.1791/2.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).HR.SYS.1341/76.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).HR.SYS.232/12.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).MKT.MHM.449/4,14.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).PLK.P.4238.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).PLK.P.5083.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).ŞD.2885/30/1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).Y.MTV.133/15.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).Y.MTV.326/6.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).Y.PRK.AZJ. 2/31.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).Y.PRK.TNF. 24/49.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).Y.PRK.TNF.2/7.
• Cochran, W. (1887). Pen and pencil in Asia Minor (1st ed.). London: Sampson Low, Marston, Searle and Rivington.
• Dede-ağaç (1978). Dede-ağaç, MEB İslam Ansiklopedisi, 3, 500.
• Demirel, F. (2014). Batı Trakya’da Osmanlı eğitim kurumları. History Studies, 6(2), 53-65.
• Engin, V. (1993). Rumeli demiryolları (1. baskı). İstanbul: Eren.
• Engin, V. (2008). Rumeli Demiryolları, TDV İslam Ansiklopedisi. 35, 235-237.
• Evliya Çelebi (2003). Evliya Çelebi seyahatnamesi (1. baskı). C 8, A. Kahraman vd. (Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Furat, A. Z. (2013). Berlin Anlaşması sonrasında Balkanlar’da Cemaat-i İslamiyelerin teşekkülü (1878-1918). Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 33, 63-93.
• Gök, N. (2007). Ebubekir Hazım Tepeyran’ın memleket idaresine dair, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Dergisi, 26(42), 201-215.
• Gökbilgin, T. (1991). Dede Agach, Encyclopedia of Islam, 2, 200.
• Hastaoglou-Martinidis, V. (2010). The cartography of harbor construction in Eastern Mediterranean cities: Technical and urban modernization in the late nineteenth century. B. Kolluoğlu & M. Toksöz (Eds.), Cities of the Mediterrenean: from Ottomans to the present day (1st ed.) in (pp. 78-100). London-Newyork: I.B. Tauris.
• Hüseyin Pertev (1313-1314). Dedeağaç hattı üzerinde bir cevelan, Dedeağaç hatıratı. Mütaala, (62-89).
• Hazım, T. (1925). Memleket hatıraları, İctihad, 15 Temmuz 1925-15 Eylül 1926, No: 184,186, 191,193, 208, 213, 214.
• İlhan, E. (Haz.). (2016). Lale Devrinde gül aşığı: III. Ahmed (Necîb)-hayatı, sanatı ve divançesi (1. baskı). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Jelavich, B. (2009). Balkan tarihi: 18. ve 19. yüzyıllar (3. baskı), (İ. Durdu ve ark. Çev.), C I. İstanbul: Küre Yayınları (Orijinal çalışma basım tarihi 1999).
• Karal, E. Z. (2000). Osmanlı tarihi, C 8, (5. baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Keyder, Ç. (2010). Port-cities in the Belle Epoque, B. Kolluoğlu & M. Toksöz (Eds.), Cities of the Mediterrenean: From Ottomans to the present day (1st ed.) in (pp. 14-28). London-Newyork: I. B. Tauris.
• Kiel, M. (1995). Ferecik. TDV İslam Ansiklopedisi, 12, 371-373.
• Mehmet Cavid (1324). Rumili şimendiferleri, Ulum-i İktisadiye ve İctimaiye Mecmuası, 1(1), 78-120.
• Neologos, No: 4590, 30 Ağustos 1884.
• Salname (1287). Salname-i Vilayet-i Edirne, Defa 1, Edirne: Vilayet Matbaası.
• Salname (1291). Salname-i Vilayet-i Edirne, Defa 5, Edirne: Vilayet Matbaası.
• Salname (1293). Salname-i Vilayet-i Edirne, Defa 8, Edirne: Vilayet Matbaası.
• Salname (1301). Salname-i Vilayet-i Edirne, Defa 10, Edirne: Vilayet Matbaası.
• Salname (1302). Salname-i Vilayet-i Edirne, Defa 11, Edirne: Vilayet Matbaası.
• Salname (1305). Salname-i Vilayet-i Edirne, Defa 14, Edirne: Vilayet Matbaası.
• Salname (1306). Salname-i Vilayet-i Edirne, Defa 15, Edirne: Vilayet Matbaası.
• Salname (1310). Salname-i Vilayet-i Edirne, Defa 20, Edirne: Vilayet Matbaası.
• Sarpidon (1897). Θρακικαί αναμνήσεις, Δεδέαγατς, Θρακική επετηρίς [Trakya hatıraları, Dedeağaç, Trakya yıllığı]. Athinai: Thrakikis Adelfotitos, s. 310-318.
• Servet-i Fünun (1312). Servet-i Fünun. 11(286), No: 360, 23 Mart 1312.
• Şemseddin Sami (1308). Kamusu’l-alam: Tarih ve coğrafya lügâtı, C 3. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Temirtsidi, M. (2009). Από το Δεδέαγατς στην Αλεξσανδρούπολη (Η ιστορία της πόλης από το 1860 το 1920) [Dedeağaç’tan Aleksandroupolis’e (1860’dan 1920’ye bir kentin tarihi], (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Thessaloniki: Aristotelio Panepistimiou Thessalonikis.
• Tozer, H. F. (1890). The islands of Aegean (1st ed.). Oxford: Claredon Press.
• Tuğlacı, P. (1985). Osmanlı şehirleri (1. baskı). İstanbul: Milliyet.
• Vasilopoulos, A. (1914). Η Οθωμανική Θράκη [Osmanlı Trakyası]. Κωνσταντινούπολης [Konstantinoúpolis]: Typografio Adelfon Gradon.